شانه هایی کوچک زیر آوار سنگین زندگی

در روزهای سرد زمستان همه به دنبال گرما هستند، سریعا به خانه پناه می­ برند و شب را در آرامش گرمای خانه بدون دغدغه یا شاید با دغدغه‌هایی که معمول همه زندگی‌هاست به صبح می‌رسانند، اما در همین روزها و شب‌ها مردان کوچکی هستند که خیلی زودتر از آنچه باید بار زندگی را به دوش گرفته­ اند و در سرمای استخوان­ سوز زمستان باید خرج خانه و خانواده را تامین کنند. با دستان یخ زده و قرمز شده از سوز و سرما همچنان غیرت می­ کنند و پای کار می ایستند تا شب را با دست پر به خانه بازگردند.

علیرضا یکی از کوچک‌مردانی است که چندی است نان­ آور یک خانه شده و همپای برادر بزرگتر خود بار زندگی را به دوش می­ کشد.

قد و قواره­ اش کمتر از سنش نشان می‌دهد، ظاهری مرتب دارد؛ حداقل با ظاهرسازی به دنبال کسب درآمد نیست و تر و تمیزتر از دیگر بچه­ های کار نشان می­ دهد. پسری است با جثه­ ای کوچک، اما اراده­ ای بلند و قوی که تنها با 13 سال سن در برابر باد و سرما و باران یک کت به تن دارد و در خیابان­ ها و چهارراه­ های شهر می­ چرخد تا جعبه شکلاتش را تا شب بفروشد و به خانه برگردد.

علیرضایی که در باد و سرما نه کلاهی به سر و نه شالی به گردن دارد، زیر بارانی که این روزها شهر را خیس کرده است، قصه خود را این چنین می­ گوید: سه ساله که بابام به خاطر سکته قلبی از دنیا رفته. از اونروز تا چند وقت پیش برادر بزرگترم خرج خونه را در می­ آورد، اما از چند ماه قبل منم کمک‌خرج خونه شدم.

علیرضای 13 ساله که باید به همراه برادرش خرج دو خواهر و مادرش را درآورد می­ افزاید: برادرم کارگر ساختمونه، اما درآمدش کفاف زندگی رو نمیده به خاطر همین منم 6 ماهی هست که کار می­ کنم تا بتونیم اجاره خونه، پول آب، برق و گاز و خرج خونه را دربیاریم.

این پسربچه کوچک که صحبت کردنش سرشار از ادب است و هیچ شباهتی به کودکان کار ندارد، حتی در کار کردن سر چهارراه­ ها عزت نفسش را برای خرید ترحم مردم نفروخته و با سن کمش به مانند مردان بزرگ کار می­ کند، می‌گوید: از صبح که از خونه بیرون میایم باید تا شب یه جعبه شکلات بفروشم. فروش این جعبه روزی 12 تا 15 هزار تومان سود برام داره و با پولی که برادرم از کار کردن در ساختمان به دست میاره ماهیانه 500 هزار تومان درآمد داریم، اما هنوز دخل و خرجمون جور نیست.

علیرضا می­ گوید: ماهی 250 هزار تومن باید اجازه خونه بدیم، پول آب، برق و گاز و نسیه­ هایی که در طول ماه از مغازه‌ها گرفتیم هم باید با 250 هزار تومن باقی مونده بپردازیم، در آخر ماه چیزی برامون نمی­ مونه واسه همین باید و مجبورم که مدرسه نرم و فقط کار کنم.

این مرد کوچک 13 ساله که مدرسه نرفته و علیرغم اینکه سواد ندارد، زیبا صحبت می­ کند، شکایتی از شرایطش ندارد و از اینکه 13 سال دارد و سواد ندارد شکایت نمی­ کند، از اینکه به مانند دیگر بچه­ ها در این فصل سال به هیچ خوش گذرانی زمستانی نپرداخته شکایتی ندارد و فقط و فقط دغدغه خرج خانه دارد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) – منطقه مرکزی - شکایت نکردن علیرضا و علیرضاها از کار کردن زودهنگام‌شان و بچگی نکردن‌شان نشانگر نبود مشکلی خاص برای این کودکان نیست. کودکان کار یا خیابانی همگی شرایطی مانند علیرضا ندارند، همه نمی‌توانند شب را در خانه خود سر بر بالین بگذارند، هستند کودکان دیگری که به دلیل نداشتن خانواده بهره­ کشی می­ شوند و هر شب را در یک جای این خیابان‌های سرد و نمور سر بر زمین می­ گذارند. شاید شکایتی نداشته باشند، اما این شرایط قطعا آینده‌ای سرشار از آسیب، بی‌اعتمادی و هزاران مشکل را برایشان به همراه دارد.

عدم آگاهی، زمینه‌ساز خطرات جدی برای کودکان کار

مژگان خوش­ عاقبت کارشناس ارشد علوم­ تربیتی در خصوص خطرات روانی که این کودکان را در سطح خیابان تهدید می‌کند، اظهار می‌کند: مسلما کار کودکان خطرات بسیاری را برای آنها به همراه دارد.

وی تصریح می­ کند: این کودکان به جهت تامین معاش و خرج خانواده، همچنین به دلیل بهره­ کشی که از آنها صورت می‌گیرد مجبور به ترک مدرسه هستند، حتی برخی از آنها هیچگاه به سمت درس خواندن سوق پیدا نمی‌کنند و این امر باعث دور شدن آنها از فضای آموزشی و عدم دریافت آموزش­ های لازم در خصوص شناخت خود، جامعه و اطرافیان‌شان می­ شود که مسلما عواقب زیادی را برای آنها در پی دارد.

این مشاور با تاکید بر اینکه کودکان از طریق ارتباط با اطراف و جامعه روابط خود را پایه­ ریزی می­ کنند، می­ افزاید: حضور آنها در خیابان به مدت زیاد در طول شبانه­ روز و در ارتباط بودن با افرادی که شناختی نسبت به آنها ندارند، ریسک در خطر بودن یا مورد سوء‌استفاده قرار گرفتن آنها را قوت می­ بخشد و باعث می­ شود که در ارتباطات بعدی خود با مشکلات عمیق­ تری مواجه شوند.

وی با اشاره به اینکه طبق اصول روان­شناختی وجود ارتباطات حمایت­ کننده برای کودکان باعث می­ شود که ارتباطات آنها در آینده شرایط و وضعیت بهتری داشته باشد، می­ گوید: خانواده این کودکان عموما در شرایط رو به سامانی قرار ندارند. این کودکان یا پدر ندارند یا پدران آنها و حتی مادرانشان درگیر اعتیاد یا بیماری هستند و این امر پایه­ های یک زندگی سست را برای کودک ایجاد می‌کند و باعث می­ شود که کودک با نوعی بی­ اعتمادی نسبت به جامعه و آینده رشد کند.

خوش­ عاقبت عنوان می­ کند: تجربه­ هایی که این کودکان در محیط بیرون از خانه و زودتر از سن کسب می­ کنند، در آینده آنها بسیار تاثیرگذار است و بدبینی خاصی را برایشان به همراه دارد و در صورتی که حمایتی از آنها نشود مشکلات عمق بیشتری پیدا می­ کنند و عملا آینده­ ای برای آنها باقی نمی­ ماند، حتی ممکن است در آینده دست به بزه بزنند.

این کارشناس ارشد علوم­ تربیتی وجود سازمان­ های خصوصی حمایت­ کننده از این کودکان را یکی از راهکارهای موثر حداقل در کاهش آسیب­ های روانی می­ داند و می­ گوید: این سازمان­ ها توان خود را به آموزش این کودکان معطوف کرده­ اند که می­ تواند بسیار کمک­ کننده باشد. به هرحال این کودکان نمی­ توانند دست از کار بکشند، اما حداقل روزی یک ساعت ارائه آموزش‌های لازم درسی، فرهنگی، اجتماعی و حفاظتی باعث می­ شود که آسیب­ های موجود به حداقل ممکن برسد.

خوشبختانه در استان مرکزی سازمان­ها و موسسات خصوصی وجود دارند که شرایط این کودکان را درک کرده­ اند و جهت حمایت از آنها برآمده­ اند.

کودکان خیابانی درگیر مشکلات خانوادگی، هویتی و خلاءهای آموزشی

سیکا تنها موسسه حمایت از این کودکان در استان مرکزی است که تمام تمرکز خود را با کمک مردم در این راستا معطوف کرده است.

حسین اکبری عضو هیات مدیره سرای یاریگر کودکان کار(سیکا) با اشاره به اینکه در حال حاضر 50 کودک کار تحت حمایت موسسه هستند، می­ گوید: موسسه در حال حاضر که قریب به 1.5 سال است فعالیت خود را آغاز کرده است، کودکان خیابانی اراک را تحت حمایت قرار داده و خدمات گوناگونی را ارائه می­دهد.

وی عنوان می­ کند: این کودکان عموما یا در زمره کودکان آسیب‌دیده، دارای خانواده­ های بدون سرپرست یا در لیست خانواده‌های درگیر اعتیاد جای می­ گیرند و با توجه به ساختار این خانواده­ ها موسسه تمام تلاش خود را به ارائه خدمات آموزشی و فرهنگی مصروف کرده است و به عنوان موسسه خیریه کار نمی­ کند.

این عضو موسسه سیکا با اشاره به اینکه کودکان کار یا خیابانی اکثرا بازمانده از تحصیل هستند، می­ افزاید: اعضای موسسه از طریق کمک­های مردمی به این کودکان که از تحصیل بازمانده­ اند؛ آموزش می­ دهند و حتی در مواردی آموزش‌های لازم نیز به خانواده بویژه مادران این کودکان ارائه می­ شود و با توجه به آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد والدین یا اعضای خانواده که در درون این خانواده‌ها وجود دارد، مباحث آموزشی مرتبط به آنها ارائه می­ شود.

وی با بیان اینکه در بین کودکان با معضلات هویتی نیز مواجه هستیم، می­ گوید: بسیاری از این کودکان حتی شناسنامه ندارند و با شناسایی که از طریق اعضای موسسه صورت گرفته است، تاکنون موفق به اخذ دو شناسنامه برای این کودکان در اراک شده­ ایم.

اکبری نوع شناسایی این کودکان را به صورت محله­ ای، گشت در نقاط آسیب­ پذیر شهر، همچنین در خیابان­ ها و چهارراه­ ها عنوان می­ کند و می‌گوید: اعضا با ارتباط گرفتن با این کودکان آنان را تحت حمایت قرار می­ دهند. رنج سنی که موسسه برای کار خود با این کودکان تعریف کرده زیر 18 سال است، اما در حال حاضر اغلب کودکان تحت حمایت موسسه حداکثر 14 سال سن دارند.

این عضو هیات مدیره موسسه سیکا تصریح می­ کند: موسسه کاملا غیرسیاسی و غیردولتی است. در اوایل فعالیت موسسه امور رفاهی مدنظر بود، اما در حال حاضر صرفا تمرکز موسسه بر امور آموزشی و رفاهی است چراکه این کودکان نمی‌توانند کار خود را کنار بگذارند، باید مخارج خانواده را تامین ­کنند و امکان خروج آنها از چرخه اقتصادی خانواده ممکن نیست به همین دلیل تنها می ­توان با ارائه خدمات آموزشی آگاهی آنها را نسبت به آسیب­های موجود بیشتر کرد، هرچند که با شرایط ایده ­آل فاصله بسیاری وجود دارد و باید بیش از گذشته مورد حمایت قرار گیرند.

به گزارش ایسنا، حضور این کودکان با سنی کم و ظاهری آشفته آن هم در این فصل سرد سال مسلما چهره­ای نازیبا را به شهر تحمیل می­ کند، اما این مردان کوچک چاره­ای جز کار کردن و تامین خرج زندگی ندارند و موسسات خصوصی به تنهایی نمی­توانند برای رفع این آسیب اجتماعی راه به جایی ببرند، به همین دلیل لزوم نقش‌آفرینی دستگاه‌های دولتی بیش از گذشته خودنمایی می­ کند.

بهزیستی کجای قصه است

یکی از سازمان­های اصلی در حمایت از اقشار آسیب­ پذیر و آسیب­ دیده جامعه بهزیستی است که کنار دستگاه­ های متولی حمایت از کودکان خیابانی باید نقش خود را ایفا کند.

عبدالکریم یادگاری معاون اجتماعی بهزیستی استان مرکزی با اشاره به اینکه کودکان کار در زمره کودکان خیابانی جای می­ گیرند، اظهار می­ کند: طبق آیین­ نامه، 11 دستگاه از جمله شهرداری، نیروی­ انتظامی، دادگستری و ... متولی امر ساماندهی این کودکان هستند و هر کدام شرح وظایف خاص خود را دارند.

وی تصریح می­کند: بهزیستی از طریق اورژانس اجتماعی و از طریق مراجع قضایی اقدام به جمع­آ­وری این کودکان از سطح شهر می­کند و تیم­ های دیگر حوزه معاونت جهت پذیرش و جذب و شناسایی آنها اقدام کرده و به آنان خدمات لازم را ارائه می‌کنند.

یادگاری با بیان اینکه تیم کاری در این حوزه مددکاری مورد نیاز در حوزه­ های بهداشتی، درمانی و حقوقی را دنبال می‌کند، می­ افزاید: پس از انجام این امور کار شناسایی و تحویل این کودکان به خانواده­ هایشان انجام می­ شود و در این مدت تا تحویل آنها به خانواده به مدت 21 روز ساماندهی شده و پس از بازدید از منزل، شرایط خانه و خانواده تحویل خانواده می­ شوند.

وی در خصوص کودکان بی­ خانواده و بی‌سرپرست اظهار می­ کند: این کودکان پس از انتقال به بهزیستی به مدت 21 روز تحت روانشناسی و مشاوره و بهره‌گیری از اقدامات بهداشتی، درمانی، بررسی وضعیت خانوادگی و سرپرستی قرار می‌گیرند و در صورت عدم رسیدن به نتیجه دوره دوم 21 روزه آغاز می­شود که در صورت رسیدن به نتیجه سرپرستی آنها واگذار خواهد شد، در غیر این صورت این زمان 21 روزه تکرار می­شود و در نهایت پس از اطمینان از عدم وجود سرپرست به مراکز نگهداری شبانه ­روزی بهزیستی ارجاع می­ شوند.

معاون اجتماعی بهزیستی استان در خصوص اقدامات پیگیرانه این دستگاه در خصوص کودکان واگذار شده می­ گوید: مددکاران بهزیستی پس از انتقال این کودکان به خانواده به صورت مستمر وضعیت آنها را از طریق بازدید از منزل، ارتباط تلفنی، ارتباط مستقیم با خانواده دنبال می­ کنند تا بازگشت مجدد به کار صورت نگیرد.

یادگاری می­ افزاید: اگر این کودکان به اقوام سپرده شوند و به این نتیجه برسیم که سرپرستان توان نگهداری از این کودکان را ندارند قطعا کمیته امداد مستمری ماهیانه 210 هزار تومان برای آنها در نظر می­ گیرد.

شهرداری وظیفه­ای ندارد

به گزارش ایسنا، اکثریت افراد جامعه حمایت از این کودکان را وظیفه بهزیستی می­ دانند، اما طبق گفته معاون اجتماعی بهزیستی 11 ارگان وظیفه رسیدگی به این کودکان را برعهده دارند که یکی از آنها شهرداری است، اما شهرداری عمده وظیفه خود را جمع­ آوری متکدیان می‌داند.

اسماعیل تاج­ آباد رئیس شورای شهر اراک نیز همین اعتقاد را دارد و اظهار می­ کند: جمع­ آوری متکدیان سطح شهر وظیفه شهرداری است که ممکن است در بین آنها کودکانی نیز وجود داشته باشند و قانونا بخشی از آنها تحویل بهزیستی می­ شوند.

وی درخصوص اقدامات صورت گرفته از سوی شهرداری برای رسیدگی به وضعیت آسیب­ های اجتماعی در سطح شهر اراک می­ گوید: شهرداری صرفا برای این متکدیان مددسرایی ایجاد کرده است که زنان و مردان بی­خانمان و کارتن‌خواب شب­ها در آن اسکان داده می­ شوند و عملا فضایی مختص کودکان در این مددسرا دیده نشده است.

تاج­ آباد تصریح می­ کند: فعال شدن این مددسرا در حال حاضر نیازمند هماهنگی نیروی انتظامی، بهزیستی و دستور فرمانداری است تا به بهره­ برداری برسد، اما صرفا برای کارتن­ خواب‌ها تدارک دیده شده است و شهرداری قانونا وظیفه‌ای در راستای جمع­ آوری این کودکان ندارد.

رئیس شورای شهر اراک با تاکید بر اینکه به هرحال حضور کودکان به این شکل چهره شهر را نازیبا می­ کند و این امر باید به نحو درستی مدیریت و رفع شود، عنوان می­ کند: اکثر این کودکان دارای خانواده هستند. باید شناسایی و تحویل شوند تا به فضای آموزشی بازگردانده شوند. قطعا نگهداری آنها در بین بزرگسالان آسیب­های اجتماعی دیگری به همراه دارد که باید تدبیری برای آن اتخاذ کرد.

ظاهرا برخورد و رفع کامل این معضل اجتماعی در شهرها نیازمند اهرم فشاری قوی است، شاید اگر قوانین با جدیت بیشتری اجرا شوند، شاهد حضور این کودکان معصوم در خیابان­ ها و دستفروشی آنها نباشیم.

در حوزه حمایت از کودکان خیابانی خلاء قانونی نداریم/ضرورت جدیت در اجرای قانون

عباس صلاحی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه قانون مدونی صرفا برای حمایت از کودکان خیابانی وجود ندارد، اظهار می­ کند: آنچه مهم است این است که معضل ما در حوزه اجتماعی و کار کودکان و بچه‌های خیابانی و استثمار کودکان نبود قوانین کیفری و قضایی نیست، برای حمایت از آنها و عدم سوء استفاده از این بچه­ ها باید برخوردهای قانونی با کارفرمایان و بهره­ کشان کودکان صورت گیرد.

وی با تاکید بر اینکه این پدیده زشت در تمام دنیا وجود دارد و از کودکان کار طاقت­ فرسا کشیده می‌شود، می­ افزاید: مجلس در این عرصه تنها می­ تواند نقش نظارتی خود را ایفا کند تا مصوبات موجود در این عرصه اجرایی و حق و حقوق این کودکان تامین شود. حداقل از طریق قوه قضاییه برخوردهای ایجابی و بازدارنده که خواست مجلس و مجلسی هاست صورت گیرد.

صلاحی بر وجود قانون در این راستا تاکید می­ کند و با اشاره به اینکه خوشبختانه خلاء قانونی وجود ندارد، تنها بحث اجرائیات به شکل ضعیفی دنبال می­ شود، عنوان می­ کند: در برخورد با خاطیان و کارفرمایان که از کودکان استفاده می کنند باید بازنگری صورت گیرد و قوه قضائیه بیش از گذشته با افرادی که از کودکان بهره­ کشی و آنان را استثمار می­ کنند، برخورد کند.

به گزارش ایسنا، با توجه به نگاهی که اسلام به حقوق افراد دارد، مخصوصا توجه ویژه‌ای که به حفظ کرامت کودکان در این دین وجود دارد، نباید حمایت از کودکانی که به هر دلیلی تن به کار در سنین غیر متعارف می‌دهند، کار سختی باشد. اینکه روزانه هزاران کودک به بهانه‌های مختلف تن به کار می‌دهند خلاف قوانین ایران و جهان است.

تناقض در قوانین/قوانین حمایتی با دید بازتر و نظارت بیشتری اجرا شود

بیژن کاظمی کارشناس ارشد حقوق با تاکید بر اینکه اصول کنوانسیون حقوق کودک که در زمینه حمایت از حقوق کودکان جایگاه ویژه‌ای در بسیاری از کشورهای دنیا دارد، شامل تمامی کودکان جهان می‌شود، اظهار می­ کند: تناقض قوانین در ایران بسیار دیده می­ شود تا جایی که برخی منابع برای بلوغ دختران سن 9 سالگی و برای بلوغ پسران سن 14 سالگی را قائل شده‌اند، در حالی که قوانین کار ایران می‌گوید کار کودکان بین 15 تا 18 سال بلامانع است.

وی با اشاره به اینکه براساس قانون کار، سن قانونی کار 15 سال تمام است و کمتر از آن بعنوان کار کودکان منع قانونی دارد و بر پایه قانون استخدام کشوری سن قانونی کار 18 سال تمام است، تصریح می­ کند: برای تحقق حقوق کودکان در کشور و برخورد با هرگونه پدیده­ای که منجر به تضییع حقوق آنها شود باید قانونگذاران با نگاهی بازتر و کمی سخت‌گیرانه‌تر عمل کرده و از این قشر حمایت کنند.

کاظمی تاکید می­ کند: با وجود تمام خلاءهای قانونی برای حمایت از کودکان کار، اما همین قانون نیز اجرایی نمی‌شود چراکه اگر اجرایی می‌شد هر روز پشت چراغ‌های قرمز، معابر عمومی و پارک­ ها شاهد فعالیت کودکان کار نبودیم.

وی با اشاره به ماده سه قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که هرگونه خرید و فروش، بهره­کشی و بکار گرفتن کودکان را ممنوع می‌داند و سرپیچی از این قانون مجازاتی را نیز در پی دارد، عنوان می­ کند: مسلما افزایش هزینه‌ها در قدرت و توان اقتصادی خانواده­ ها تاثیر داشته است و به راحتی منجر به افزایش آمار اشتغال بکار کودکان نیز شده است.

وی با تاکید براینکه احتیاجی به تصویب قانون جدید در مورد کودک‌آزاری نداریم فقط کافی است دولت در این مورد حمایت لازم را از کودکان به عمل بیاورد و قوانین موجود در این مورد را به طور درست اجرا کند، اظهار می­ کند: در اینجا این سوال پیش می­ آید که میزان مجازاتی که برای آزاردهندگان کودک در نظر گرفته شده متناسب با جرم است یا خیر؟ مرتکب به جرایم عنوان شده در این قانون محکوم به سه ماه و شش روز تا شش ماه حبس می‌شود که البته سه ماه و شش روز معمولا به جزای نقدی تبدیل می‌شود.

این مشاور حقوقی با بیان اینکه ایران کشوری فقیر نیست و با توجه به منابع موجود دولت قطعا می­ تواند از این اقشار حمایت کند، می­ افزاید: اگر قرار باشد لایحه‌ای درباره حمایت از کودک به مجلس تقدیم شود باید به نحوی باشد که خلاءهای موجود را رفع کند و علاوه بر آن دستگاه‌های نظارت بر اجرای آنها با قدرت بیشتری وارد شوند و همسو با آن قوه قضائیه و مراجع قضایی جدیت بیشتری در کار خود داشته باشند.

به گزارش ایسنا، مسلما برخورد مراجع قضایی با خاطیان و استثمارکنندگان کودکان کاری دشوار نخواهد بود و شاید تدوین لایحه­ ای مدون در خصوص الزام دستگاه­ قضایی به جدیت در عرصه حمایت از کودکان و رفع این تهدید اجتماعی ضروری باشد.

در سال­ های اخیر حتی نوزادان کار وارد جامعه شده­ اند و در کنار مادران خود در پشت چراغ­ های قرمز چهارراه­ ها عاملی برای جلب ترحم به زنان و کسب درآمد شده­ اند، به نظر می‌رسد که این قشر در قانون هیچ جایگاهی ندارند و از نظارت بر کارگاه­ هایی که از کودکان استفاده می­ کنند نیز خبری نیست و معلوم نیست کار در این کارگاه‌ها در توان کودکان هست یا خیر؟

این روزها که به نوروز نزدیک می‌شویم با گذری در شهر می‌توان به وفور این کودکان را دید که با دستفروشی، ساز زدن و ... مشغول به کسب درآمد هستند؛ اتفاقی که هر سال شاهد هستیم و اتفاقا هرسال شمار این کودکان بیش از گذشته می‌شود، این امر نشانگر عدم مدیریت و کنترل این شرایط و از سویی نشانگر عدم ثبات اقتصادی کشور است و فقر و مشکلات اقتصادی و البته معضلات اجتماعی این کودکان را به کف خیابان کشانده است.

گزارش از: آذر اسفندیاری - خبرنگار ایسنا مرکزی

ویدیو مرتبط :
حرکت سنگین سر شانه با دستگاه140کیلو بهنام جاوید