گریز از ایمان و گریز از عمل

یكشنبه نوزدهم اردیبهشت ماه، در حاشیه بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی كتاب، نشستی به مناسبت رونمایی از كتاب گریز از ایمان و گریز از عمل، دربردارنده سخنرانی های شهید «مرتضی مطهری» متفكر برجسته معاصر در «سرای اهل قلمِ» برگزار شد.
در نشست سیری در اندیشه های شهید مرتضی مطهری، «محمد كوكب» قائم مقام نظارت بر نشر آثار شهید مطهری و «عماد افروغ» جامعه شناس و مدرس دانشگاه سخنرانی كردند.
كتاب گریز از ایمان و گریز از عمل شامل هفت جلسه سخنرانی شهید مطهری در سال 1353 در مسجد «جلیلی» و «ابوالفضل (ع)» تهران است.

*** ایمان و عمل همزادند
كوكب به عنوان نخستین سخنران این نشست، علم و عمل را از جمله موضوع هایی با پیشینه تاریخی دانست چرا كه شهید مطهری نزدیك به 50 سال پیش این بحث ها را مطرح كرده است.
معاون پژوهشی انتشارات «صدرا» اظهار كرد: در كتاب گریز از ایمان و گریز از عمل، شهید مطهری بر این باور است كه بشر به جای ایمان، بدیل هایی ساخته است. بر این اساس بشر خواهان آن بوده كه وظیفه و نقش ایمان را به بدیل ها بسپارد. از نظر شهید مطهری، بدیل های ساخته شده به جای ایمان و عمل، اصیل نیستند و بدلی اند.
قائم مقام نظارت بر نشر آثار شهید مطهری بر این نكته تاكید كرد كه بدیل های ایمان در غرب و بدیل های عمل در جهان اسلام ساخته شده اند. به گفته وی شهید مطهری به چند گریزگاه از ایمان اشاره می كند. وی نخستین گریزگاه از ایمان را علم می داند و معتقد است كه این علم گرایی (ساینتیسم) در اروپا با شكست مواجه شد. شهید مطهری دومین گریزگاه ایمان را مكتب های فلسفی و فلسفه حقوق بشر می داند كه می خواستند به نوعی فلسفه را جایگزین ایمان كنند. سومین گریزگاه از ایمان در نظرگاه شهید مطهری، مكتب های اجتماعی و چهارمین گریزگاه در این عرصه عنصر روشنفكری است.
كوكب در توصیف گریزگاه های عمل به چند نمونه مشخص اشاره كرد و گفت: استاد مطهری نخستین گریزگاه را «مرجئه» می داند كه در مقابل تفكرهای افراطی شكل گرفت. اهل مرجئه معتقدند عمل هیچ نقشی ندارد و باورهای قلبی برای رستگاری انسان كافی است. این تفكر به شكل عملی در برخی از شیعیان و اهل تسنن وجود دارد.
قائم مقام نظارت بر نشر آثار شهید مطهری ادامه داد: دومین گریزگاه از عمل، جبرگرایی یا بحث قضا و قدر است. سومین گریزگاه از عمل، محبت اولیاء الله است به این معنی كه محبت اولیا برای نجات كفایت می كند. این بحث با روح اسلام تضاد دارد چرا كه عمل برای انسان می تواند نتیجه بخش باشد.

*** گرفتار بی‌عملی شده‌ایم
افروغ سخنران بعدی این نشست بود كه تصریح كرد كتاب ها و سخنرانی‌های شهید مطهری با آثار و سخنرانی هایی كه امروز در جامعه رُخ می دهد، تفاوت عمیقی دارد.
این مدرس دانشگاه اظهار كرد: سخنان شهید مطهری مبتنی بر فكر و اندیشه بود اما در حال حاضر بیشتر سخنرانی هایی كه از رسانه ملی پخش می شوند، جنبه عاطفی و احساسی دارند. كسی مخالف عاطفه و احساس نیست اما عاطفه پشتوانه عقلی می‌خواهد.
افروغ در سخنانش با تاكید بر جایگاه و كاركردهای فلسفه در جامعه اظهار كرد: فلسفه باید خادم باشد تا به مردم خدمت كند. این جامعه شناس افزود: در حق بشر 2 جفا شده است؛ جفای ضرورت و جفای تغییر. متاسفانه برخی ضرورت و نیاز را از بشر گرفتند و اساس انسان و حقایق وجودی ‌اش را نفی كردند. در این مقوله شهید مطهری به ما خیلی كمك كرد و پایه داوری را ضرورت و نیاز بشر دانست.
وی با بیان این كه گرفتار بی ‌عملی شده‌ ایم و عمل در علممان نیست، در پایان گفت: اگر علم با عمل گره نخورد، علم نیست. معرفت در زمینه عمل و تعامل ارتباطی شكل می گیرد. نظری كه در آن عمل و دلالت عملی نباشد، ضمانت اجرایی ندارد.
***گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**458**1969**