پرونده خودرو/ کيفيت خودرو ، اسير در زنجيره تامين

ايران جيب/ زنجيره تامين بايد تقويت شود، اين نکته‌اي است که کارشناسان صنعت خودرو تحقق آن را لازمه توسعه اين صنعت مي‌دانند. با اينکه همه به ضعف در اين زنجيره اذعان مي‌کنند اما اصولا پيکان انتقادها به نقطه بزرگي به نام خودروسازان کج مي‌شود و ضعف‌هاي پنهان اين زنجيره ناديده گرفته مي‌شود. وقتي صحبت از صنعت خودروسازي مي‌شود، نخستين تصويري که در ذهن جاري مي‌شود، دو شرکت بزرگ خودروسازي ايران است اما واقعيت اين است که صنعت خودرو فقط به شرکت‌هاي خودروسازي ختم نمي‌شود بلکه بي‌کيفيتي محصولات خودروسازان که اين روزها مورد انتقاد مشتريان قرار گرفته، به زيرمجموعه‌هايي بستگي دارد که براي مشتريان خيلي محسوس نيست.
ابوالفضل خلخالي، استاديار دانشکده مهندسي خودرو دانشگاه علم و صنعت، در اين زمينه به «فرصت امروز» مي‌گويد: «مشکلي که در صنعت خودرو وجود دارد و بايد در آن سرمايه‌گذاري و برنامه‌ريزي صورت بگيرد، موضوع زنجيره تامين است. ما بايد سازندگان مجموعه‌هاي خودرو را تقويت کنيم چون خودروسازي ما براي توسعه به آنها نياز دارد. اگر سرمايه‌گذاري و ارائه تسهيلات کم بهره به اين بخش برود، مطمئنا صنعت خودرو ما تقويت خواهد شد.»

فرصتي که از دست رفت

مجموعه سازندگان قطعاتي که در صنايع بزرگ مورد استفاده قرار مي‌گيرند، زنجيره تامين را تشکيل مي‌دهند. حالا اين پرسش مطرح است که وضعيت فعلي اين زنجيره به چه شکل است که صحبت از ضعيف بودن آن مي‌شود؟
بهرام شهرياري، کارشناس صنعت خودرو در گفت و گو با «فرصت امروز» در پاسخ به اين پرسش بيان مي‌کند: «قبل از انقلاب به خاطر توليد پيکان، زنجيره تامين به شکل مختصري در کشور شکل گرفت. از زمان توليد پيکان تا سال 1357 با توجه به رشد کند تکنولوژي، فرصت زيادي نبود تا زنجيره تامين به حد زيادي از ساخت داخل برسد. پس از دوران جنگ در سال 72 با شکل‌گيري شرکت‌هاي سازه‌گستر و ساپکو، بحث زنجيره تامين به‌صورت کلان در صنعت خودرو شکل گرفت. سازندگان مختلف مورد شناسايي قرار گرفتند و در رشته‌هاي مختلف شروع به توليد کردند. متاسفانه در سال 84 با تغيير مديران، سياست‌هاي جاري در صنعت خودرو تغيير کرد و به بهانه ايجاد تامين‌کنندگان جديد در صنعت خودرو، افرادي که بيشتر واردکننده قطعات از چين بودند، وارد اين حوزه شدند.»
او مي‌افزايد: «اين اتفاق زنجيره تامين را که داشت به عمق ساخت داخل مي‌رسيد، بيمار کرد. به همين دليل افت کيفيت را در صنعت خودرو شاهد بوديم. قبل از سال 84 شرايط به‌گونه‌اي بود که رنو و پژو دفتر خريد قطعه در داخل ايران تاسيس کرده بودند و قطعات ما به فرانسه صادر مي‌شد. در حال حاضر وضعيت ما اصلا خوب نيست و قطعه‌سازان ما تک به تک در حال ورشکستگي هستند و هر کدام از اين قطعه‌سازان که کنار مي‌روند، چيني‌ها جايگزين آن مي‌شوند.»
محمدرضا نجفي‌منش، عضو هيات‌مديره انجمن قطعه‌سازان، در اين زمينه به «فرصت امروز» مي‌گويد: «زنجيره تامين ما سابقه خوبي دارد اما نياز است تا روابط اين زنجيره بهبود بخشيده شود. تا جايي که امکان دارد از منابع داخلي استفاده شود. متاسفانه برخي ارتباط اين زنجيره را قطع مي‌کنند تا بتوانند قطعات را ارزان‌تر وارد کنند و سود ببرند.»

پيوستگي تنها راه نجات زنجيره

چگونگي بهبود اين زنجيره در صنعت خودرو؛ موضوع ديگري است و در شرايطي که صحبت از بهبود کيفيت مي‌شود، بايد مورد بررسي قرار بگيرد. شهرياري درباره چگونگي کمک کردن به بهبود اين زنجيره، معتقد است: «قطعه‌سازان بايد توان طراحي داشته باشند که اين موضوع زماني محقق مي‌شود که خودروسازان ما توانايي طراحي پيدا کنند. ما تجربه کوچکي در زمينه سمند داشتيم که متاسفانه متوقف ماند. نکته ديگر اين است که براي يک قطعه نمي‌توان چند تامين‌کننده داشت. اين نقض غرض است که براي يک قطعه تعداد زيادي تامين‌کننده وجود داشته باشد. نکته ديگر اين است که قطعه‌سازان به شکل کنسرسيوم با يکديگر فعاليت کنند و روي هر قطعه در نهايت دو تامين‌کننده وجود داشته باشد، در اين صورت توان طراحي و خريد تکنولوژي پيدا مي‌کنند.»
نجفي‌منش نيز درباره اين موضوع اظهار مي‌کند: «سود بانکي و نابرابري نرخ ارز، از جمله مشکلاتي هستند که کل توليد را تحت تاثير قرار داده‌اند. متاسفانه در صنعت خودرو 20‌درصد از هزينه‌ها را هزينه‌هاي مالي تشکيل مي‌دهد. بايد به طور ريشه‌اي به اين موضوع پرداخته شود. ما در حال حاضر زيرساخت زنجيره را درست کرديم اما در همه قسمت‌ها عملکرد ضعيفي داشتيم. طراحي، ساخت قالب و ابزارآلات، ساخت ماشين‌آلات و توليد فرآيندهاي زنجيره تامين هستند که عمدتا در قسمت آخر تمرکز کرده‌ايم.»
بهبود کيفيت و وجود تنوع در خودروهاي ساخت داخل، مطالبه‌اي از سوي مشتريان است که حتي مسئولان به درستي آن معترفند اما براي تحقق هر دو مورد، ايجاد پيوستگي و تقويت زنجيره‌اي لازم است که اين روزها اوضاع خوبي ندارد.