نقد روانشناختی فیلم «کوچه بی نام»

ایران نیوزآنلاین/ در رویکرد فیلم درمانی افراد با فیلم تحت درمان قرار می‌گیرند، یکسری از درمان‌های روانشناسی با قصه اتفاق می‌افتد که هدف آن ایجاد تغییر در ذهن فرد است.
دکتر مصطفی دریادار در نشست تحلیل روان‌شناختی فیلم “کوچه بی‌نام” اظهار داشت: رویکردی که امروزه روانشناسان بر روی آن کار می‌کنند رویکرد «فیلم درمانی» است به‌طوری‌که افراد را با فیلم تحت درمان قرار می‌دهند، این روند همچنان در حال گسترش است و سعی ما بر این است تا آن را وارد کشور کرده و در درمان از آن استفاده نماییم.
دریادار در رابطه بااینکه در رویکرد فیلم درمانی، افراد با فیلم تحت درمان قرار می‌گیرند عنوان کرد: از اهدافی که ما به دنبال آن هستیم فیلم خوب دیدن و دیدن خوب فیلم است. ازاین‌رو تصمیم گرفتیم تا فیلم کوچه بی‌نام را با همکاری سینما هویزه اکران و به تحلیل آن از منظر روان‌شناختی بپردازیم.
وی ضمن بیان این مطلب که تماشای فیلم در خانه با سینما متفاوت است گفت: با توجه به رویکرد «مال اول» یا «نگاه کردن فیلم» در روانشناسی، هنگامی‌که به سینما می‌آییم درواقع وارد محیطی شده‌ایم که می‌خواهد تنها به ما فیلم نشان دهد و ارتباط ما را با دنیای بیرون قطع کرده است. این روند به‌نوعی می‌تواند اشاعه فرهنگ به سینما رفتن نیز باشد که ما امیدواریم این رویکرد مداوم باشد و بتوانیم آن را گسترش دهیم.
دریادار در ادامه خاطرنشان کرد: برای ایجاد هر تغییری نیازمند آن هستیم تا عناصر تغییر را بشناسیم و برای تغییر خانواده و فرد، در ابتدا فرد باید تغییر کند و تغییر هنگامی اتفاق می‌افتد که خودشناسی داشته باشیم، خودشناسی نیز یکی از راه‌های شناخت است.
سینما جذاب‌ترین و مؤثرترین رسانه است
دریادار از سینما به‌عنوان جذاب‌ترین و مؤثرترین رسانه یادکرد و عنوان داشت: از همین رو برای ایجاد تغییر، سینما را انتخاب کردیم و به دلیل جذاب بودن آن سعی داریم این روند را با همکاری دوستان گسترش دهیم. در حقیقت سینما ابزاری است برای شناخت که منجر به تغییر می‌شود.
وی افزود: اگر سینما را زبان در نظر بگیریم، برای شناخت زبان باید نشانه را بشناسیم، همان‌طور که در یک نثر ادبی کلمات چیده شده هرکدام مفهومی در بردارد، در سینما ما تنها با ادبیات همراه نیستیم بلکه در این وادی با ادبیات، هنرهای تجسمی، حرکت دوربین، صدا و… همراه می‌شویم.
دانشجوی دکتری روانشناسی بالینی در رابطه بااینکه آنچه برای ما دارای اهمیت می‌باشد شعار پیشگیری بهتر از درمان است، تصریح کرد: سعی ما بر این است تا اجازه ندهیم به نقطه‌ای برسد که به درمان نیاز باشد برای این کار باید سینما را به‌خوبی بشناسیم و فیلم‌هایی به‌عنوان مصداق داشته باشیم.
وی ابراز کرد: گاهی اوقات دیدن یک فیلم بدون نشست تخصصی و کمک روان‌شناسانه باعث می‌شود اتفاقات ناهنجاری در جامعه روی دهد، ازاین‌رو بنیادی‌ترین کار این است تا ما بر روی مخاطب کارکرده و دریافت‌کننده خوبی باشیم.
هنریکی از بهترین راه‌های انتقال مفاهیم است
دکتر عطاالله عقیلیان اظهار داشت: فیلم ابزاری هنری و هنریکی از بهترین راه‌های انتقال مفاهیم است. در حقیقت هنگامی‌که از زبان هنر استفاده می‌کنیم در حال استفاده از زبان نماد هستیم، چراکه همزمان با درگیر کردن مخاطب می‌توانیم بر روی وی تأثیر بگذاریم.
این روانپزشک از سینما به‌عنوان جعبه‌ای جادویی یادکرد و گفت: سینما همانند جعبه جادویی است که مخاطبان خود را جادو می‌کند، درواقع یکسری از درمان‌های روانشناسی با قصه اتفاق می‌افتد که هدف از آن ایجاد تغییر در ذهن فرد است.
عقیلیان ضمن اشاره به داستان طوطی و بازرگان گفت: همان‌طور که مولانا از نماد در شعرش استفاده کرده است داستان نیز خط سیری دارد که باورپذیر و تأثیرگذار است. در این میان سینما ابزار قوی‌ای دارد، چراکه گوش و چشم شمارا درگیر می‌کند و این تأثیر بیشتری بر روی مخاطب می‌گذارد.
این روان‌پزشک اذعان کرد: در کوچه بی‌نام حاج مهدی، نقش مردی میوه‌فروش را دارد که در پایین‌شهر زندگی می‌کند. وی ۳ دختر دارد و مردی سنتی و محترم است، همسرش احترام نیز نماد مادری مذهبی، سنتی ایرانی است که دائماً دل‌نگران بچه‌هایش است. در این میان دختر اول شباهت زیادی با مادرش دارد، دختر دوم دختری سرکش و نافرمان و همچنین دختر سوم دختری سربه‌زیر باوقار و عاشق است.
زندگی هر فردی می‌تواند در یک کوچه اتفاق بیفتد
عقیلیان در خصوص علت نام‌گذاری این فیلم با عنوان «کوچه بی‌نام»، افزود: زندگی هر فردی می‌تواند در آن کوچه رخ دهد، درواقع نماد محوری فیلم، چاه جلوی درب منزل است که به‌طور صحیح از آن مراقبت نمی‌شود. تنها فرغونی جلوی آن گذاشته‌اند که نشان‌دهندهٔ زخمی است که بر رویش سرپوش گذاشته‌اند.
دکتر عطاالله عقیلیان بیان داشت: ماه پشت ابر نمی‌ماند و راز دل آدم‌ها ازجمله نمادهای اصلی فیلم بود که ما را به لایه‌های زیرین آن می‌برد.
وی افزود: لایهٔ اول شخصیت نقاب یا پرسونا است و ما به‌وسیله نقاب خود را به جهان بیرونی آن‌چنان معرفی می‌کنیم که موردقبول و پذیرش قرار گیریم. سایه نیز افکار، احساسات و امیالی است که به نظر ما رنج‌آور و شرم‌آور هستند و پذیرفتن آن‌ها ناخوشایند است.
عقیلیان در رابطه بااینکه بجای آنکه به افکار و احساسات رسیدگی کنیم آن‌ها را سرکوب می‌کنیم، عنوان کرد: سایه‌ها هم ازنظر خود ما و هم ازنظر دیگران غیرقابل‌قبول‌اند ازاین‌رو ما این افکار، اعمال، عادات، عواطف و گاهی اوقات از خودمان نیز پنهانشان می‌کنیم.
این روان‌پزشک اظهار داشت: بخش بزرگی از انرژی روانی هر شخصی صرف مخفی نگه‌داشتن سایه‌ها چه به‌صورت خودآگاه و یا چه به‌صورت ناخودآگاه می‌شود.
وی افزود: کار پدر بد نبود چراکه برای بزرگ کردن فرزندش مادر آورده بود بااین‌وجود در مقابل دخترش احساس شرمندگی می‌کرد که این احساس باعث شده بود تا پدر رفتارهای پخته‌تری داشته باشد، عشق دوران نوجوانی نیز هنوز در قلب مادر وجود دارد. دکتر عقلیان ضمن بیان اینکه پرواز کبوترها، نماد آزادی است، گفت: در فیلم کوچه بی‌نام هر زمان که حرف مهمی بین اعضای خانواده قرار است زده بشود بر روی پشت‌بام می‌روند جایی که پرواز کبوترها نشان آزادی، پرواز و رهایی است. پس پشت‌بام در این فیلم سمبل است.
مرگ پیامی است که در این فیلم زیاد تکرار می‌شود
عقیلیان در خصوص پیامی که زیاد در فیلم تکرار می‌شود مرگ است، بیان نمود: کارگردان در فیلم مرگ را تکرار و به مخاطب داده و باز پس می‌گیرد و مرگی وجود ندارد، در این فیلم ضمن تکرار مرگ، فرزند پروری و ارتباط بین نسل‌ها زیاد تکرار می‌شود.
وی در خصوص اینکه در ماجرای فیلم پدر نیز با گفتن قصه ذهن فرزندان را تغییر داد، تصریح کرد: در حقیقت دو الگوی مختلف وجود دارد و فیلم قصد دارد تا ذهن شمارا درگیر نماید.
در پایان مراسم دکتر عطاالله عقلیان اظهار داشت: مذهب نیز جزء مواردی است که به‌طور پیوسته تکرار می‌شود. همان‌طور که نمازخواندن و نذری دادن نیز تکرار می‌شد در حقیقت در این فیلم به مذهب از نگاه‌های مختلفی پرداخته‌شده است.

منبع: