ابنیه/ آرامگاه سعدی ترکیبی از معماری ایرانی و مدرن

چیدانه/ آرامگاه سعدی معروف به سعدیه محل زندگی و دفن شاعر برجسته پارسی‌گوی یکی از جاذیه های گردشگری شهر زیبای شیراز است. این آرامگاه در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا در دامنه کوه در شمال شرق شیراز قرار دارد. در اطراف مقبره، قبور زیادی از بزرگان دین وجود دارند که بنا به وصیت خود، در آنجا مدفون شده‌اند از جمله مهمترین‌های آن می‌توان شوریده شیرازی را نام برد که آرامگاهش به وسیله رواق به آرامگاه سعدی متصل شده‌است. آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۵۳ به شماره ثبت ۱۰۱۰٫۳ در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده‌است.
این مکان در ابتدا خانقاه سعدی بوده که او اواخر عمرش را در آنجا می‌گذراند که او را پس از مرگ در همانجا دفن کرده اند. برای اولین بار در قرن هفتم توسط شمس‌الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف اباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن باقی نماند. در سال ۱۱۸۷ ه. ق. به دستور کریمخان زند، بنایی معروف به عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای مزار سعدی بنا گردید.
این بنا در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی‌خان صاحب‌دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب‌الله‌خان قوام‌الملک دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد، و تولیت آن به آخوند ملا زین‌العابدین شیرازی سپرده شد. بنایی که در زمان کریمخان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ ه. ش. برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی‌اصغر حکمت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار گردید. که این بنا با اقتباس از کاخ چهل ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی توسط محسن فروغی ساخته شد.
مهندس محسن فروغی معمار مدرنیستی بود که به تاریخ و پیشینه ی فرهنگ و معماری ایران عشق می ورزید. از نظر او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ، سطحی نگری همکاران جوان بود و عقیده این بود که رابطه ی ساختمان ها را از نظر سبک و شکل می توان به دو دسته تقسیم کرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان های ساخته شده در ابتدای دوره شکل گیری معماری ساسانی است که با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.
ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است که معمار آن آندره گدار فرانسوی است .طرح آرامگاه سعدی در شیراز، در سال ۱۳۳۰ به اتمام رسید. مهندس فروغی طرح آرامگاه را با همکاری علی اکبر صادق با الهام گرفتن از عناصر معماری سنتی ایران، طراحی کرده بود. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:
طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به صورت یک «L» سازماندهی شده اند.
در محل برخورد ایوان و رواق یک گنبد تعبیه شده که مقبره سعدی در آن قرار دارد و بر فراز آن گنبد، کاشی فیروزه فامی می درخشد. ایوان اصلی ستون دار که در امتداد مسیر اصلی ورودی قرار دارد، مرتفع و با سقفی صاف است، در حالی که رواق مزبور، کوتاه تر و متشکل از شماری دهانه قوسی شکل است.
در وسط حیاط دو حوض مستطیل شکل ، با جهت شمالی - جنوبی در دو طرف محوطه آرامگاه قرار دارد و حوض دیگری در جهت شرقی - غربی در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده‌است. چیدانه در مطالب پیشین خود شما را با حوض، قلب معماری سنتی ایران آشنا کرده بود. در جلوی رواق آرامگاه سعدی ، حوضی قرار دارد که در آن سکه به نشان گرفتن حاجت می‌اندازند.
همچنین آب قنات مخصوص سعدی، درون آبنمای موسوم به حوض ماهی در زیرزمین این مجموعه جریان دارد. در طرح آرامگاه سعدی، عناصر معماری ایرانی مانند ایوان و گنبد، با ظرافت تمام به زبان مدرن بیان شده اند. ترکیب ستون ها، فرم خالص گنبد با تک رنگ فیروزه یی و ترکیب آزاد فضاها از عواملی هستند که ماهیتی مدرن به این ساختمان بخشیده اند.
کاربرد کاشی و عناصری مانند گنبد و قوس، کیفیتی ایرانی به مجموعه داده است. ایوانی با ستونهای چهار ضلعی بلند با تزئینات کاشی کاری در جلو بقعه واقع شده است و گنبد کاشی فیروزه فام بر فراز بقعه جلوه خاصی دارد .
درون بقعه کتیبه هایی کاشی کاری حاوی منتخباتی از گلستان و بوستان و لوحه ای که تاریخچه ساختمان را معلوم می سازد دیوارها را زینت بخشیده است.ساختمان کاخ نیاوران نیز از جمله آثار متاخر فروغی است که در عرصه کاخ های ییلاقی شاهان قاجار برپا شده است.
در طرح جدیدآرامگاه سعدی پس از خرید و تخریب خانه‌های اطراف آرامگاه دارای محوطه‌ای در حدود ۱۰۳۹۵ متر مربع شد . محوطه باغ به سبک ایرانی گلکاری، درختکاری و باغچه بندی شده‌است. شکوه باغ های ایرانی از گذشته تا امروز بر هیچ کس پوشیده نبوده است.


با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: چیدانه