دکتر سلام/ جلوي لخته‌هاي خوني را بگيريم؟

بيتوته/ ترومبوز، يک بيماري بسيار خطرناک و کشنده و در عين ‌حال قابل ‌پيشگيري است که سالانه جان هزاران انسان را در سراسر دنيا مي‌گيرد به طوري که سومين علت مرگ و مير ناشي از بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي محسوب مي‌شود. با اين حال با شناخت آن مي‌توان از شمار مرگ و مير ناشي از اين بيماري کاست.

در ايران آماري مدون از شيوع اين بيماري وجود ندارد، ولي در آمريکا حدود صد تا 300 هزار نفر سالانه جان خود را در اثر اين بيماري از دست مي‌دهند. در اروپا مرگ و مير ناشي از اين بيماري به نيم ميليون نفر در سال مي‌رسد. حتي وقتي در 9 کشور پيشرفته درباره ميزان آگاهي مردم از اين بيماري تحقيق شد، فقط نيمي از مردم نام آمبولي را شنيده بودند و بسياري از آنها اصلا نمي‌دانستند آمبولي ارتباطي به بستري شدن در بيمارستان يا جراحي توده‌هاي بدخيم دارد.

ترومبوز چيست؟
به تشکيل لخته در عروق خوني ترومبوز مي‌گويند. لخته‌هاي موجود در شريان (عروقي که نقش اکسيژن‌رساني را به عهده دارند) بسيار خطرناکند و عامل اصلي سکته‌هاي قلبي و مغزي محسوب مي‌شوند. خوشبختانه بسياري از مردم با اهميت آنها و علائم‌شان آشنا هستند، اما ميزان آگاهي جامعه از آنها کافي نيست، ترومبوزها لخته‌هايي هستند که در وريدها يا سياهرگ‌ها (که خون بي‌اکسيژن را به قلب برمي‌گردانند) شکل مي‌گيرند.

عمده‌ترين آنها در ساق پا پديد مي‌آيد. نتيجه ترومبوز در وريدهاي عمقي که در پزشکي DVT ناميده مي‌شوند، مشکلات متعددي در عضو است که جريان خون آن به‌دليل ايجاد لخته، کم يا قطع مي‌شود و بسته به عضو درگير، علائم متفاوتي خواهد داشت. لخته پديدآمده در وريدهاي عمقي، خصوصا ساق پا احتمال دارد ​بشکند و به‌ سمت عروق ريه حرکت کند و بيماري بسيار کشنده‌اي به نام آمبولي ريه (PE) پديد بياورد. از هر چهار نفر بيمار مبتلا به آمبولي ريوي، يک نفر ناگهان فوت مي‌کند و اگر اقدام اورژانسي براي سه​نفر بقيه صورت نگيرد آنها نيز فوت خواهند کرد.

هيچ فردي در مقابل ترومبوز مصون نيست
اين بيماري در هر سني و در هر کسي ممکن است بروز کند. بنابراين همه بايد با ترومبوز آشنا باشند و عوامل خطر را بشناسند و در اين باره با پزشک صحبت کنند.

بروز ترومبوز به سه دليل مي‌تواند باشد:
1 ـ بستري‌شدن در بيمارستان: دو سوم لخته‌هاي وريدي به‌دنبال بستري‌ شدن افراد در بيمارستان پديد مي‌آيد.

2 ـ جراحي: افرادي که تحت عمل جراحي، بخصوص جراحي زانو يا مفصل ران قرار مي‌گيرند يا جراحي توده‌هاي بدخيم (به علت خود بيماري و جراحي) از سر مي‌گذرانند، احتمال ابتلايشان به ترومبوز آمبولي بيشتر مي‌شود. خوشبختانه در اين مواقع بيمار در بيمارستان بستري است و پزشکان هم از اين موضوع آگاهي کامل دارند و بيمار نيز بايد از پزشک خود درخواست کند تا در اين خصوص مراقبت‌هاي لازم را انجام دهد.

3 ـ بي‌حرکتي يا استراحت مطلق: افرادي مانند سالمندان که حرکتي ندارند يا کساني که براي مدت طولاني پشت ميز با پاي خميده مي‌نشينند يا به‌دليل سفر با ماشين يا هواپيما به مدت بيش از چهار ساعت بي‌حرکتي دارند مستعد ترومبوز هستند. پس همه بايد از اين موضوع اطلاع داشته باشيم که بهتر است در اين اوضاع مرتبا ساق پاها را بکشيم يا چندين بار بلند شويم و راه برويم. با همين کارها احتمال ترومبوز بسيار کم مي‌شود يا حتي کاملا از بين مي‌رود.

چه چيزي را به پزشک اطلاع دهيم؟
يکي از موارد مهمي که ممکن است باعث کاهش بروز آمبولي شود، آگاهي بيمار از عوامل خطرزاست. هدف ما اين است که افراد با داشتن اين آگاهي‌ها خودشان در سلامت خود مشارکت داشته باشند و عوامل خطر موجود در خودشان را با پزشک در ميان بگذارند.

موارد ديگري که فرد را مستعد ابتلا به ترومبوز آمبولي مي‌کند:
1 ـ مصرف‌کنندگان داروهاي هورموني حاوي استروژن: بعضي از خانم‌هاي يائسه دچار عوارض يائسگي مانند گُرگرفتگي هستند که ناگزير براي کاهش علائم، پزشک داروهاي هورموني تجويز مي‌کند. خانم‌هايي هم هستند که قرص‌هاي ضدبارداري مي‌خورند. اين افراد حتما بايد وقتي به پزشک مراجعه مي‌کنند مصرف داروهاي هورموني را به او اطلاع بدهند.

2 ـ افراد مسن: اگرچه اين بيماري در هر سني ممکن است بروز کند، اما با افزايش سن احتمال ابتلا به ترومبوز​ بالا مي‌رود. براي مثال، در فردي با سن 80 سال خطر بروز ترومبوز آمبولي وريدي 5 تا 6 برابر فرد 40 ساله است.

3 ـ بارداري: خانم‌ها در طول بارداري و حتي تا شش​هفته بعد از زايمان بشدت مستعد ترومبوز آمبولي هستند زايمان طبيعي يا سزارين هر دو ممکن است باعث اين بيماري شوند.

4 ـ سابقه خانوادگي: اگر در بين بستگان شما، حتي يک نفر به لخته خوني مبتلا شده باشد، در ديگر افراد فاميل احتمال خطر بالا مي‌رود؛ مثلا دختري که مادرش در گذشته دچار آمبولي ريه شده است، مستعد ابتلا به ترومبوز آمبولي است.

5 ـ چاقي: افرادي که شاخص توده بدني (BMI) بيشتر از 30 دارند، 2 تا 3 برابر افراد غيرچاق در معرض ترومبوز هستند.

رقيق‌کننده‌هاي خون چقدر موثرند؟
يکي از سوال‌هايي که خيلي مطرح مي‌شود، اين است که آيا مثلا با قرص آسپرين مي‌توان جلوي لختگي خون را گرفت يا نه. بايد گفت دوز آسپريني که تجويز مي‌شود دوز پيشگيري است و آسپيرين قادر نيست همه لخته‌هاي خوني با عوامل خطر گوناگون را از بين ببرد. اين دارو بايد با نظر پزشک تجويز شود، چون عوارضي بر جاي مي‌گذارد که ممکن است خطرناک باشد يعني اگر کسي بي‌مورد و به مدت طولاني آسپرين مصرف کند احتمال خونريزي‌هاي گوارشي يا خونريزي‌هاي ديگر وجود دارد.

آسپرين بيشتر براي جلوگيري از لخته‌هاي شرياني داده مي‌شود. درمان و پيشگيري از لخته‌هاي وريدي غالبا با ساير داروهاي ضد انعقاد است. آنچه براي ما اهميت دارد پيشگيري است. يک بار ابتلا به ترومبوز ممکن است به ناتواني بيمار ختم شود. ساده‌ترين عارضه درد و تورم است. ولي اگر فردي مبتلا شود و در مراحل اوليه از وجود بيماري مطلع شويم، براحتي مي‌توان بيماري را درمان کرد وبه ميزان زيادي از مرگ و مير کاست.

علائم ترومبوز چيست؟
ترومبوز چندين علامت شاخص دارد. درد، تورم در محل ترومبوز، گرمي و تغيير رنگ پوست از نشانه‌هاي اصلي بيماري هستند. اگر بيمار با ديدن اين علائم بسرعت خود را به پزشک برساند، احتمال بهبود بسيار بالاست.
البته بيمار قبل از مراجعه به پزشک بايد تا حد امکان، عضو گرفتار را تکان ندهد؛ چون هر حرکتي ممکن است باعث کنده‌شدن لخته وحرکت آن به‌سوي ريه شود. البته اين ترومبوز معمولا در شايع‌ترين نقطه يعني ساق پاست. ترومبوزها گاهي علامت ظاهري ندارند. مثلا در قسمت‌هاي عمقي لگن ​ يا در مغز، عروق شبکيه يا دستگاه گوارش و... هستند.

وقتي ترومبوز به ريه مي‌رسد
اين مرحله خطرناک‌ترين بخش بيماري است که با تنفس سريع، ضربان قلب تند و احساس سبکي در سر و احساس مرگ به فرد است.