تکم چی ها، سرود خوانان بهار

گویند مهمان حبیب خداست و در پاسداشت آن باید حرمت تمام به جای آورد؛ و چه مهمانی عزیزتر از بهار که رویش و سبزی و طراوت با خود آورد و بذر امید بر دل ها افشانده و تخم کین بزداید.یکی از رسم های پیشواز از نوروز در آذربایجان، 'تکم گردانی' است؛ تکم چی ها و سایاچی ها، خنیاگران نوروز در آذربایجان اند که با اشعار فولکور در مدح بهار و طبیعت به استقبال نوروز می روند.تکم خوانی، آیینی ماندگار و منحصر به فرد از باورهای مردم آذربایجان است که با روش مخصوص توسط تکم گردان ها به اجرا گذاشته می شود؛ این آیین سالیان دراز با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن نوروز، مردم به انتظار تکم چی می نشینند، زیرا که تکم چی سمبل نشاط بهاری و امید گذر زمستان سرد و سیاه است.وجه تسمیه 'تکم' از واژه 'تکه ' به فتح ' ت' در زبان ترکی به معنی بز نر بالغ است که پیشروی گله گوسفندان بوده و ضمیر 'م' معنی 'تکه من' را می دهد.تکم خوانی چند روز مانده به چهارشنبه سوری آغاز می شود؛ بر اساس رسمی دیرین در آذربایجان در اسفند ماه هر هفته جشنی برای استقبال از بهار بر پا می شود و معمولا مردم این جشن ها را از اولین چهارشنبه اسفند معروف به 'چله چرشنبه' (چهارشنبه چله) شروع می کنند.دومین چهارشنبه به 'سو چرشنبه'(چهارشنبه آب)معروف است؛ سومین چهارشنبه نیز 'اوت چرشنبه' (چهارشنبه آتش) و چهارمین چهارشنبه 'گول چرشنبه' (چهارشنبه گل) گفته می شود.مهمترین بخش آیین تکم گردانی خواندن اشعار است، و ساختار نمایشی آنها بسیار ساده و روان بوده و بیشتر بیانگر مفاهیم انسانی عصر خودشان است.اشعار تکم خوانی از نظر ساختاری جزو ترانه های عامیانه محسوب می شود؛ اوزان و هارمونی آن با توجه به نیاز و مقتضیات زمان جابه جا می شود و هر تکم چی با آزادی کامل اشعار این آیین را عوض کند.در اشعار تکم خوانی گاهی اشعار مذهبی نیز به چشم می خورد و در سال هایی که ایام نوروز با مناسبت های مذهبی همزمان می شود، نقش اشعار مذهبی پررنگ تر است.تکم گردان ها این گونه آواز سر می دهند:**بو تکه آختاتکه، بویونوندا وار نوختا تکه گاه قول اولار ساتلار، گاهدا چئخار تخته تکه(این بز نر، بز اخته است، طنابی بر گردنش بسته شده است گاه برده شده به فروش می رسد و گاه پادشاه شده و برتخت تکیه می دهد)**بیزیم یرده یومورتانی یویارلار،انونی دونوب یددی رنگه بویارلار یددی سینده تحویل اوسته قویارلار، سیزون بو تازه بایراموز مبارک آییز ، ایلیز ، هفته گونوز مبارک(در محل ما تخم مرغ را می شویند، آن را به هفت رنگ می آرایند، هر هفت تا را در سفره عید می گذارند، این عید تازه تان مبارک باشد، ماه و سال و هفته و روزتان مبارک )**بیزیم یرده قووون قارپز اکللر، اونی تامام شهرلره توکللر، تزه ایلین چوخ حسرتین چکللر، سیزون بو تازه بایرامز مبارک، آییز ایلیز هفته گونوز مبارک( در محل ما خربزه و هندوانه می کارند، آنها را به تمام شهرها می فرستند، حسرت فرا رسیدن سال نو را می کشند، این عید تازه تان مبارک، ماه و سال و هفته و روزتان مبارک)**تکم گئتدی مرنده، تاماشادی گلنده، کول تکمین باشینا قایناناسی بیلنده(تکم رفته به مرند، برگشتن اش تماشایی است، خاک بر سر تکم، اگر مادر زنش بفهمد)**جناب جبرئیل نامه گتیردی *گتیر جگین پیمبره یتیردی، مبارک قوللارین گویه گوتوردی، سیزین بو تازه بایرامیز مبارک، آییز ایلیز هفته گونوز مبارک(جناب جبرائیل نامه آورد، به محض آوردن به پیامبر رسانید، پیغمبر همدستهایش را بر آسمان برداشت، که این عید تازه تان مبارک، ماه و سال و هفته و روزتان مبارک )هرچند امروزه سرود خوانان نوروز در برخی روستاها و مناطق کشور همچون قاصدانی از دل تاریخ کهن این خطه سر بیرون آورده و نغمه های دل نشین سر می دهند؛ اما توجه به این آیین ها و شناساندن آن به نسل های جوان وظیفه خطیری است که بر عهده مسئولان و اهل رسانه است.6132/518/1352