ایرانی‌ها سالیانه 10.3 هزار میلیارد تومان دارو مصرف می‌كنند

سلامت نیوز: رییس كمیسیون سلامت اتاق تهران می‌گوید سرانه مصرف دارو در ایران 45 دلار است، یعنی یك‌چهارم میانگین 180دلاری در جهان.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه تعادل، بارها شنیده‌ایم كه ایرانی‌ها در مصرف دارو راه افراط در پیش گرفته‌اند. گفته می‌شود مصرف برخی داروها در ایران 80 میلیون نفری، با مصرف همین داروها در اروپای 300 میلیون نفری برابری می‌كند. از طرف دیگر رییس سازمان نظام پزشكی كشور هشدار داده كه مصرف آنتی‌بیوتیك در كشور به حد نگران‌كننده رسیده است و بیم آن می‌رود كه «مقاومت آنتی‌بیوتیكی» در كشور شكل بگیرد. اما این شنیده‌ها تا چه اندازه صحت دارد؟ آیا می‌توان به استناد آمار درباره این شنیده‌ها صحبت كرد؟

به تازگی آماری درباره میزان فروش شركت‌های دارویی ایران در سال 93 منتشر شده كه به استناد آن، می‌توان درباره میزان مصرف دارو در ایران قضاوت كرد. این آمار نشان می‌دهد كه ایرانیان، سالانه 10.3 هزار میلیارد تومان دارو خریداری می‌كنند. رقمی كه اگر آن را با احتساب دلار 3500 تومانی، به‌روز رسانی و به اصطلاح، به قیمت روز در نظر بگیریم، می‌توانیم میزان مصرف دارو توسط ایرانی‌ها را محاسبه كنیم. این رقم، البته به تسامح، چیزی در حدود 3 میلیارد دلار است. اگر جمعیت ایران را هم معادل یك درصد جمعیت جهان در نظر بگیریم و گوشه چشمی هم به بازار جهانی 1200 میلیارد دلاری مصرف دارو داشته باشیم، اطلاعات مهم‌تری از مصرف دارو در ایران به دست می‌آوریم. بازار داروی ایران با توجه به جمعیت آن باید حجمی معادل 12 میلیارد دلار در سال داشته باشد، اما بر اساس داده‌های در دسترس، بخش رسمی این بازار حجمی معادل

یك‌چهارم این میزان را داراست، یعنی تنها 3 میلیارد دلار. این دقیقاً بر خلاف باور عمومی است كه می‌گوید ایرانی‌ها بسیار بیشتر از میانگین جهانی دارو مصرف می‌كنند.

ما كمتر از سهم‌مان دارو می‌خوریم

برای آنكه اطلاعاتمان دقیق‌تر شود، سراغ رییس كمیسیون بهداشت اتاق بازرگانی ایران می‌رویم. محمود نجفی عرب، این ادعا را كه مصرف دارو در ایران بیشتر از میانگین جهانی‌است، با قاطعیت رد می‌كند. او می‌گوید سرانه مصرف دارو در جهان بطور میانگین

180 دلار و در ایران 45 دلار است. این یعنی مصرف دارو در بازار ایران، كمتر از بازار جهانی است.

از نجفی عرب درباره دقت مقایسه دوبازار با معیار دلار می‌پرسیم كه پاسخ می‌دهد: « به هر حال مصرف را باید به نحوی سنجید. مقایسه میزان مصرف دلاری، یكی از راه‌های معمول سنجش است. با اتكا به داده‌های به دست آمده از این روش، می‌توان گفت كه باور مصرف بیش اندازه دارو توسط ایرانی‌ها، اشتباه است. »

ایرانی‌ها چقدر آنتی بیوتیك مصرف می‌كنند؟ آمار نشان می‌دهد كه مردم ایران در سال 93 رقمی در حدود 1.6 میلیارد تومان را صرف خرید آنتی بیوتیك كرده‌اند. از نجفی عرب می‌خواهیم كه مصرف آنتی‌بیوتیك در ایران را با مصرف جهانی آن مقایسه كند. در جواب می‌گوید كه اطلاع دقیقی از آمار جهانی مصرف آنتی‌بیوتیك ندارند. اما می‌داند كه مصرف ایران در این رده دارویی خاص، از میانگین جهانی بالاتر است. مصرف بالای آنتی بیوتیك، منجر به بروز مشكلی به نام مقاومت آنتی‌بیوتیكی می‌شود. مقاومت آنتی بیوتیكی، نتیجه فرآیندی است كه طی آن میكروارگانیسم‌ها یا همان باكتری‌ها، جهش ژنتیكی یافته و نسبت به آنتی‌بیوتیك‌هایی كه برای درمان عفونت ناشی از آنها به‌كار می‌رود، مقاوم می‌شوند. مقاومت آنتی‌بیوتیكی به قدری خطرناك است كه سازمان جهانی بهداشت آن را یك «تهدید بزرگ جهانی» خوانده است. این اقدام سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد كه مصرف آنتی‌بیوتیك در سطح جهانی نیز بالا است و این مساله كه مصرف این داروها در ایران از میانگین جهانی بالاتر است، خطری بزرگ برای جامعه ایرانی محسوب می‌شود.

البته برای آنكه به عمق این تهدید پی ببریم، لازم نیست آمار مصرف جهانی و اطلاعیه‌های سازمان جهانی بهداشت را تحلیل كنیم. رییس سازمان نظام پزشكی ایران نیز، درباره خطر بروز مقاومت آنتی‌بیوتیكی در ایران اخطار داده است.

به گزارش «تعادل» به نقل از فارس، علیرضا زالی در همایش بیماری‌های عفونی كودكان گفت: «مصرف آنتی‌بیوتیك در كشور نگران‌كننده است؛ در ایران برخی داروها بیش از حد طبیعی استفاده می‌شوند. مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیك‌ها سلامت را با خطر روبرو می‌كند، به‌ویژه اینكه در حال حاضر آخرین سلاح و ابزار از نظر ما آنتی‌بیوتیك‌های جدید بوده كه اگر آنها را بیش از حد استفاده كنیم آخرین ابزار را از دست داده و مقاومت آنتی‌بیوتیك ایجاد می‌شود. » به گفته زالی، بسیاری از بیماری‌های رایج ویروسی هستند و با آنتی‌بیوتیك درمان نمی‌شوند. بنابراین تجویز آنتی‌بیوتیك برای درمان این دست بیماری‌ها، بی‌رویه محسوب می‌شود. حتی درمان بسیاری از عفونت‌ها نیز بی‌نیاز از آنتی‌بیوتیك است. «عفونت‌های سطحی، مانند عفونت دستگاه فوقانی تنفسی، خود محدود‌كننده است و درمان آن نیازی به آنتی‌بیوتیك ندارد. »

آمار و اطلاعات نشان می‌دهد كه ایرانی‌ها در سال 93،250 میلیون تومان سفیكسیم، 52.5 میلیون تومان آموكسی‌سیلین و 1.3 میلیارد تومان پنی‌سیلین خریده‌اند. مشخص نیست كه چه مقدار از این مصرف غیر ضروری بوده. اما یك نكته مشخص است. بخشی از این مبالغ، نه خرج تامین سلامت، كه در راه تهدید آن هزینه شده است. چراكه با مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیك، خطر بروز مقاومت آنتی‌بیوتیكی افزایش می‌یابد. اما آیا صرفا با مقایسه قیمت دلاری خرید دارو، می‌توان میزان مصرف را مقایسه كرد؟ درعلم اقتصاد، برای محاسبه دقیق قدرت خرید یك سبد كالا در كشورهای مختلف، باید از مفهومی به نام برابری قدرت خرید استفاده كرد. مفهومی كه نشان می‌دهد مردم هر كشور، برای خرید یك سبد معین كالا، باید چه مقدار پول داخلی كشور خود را بپردازند. با توجه به تغییر دایمی نرخ دلار در این سال‌ها و در نظر گرفتن این احتمال كه قیمت دارو عمدتا متاثر از ارز مرجعی است كه دولت در اختیار تولید‌كننده‌ها و وارد‌كننده‌ها قرار می‌دهد، و البته این واقعیت كه اكثر داروهای مصرف شده در ایران ژنریك است و قیمتی كمتر از قیمت داروهای برند دارد، می‌توان فرض كرد كه دارو در ایران ارزان‌تر از كشورهای دیگر به دست مصرف‌كننده می‌رسد. همچنین بدیهی است كه بازار قاچاق دارو بالقوه می‌تواند بارها بزرگ‌تر از این 3 میلیارد دلار باشد. بنابراین این سوال همچنان باقی می‌ماند، آیا ایرانی‌ها بیش از اندازه دارو مصرف می‌كنند؟

آیا این ارقام ایرادی هم دارند؟

چند نكته مهم در این بررسی آماری وجود دارد كه ذكرشان خالی از لطف نیست. نخست اینكه این آمار و ارقام صرفاً مربوط به میزان فروش در تعدادی از شركت‌های تولید‌كننده و واردكننده دارو است و طبیعتا اطلاعاتی در مورد میزان مصرف سرانه و مصرف خانوار را در بر نمی‌گیرد. می‌توان كل فروش را به جمعیت ایران تقسیم كرد و مصرف سرانه را به این وسیله به دست آورد، اما این اعداد مطمئناً دقیق نخواهند بود. اصلی‌ترین دلیل این عدم دقت این است كه حجم زیادی از داروی موجود در بازار كشور به صورت قاچاق سر از خانه‌ها در می‌آورد و از طرف دیگر، با توجه به اینكه انبار كردن دارو، تبدبل به امری عادی در بین خانواده‌های ایرانی شده است، این احتمال وجود دارد كه مصرف دارو در كشور، سالانه بیش از این مقدار باشد و خانواده‌ها علاوه بر داروی خریداری شده در سال 93، داروهایی را مصرف كنند كه در سال‌های قبل خریداری شده باشند. نكته دیگر این است كه سال93 كه اطلاعات بررسی شده مربوط به آن‌اند، سالی است كه می‌توان به عنوان یك سال «نمونه» روی آن حساب كرد، چرا كه نه از بحران‌های ارزی سال 91 در این سال خبری هست كه قیمت دارو را به عرش برسانند و نه از بی‌برنامگی‌های معمول در زمینه سیاست‌گذاری. بازار دارو در پایان سال 93 اتفاقاً بسیار هم خوشبین‌كننده بود، چرا كه با اجرایی شدن طرح تحول سلامت در اردیبهشت ماه سال 93 و حركت به سمت واقعی شدن قیمت دارو و در نتیجه منطقی شدن مصرف آن، این بازار هم سر و سامان پیدا كرد.

ما چقدر استامینوفن می‌خوریم؟

استامینوفن معروف‌ترین فرمول شیمیایی برای آرام كردن درد در جهان است و هر چند بعید است بتوانید دردهای متوسط به بالا را به كمك آن سر جایشان بنشانید، اما باز هم در فهرست داروهایی كه به صورت خودسرانه مصرف می‌شوند، اما استامینوفن مقام اول را دارد. بررسی‌های ما نشان می‌دهد كه ایرانی‌ها در طول سال 93، دست كم رقمی در حدود 310 میلیارد تومان استامینوفن مصرف كرده‌اند. این رقم، همه انواع استامینوفن شامل استامینوفن‌های كدئین و بروفن و امثال را در بر می‌گیرد و البته بر اساس فروش ریالی كارخانجاتی به دست آمده است كه اطلاعاتشان را منتشر كرده‌اند. بنابراین می‌توان انتظار داشت كه با لحاظ كردن آمار فروش كارخانجات دیگر و همین طور انواع وارداتی استامینوفن، این رقم بسیار بالاتر برود.

سرماخوردگی‌های پر هزینه

سرانه مصرف قرص‌های سرماخوردگی یا همان قرص‌های آشنای «Adult Cold» برای ایرانی‌ها چقدر است؟ بررسی‌های ما نشان می‌دهد كه حدود 40 شركت مختلف به تولید قرص‌های سرماخوردگی مشغول‌اند و ایرانی‌ها در طول سال 93 دست كم چیزی در حدود 895 میلیارد تومان قرص سرماخوردگی خریداری كرده‌اند. این رقم كلان را كه به جمعیت ایرانی تقسیم كنیم، سرانه هر ایرانی حدود 11200 تومان می‌شود، یعنی هر ایرانی در سال 93، به شكل تقریبی، حدود 11000 تومان قرص سرماخوردگی «خریداری» كرده است. با این حال، این عدد به صورت خام نشان‌دهنده آن نیست كه هر ایرانی در سال گذشته چه مقدار قرص سرماخوردگی مصرف كرده است، چرا كه قرص‌های سرماخوردگی كه در هر بار مراجعه به پزشك تجویز می‌شوند، تماماً مصرف نمی‌شوند. شاهد مثال این ادعا هم این است كه تقریبا در همه خانه‌ها، قرص‌های سرماخوردگی پیدا می‌شود كه مدت‌ها قبل‌تر خریداری شده است. در مقایسه میان دو داروی ابتدای جدول داروهایی كه بدون نسخه پزشكی به فروش می‌رسند، نكته جالبی وجود دارد. مصرف قرص سرما خوردگی تقریباً 3 برابر مجموع استامینوفن‌هاست.

دارویی كهنه برای كنترل فشار خون

«كاپتوپریل»، یكی از قدیمی‌ترین داروهای كنترل فشار خون یا كاهنده فشار خون در بازار است، دارویی كه البته بررسی‌های ما نشان می‌دهد طرفداران زیادی در میان پزشكان ندارد، هم به دلیل آنكه كاركردش در مقایسه با انواع دیگر داروهای كنترل فشار خون موجود در بازار كمتر است و هم به دلیل عوارض جانبی متعددی كه به نظر می‌رسد مصرف این دارو به دنبال دارد. ایرانی‌ها در طول سال گذشته، حدود 24.5 میلیون تومان از این دارو خریداری كرده‌اند كه به نظر می‌رسد رقم بسیار پایینی است.

حساس نشوید

«لوراتادین» هم به راحتی در دسته داروهایی قرار می‌گیرد كه ایرانی‌ها در مصرف بدون نسخه‌اش ید طولایی دارند. عمده موارد تجویز این دارو هم برای كاهش علائم حساسیت‌های فصلی است، هر چند برای آنهایی كه آلرژی‌های طولانی مدت‌تری دارند هم قابل استفاده است. ایرانی‌ها از ابتدای سال 93 تا پایان بهمن ماه همین سال، 43.5 میلیون تومان از این داروی آنتی هیستامین خریداری كرده‌اند كه البته در قیاس با حجم به فروش رفته داروهای آنتی بیوتیك چندان قابل ذكر نیست. جای پژوهش‌های دقیق اقتصادی در مورد میزان مصرف دارو در كشور خالی است و می‌طلبد كه كسانی، با در دست داشتن اطلاعات كامل در مورد قیمت ارزهای خارجی، تاثیر قیمت ارز در تولیدات دارویی داخلی، میزان دقیق فروش شركت‌های داخلی و داده‌های گمركی از واردات دارو یا مواد اولیه، اقدام به تخمین میزان واقعی مصرف دارو در كشور بزنند. تا پیش از آن اما تحلیل‌هایی از این دست، تنها گمانه‌هایی خواهند بود كه هر چند تنها شمه‌یی كلی از واقعیت‌اند، مطمئناً نمی‌توانند آن را به تمامی به تصویر بكشند.