جایگاه رمان ترکی در ادبیات

شهر کتاب/ نشست ادبیات داستانی ترکیه به همت انجمن ایرانی مطالعات جهان و همکاری دانشکده‌ی مطالعات جهان و گروه زبان و ادبیات ترکی دانشگاه علامه طباطبایی روز شنبه 24 بهمن ماه با سخنرانی دکتر محمد امین گونن؛ استاد زبان و ادبیات ترکی کرسی زبان ترکی دانشگاه علامه طباطبایی در تالار ایران دانشکده‌ی مطالعات جهان برگزارشد.

در این نشست دکتر محمد امین گونن درخصوص سیر ادبیات داستانی در ترکیه و چگونگی شکل‌گیری داستان و رمان در ترکیه به ایراد سخن پرداخت. گونن با اشاره به اینکه داستان‌گویی در ترکیه موضوعی ریشه‌دار در ادبیات عثمانی است، گفت: داستان‌هایی چون لیلی و مجنون، شیرین و فرهاد که جانمایه‌ی ادبیات داستانی عصر عثمانی است از ادبیات ایران و عرب گرفته شده است و این حکایات و داستان‌ها در هر خانه و کتابخانه‌ای یافت می‌شود. پس از آن داستان‌هایی همانند دده قورقوت وجود دارد که ریشه در ادبیات قدیم ترکان دارد.

این استاد زبان و ادبیات ترکی ادامه داد: در ترکیه رمان و داستان همانند اروپا نبوده است؛ بلکه از نتایج عقب‌ماندگی نسبت به جوامع اروپایی بود و آن هم به این خاطر بود که اساساً رمان از زبان‌های اروپایی به ترکی ترجمه شد، سپس مورد تقلید قرار گرفت و نظیره‌نویسی به سیاق رمان‌های اروپایی از همین زمان آغاز شد. امپراطوری عثمانی با اینکه نزدیک به پانصد سال بر بخش‌های وسیعی از اروپا سلطه داشت، پس از یک درخشش طلایی نتوانست پیشرفت‌های عصر جدید اروپا را تعقیب کند و این عقب‌ماندگی به تمامی حوزه‌ها ازجمله ادبیات هم منتقل شد؛ درنتیجه نویسندگان و شاعران برای بهره‌گیری از ادبیات نوین غربی راهی اروپا و به‌ویژه فرانسه شدند. در رأس افرادی که به فرانسه عزیمت کرد و زبان فرانسوی را به‌خوبی آموخت «ابراهیم شِناسی» بود که بسیار معروف است. به‌موازات آن ادبیان و شعرای عثمانی برای شناساندن ادبیات اروپا دارالترجمه‌هایی در استانبول ایجاد کردند. در این مراکز ترجمه، امثال شمس‌الدین سامی به ترجمه‌ی رمان‌های اروپایی پرداخت و بعد از آن بود که نویسندگان عثمانی شروع به نوشتن رمان به شیوه اروپاییان کردند که در رأس این نویسندگان می‌توان به خود شمس‌الدین سامی، نامق کمال و احمد مدحت اشاره کرد.

وی همچنین گفت: در مقایسه‌‌ی رمان‌های اروپایی با داستان‌های شرقی، نقلی هست از شمس‌الدین سامی مبنی بر اینکه کسانی که داستان‌های اروپا را خوانده باشند، داستان لیلی و مجنون برایشان کودکانه است و همچنین نامق کمال گفته بود با خواندن رمان‌های اروپایی در قهوه‌خانه‌ها، مردم آگاه می‌شوند. طولی نمی‌کشد که تحت تأثیر رمان‌نویسی اروپا، رمان‌هایی با تم‌های مختلف نوشته می‌شود؛ مثلاً رمان «زهرا» نوشته‌ی نبی‌زاده ناظم، اولین رمان روانشناسی ترکی است که در سال ۱۸۶۲ میلادی نوشه شد. همچنین نخستین رمان روستایی نیز توسط نبی‌زاده آفریده شد.

در سال ۱۸۷۰میلادی برای اولین بار رمانی در خصوص غربزدگی توسط محمود اکرم با نام «عشقِ خودرو» (آرابا سوداسی) به‌رشته‌ی تحریر درآمد. در سال ۱۹۰۱ میلادی ادبیات ترکیه از لحاظ تکنیکی قوی‌ترین رمان خود به نام «عشق ممنوع» به‌قلم خالد ضیاء را خلق کرد. بعد از خالد ضیاء رمان‌های بسیاری به‌تقلید از وی در ادبیات ترکیه نوشته شد.

سال ۱۹۰۸ میلادی در ادبیات ترکیه نقطه‌ی عطف است؛ یعنی دوره‌ای که حزب اتحاد و ترقی در ترکیه سر کار می‌آید و سرزمین‌های بالکان از حوزه‌ی قلمرو عثمانی خارج می‌شود که این موضوع در ادبیات ترکیه تأثیرگذار بود. بین سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۸ و در فاصله‌ی جنگ جهانی اول هم، رمان‌های زیادی نوشته شده که در رأس این نویسندگان «خالده ادیب» قرار دارد.

گونن سپس ادامه داد: پس از تأسیس جمهوری در سال ۱۹۲۴ تا سال ۱۹۳۰ نوعی تسویه‌حساب با عصر عثمانی در ادبیات ترکیه مشاهده می‌شود که از آن اصطلاحاً به «رد میراث» تعبیر می‌شود؛ اما از ۱۹۳۰ به بعد جمهوری ترکیه و به‌تبع ادبیات ترکیه با عصر عثمانی و میراث آن بر سر مهر می‌آید. مهم‌ترین رمان روان‌شناختی ترکی در این عصر توسط «پیام صفا» با نام «اتاق خارجی نهم» نوشته می‌شود. از سال ۱۹۴۶ تا ۱۹۸۰ مضامین و درون‌مایه‌های دیگری نیز به رمان‌های ترکیه اضافه می‌شود. موضوع زن و افزایش تعداد نویسندگان زن در این دوران به چشم می‌خورد. موضوع فروپاشی خانواده در میان مهاجرین ترک که به آلمان عزیمت می کردند یا در آنجا اقامت داشتند از دیگر موضوعات رمان در این دوره است. موضوعات دلتنگی نسبت به گذشته (نوستالژی)، استانبول و انتقادهای اجتماعی هم از دیگر مضامین رمان‌های این دوره است.

در ادامه دکتر امین گونن در خصوص رمان‌های روستایی در ترکیه و نگاه نویسندگان ترک به مردم سرزمین آناطولی هم به اختصار توضیحاتی بیان کرد. این نشست در پایان با پرسش و پاسخ حاضران در خصوص ادبیات داستانی ترکیه خاتمه یافت.


منبع: شهر کتاب