حضرت زهرا (س) و آموزه‌های خانوادگی حدیث کساء

مهرخانه/ نحوه برخورد صحیح با همسر را در عبارات حدیث کساء می‌توان دید؛ زمانی که امیرمؤمنان علیه‌السلام در بدو ورود، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را با نیکوترین خطابی که موردپسند ایشان است، یعنی انتصاب به نبی‌مکرم اسلام، مخاطب قرار می‌دهند: «السَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ» و زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیها نیز نیکوترین و پرابهت‌ترین کنیه ایشان را: «وَعَلَیْکَ السَّلامُ یا اَبَا الْحَسَنِ وَ یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ». این یک امر اخلاقی است؛ احترام بگذار و احترام دریافت کن.

حدیث کساء، حدیثی است معروف که علامه امینی نیز در کتاب «فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها» خود، به طور مبسوط، به بیان اسناد آن پرداخته و آن را مورد تأیید و تأکید قرار داده‌ است.

به گزارش مهرخانه، حدیث کساء، منتسب به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و سرشار از نکات اخلاقی و تربیتی در حوزه خانواده است. چگونگی رفتار با همسر، برخورد با والدین و فرزندان، همه و همه از درس‌های تربیتی این حدیث شریف است. در ایام شهادت بانوی آسمانی ام‌ابیها سلام‌الله‌علیها، مروری بر این آموزه‌ها، ضروری و مفید است.

1. اخلاق اسلامی
به‌طورکلی در این حدیث توصیه‌هایی مبنی بر اخلاق اسلامی وجود دارد:
الف- سلام‌دادن
«نزدیک‌ترین مردم به خدا و رسول او کسى است که آغازگر سلام باشد.» (بحارالانوار، ج73، ص12)

«هرگاه یکى از شما به خانه خود وارد می‌شود، سلام کند؛ چراکه سلام برکت می‌آورد و فرشتگان با سلام‌دهنده انس می‌گیرند.» (علل الشرایع، ج2، ص583)

این‌ها همه توصیه‌های رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است؛ توصیه‌هایی برخواسته از دین که خود، بیش از سایرین بدان پایبند بودند.

در تک‌تک فرازهای این حدیث به سلام‌دادن و جواب سلام آل‌الله علیهم‌السلام به یکدیگر اشاره شده است. نکته مهم آن است که همیشه شخصی که وارد می‌شود، در هر جایگاه و رتبه و مقامی، در سلام‌دادن به میزبان پیش‌قدم است: «السَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ/ السَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمّاهُ/ السَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ» و میزبان نیز جواب سلام آن‌ها را به نیکوترین وجه می‌دهد.

ب- گفت‌وگو
عبارات مکرر «قالَ و قُلْتُ» در حدیث به گفت‌وگو در خانواده اشاره دارد و این‌که خانواده محل صحبت و هم‌دردی و مشاوره و رفع مشکل است، اما برای رسیدن به نتیجه مناسب از این گفت‌وگوها باید اصول گفت‌وگوی صحیح را دانست، به جایگاه افراد در خانواده توجه داشت و اصل احترام متقابل را رعایت کرد.

2. برخورد با والدین
آن‌چه در خصوص رفتار و برخورد با والدین از این حدیث شریف برمی‌آید عبارت است از:

الف- خطاب نیکو
فرزندان در این روایت، نیکوترین کلام را در صحبت با والدین دارند؛ چه در جایگاه زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیها و چه در جایگاه حسنین علیهما‌السلام.

بانوی آب و آفتاب، ام‌ابیها سلام‌الله‌علیها، پدر را چنین مخاطب قرار می‌دهد: «یا اَبَتاهُ یا رَسُولَ اللَّهِ». امام حسن و امام حسین علیهماالسلام نیز مادرشان را با لفظ «یا اُمّاهُ» خطاب قرار می‌دهند. نکته مهم در این نوع خطاب‌ها آن است که محبت والد و فرزندی، احترام میان ایشان را از بین نبرده است و هر دو طرف، جایگاه خود را به خوبی می‌شناسند.

حسنین علیهماالسلام، جدشان را نیز نیکو مخاطب قرار داده و احترام کامل خود به ایشان را در قالب کلام و در به کاربردن صفات و القاب مناسب برای ایشان نشان می‌دهند: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا جَدّاهُ یا رَسُولَ اللَّهِ» «السَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنِ اخْتارَهُ اللَّهُ».

ب- اذن حضور
نکته دیگری که به شدت در این روایت مشهود است، اذن دخولی است که تمام اهل کساء برای ورود بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از ایشان می‌گیرند: «اَتَاْذَنُ لى اَنْ اَدْخُلَ مَعَکَ تَحْتَ الْکِساَّءِ»؛ زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیها نیز برای حضور از پدر اذن می‌خواهد: «اَتَاْذَنُ لى اَن اَکُونَ مَعَکُمْ تَحْتَ الْکِساَّءِ».

ج- مراقبت و توجه
رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم زمانی بر دخترشان وارد می‌شوند که بیمارند، ایشان بیماری خود را با دخترشان در میان می‌گذارند: «اِنّى اَجِدُ فى بَدَنى ضُعْفاً» و او نیز به بهترین وجه با این مسئله برخورد می‌کند؛ برخوردی حکیمانه و پرمحبت.

حضرت در ابتدا با پدر، هم‌دردی کرده و به خدا پناه می‌برند: «اُعیذُکَ بِاللَّهِ یا اَبَتاهُ مِنَ الضُّعْفِ» و هنگامی که پدر از ایشان طلب روانداز می‌کنند: «یا فاطِمَةُ ایتینى بِالْکِساَّءِ الْیَمانى فَغَطّینى بِه»، با سرعت، درصدد بهبود ایشان برآمده و روانداز را برایشان فراهم می‌نمایند: «فَاَتَیْتُهُ بِالْکِساَّءِ الْیَمانى فَغَطَّیْتُهُ بِهِ».

این فراز از حدیث چندین پیام مهم دارد. اولین نکته آن‌که زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیها در طول تمام این سال‌ها، ام‌ابیها بودند و ملجأ و مأمن پدر، و این اعتماد پدر به او بود که باعث شد از بیماری خود نزد دختر سخن بگوید. فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها نیز جواب این اعتماد پدر را به بهترین وجه دادند؛ در گام نخست خداپرستی خود را نشان داده و خداوند را علت العلل دانسته و به خدا پناه بردند؛ این بدان معناست که اهل تقوی در همه مشکلات و سختی‌ها و ضعف و ناتوانی‌ها، پناه‌گاهی محکم‌تر و بهتر از خداوند متعال نمی‌یابند و حتی در یک ضعف جسمی ناچیز هم به خدا پناه می‌برند. ایشان در ادامه، با سرعت و احترام هرچه تمام‌تر، خواسته پدر را برآورده ساخته و روانداز ایشان را فراهم می‌سازند.

بار دیگر به صمیمت کلام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و صراحت بیان ایشان و نوع برخورد حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها دقت کنید؛ حضرت به دور از هرگونه بازخواست و کنایه و تندی و سؤالی به دنبال ایجاد آرامش برای پدر برمی‌آیند و مهربانانه از ایشان مراقبت می‌کنند.

د- نگاه مهربانانه
پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: «هر فرزند نیکوکاری که با مهربانی به پدر و مادرش نگاه کند، در مقابل هر نگاه، ثواب یک حج کامل مقبول به او داده می‌شود.» (بحارالانوار، ج 74، ص 73) و این‌گونه است که زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیها بعد از آن‌که روانداز را به پدر تقدیم می‌کنند، مهربانانه به نظاره پدر می‌نشیند و با زیباترین توصیفات او را به ماه شب چهارده توصیف کرده و می‌گویند: «وَصِرْتُ اَنْظُرُ اِلَیْهِ وَاِذا وَجْهُهُ یَتَلاَْلَؤُ کَاَنَّهُ الْبَدْرُ فى لَیْلَةِ تَمامِهِ وَکَمالِهِ».

3. برخورد با فرزندان
مسلماً در اسلام، همان‌قدر که سفارش والدین به فرزندان شده است، به والدین نیز سفارشاتی شده است؛ سفارشاتی که در راستای تربیت فرزندان است و سازنده انسان‌هایی سالم، عامل و خداشناس.

الف- تساوی در برخورد با فرزندان و ابراز محبت
در حدیثی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نقل شده است: «خداوند دوست دارد که میان فرزندانتان عادلانه رفتار کنید؛ حتی در بوسیدن آن‌ها.» (مکارم الاخلاق، ج1، ص420)

در اثر همین تعالیم آسمانی است که حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نیز در پاسخ به فرزندان، ایشان را با عباراتی مشابه و با محبتی مادرانه خطاب قرار می‌دهند: «وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا قُرَّةَ عَیْنى وَ ثَمَرَةَ فُؤادى».

"قره عینی" و "ثمره فوادی"، در فارسی معادل میوه دلم، عزیزم، پاره جگرم است؛ عباراتی که اوج محبت مادر و فرزندی را نشان می‌دهد؛ کلامی زیبا و به غایت دلنشین و مهربانانه.

تنها حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در پاسخ حسین علیه‌السلام عبارت: «یا وَلَدى» را افزون‌تر می‌گوید که آن هم به اقتضای سن و سال و توجه بیشتری است که فرزند کوچک‌تر نیاز دارد.

ب- عبارات نیکو
احترام، حرف اول در خانواده است؛ رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در این زمینه فرمودند: «به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آن‌ها معاشرت نمایید.» (بحارالانوار، ج23، ص114)

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم خود با عباراتی نیکو از فرزندانشان استقبال کرده و آنان را به حضور فرامی‌خوانند. ایشان به امام حسن علیه‌السلام می‌فرمایند: «یا وَلَدى وَیا صاحِبَ حَوْضى» و به امام حسین علیه‌السلام می‌فرمایند: «یا وَلَدى وَیا شافِعَ اُمَّتى».

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، دختر خود را نیز با القاب و عباراتی نیکو و دلنشین خطاب قرار داده و ایشان را پاره تن خطاب می‌کنند: «یا بِنْتى وَیا بَضْعَتى»؛ عبارتی که اوج محبت پدر و دختری را نشان می‌دهد.

4. برخورد با همسر
برخورد صحیح با همسر همواره در صدر اصول اخلاقی اسلام قرار داشته و دارد. نحوه برخورد صحیح با همسر را در عبارات حدیث کساء می‌توان دید؛ زمانی که امیرمؤمنان علیه‌السلام در بدو ورود، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را با نیکوترین خطابی که موردپسند ایشان است، یعنی انتصاب به نبی‌مکرم اسلام، مخاطب قرار می‌دهند: «السَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ» و زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیها نیز نیکوترین و پرابهت‌ترین کنیه ایشان را: «وَعَلَیْکَ السَّلامُ یا اَبَا الْحَسَنِ وَ یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ». این یک امر اخلاقی است؛ احترام بگذار و احترام دریافت کن.

در فراز دیگری از حدیث، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها برای پدر بودن حضرت شأنی قایل می‌شوند که امروزه کمتر بدان توجه می‌شود. ایشان از فرزندانشان چنین یاد می‌کنند: «ها هُوَ مَعَ وَلَدَیْکَ تَحْتَ الْکِساَّءِ»؛ و ایشان را منتسب به پدرشان می‌سازند.

در حقیقت، آنچه میان این زوج آسمانی رد و بدل می‌شود، نهایت احترام و عشق و محبت را نشان می‌دهد.

به گزارش مهرخانه، آن‌چه گفته شد، تنها گوشه‌ای است از آن‌چه این حدیث شریف بر آن دلالت دارد؛ گوشه‌ای از مفاهیم تربیتی آن. در این مطلب اشاره‌ای به جایگاه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در این حدیث نکرده‌ایم؛ جایگاهی که خداوند متعال بر آن تأکید داشته و در معرفی اصحاب کساء به فرشتگان خود نیز زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیها را در اولویت خطاب قرار داده و می‌فرماید: «هُمْ اَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَمَعْدِنُ الرِّسالَةِ هُمْ فاطِمَةُ وَاَبُوها وَبَعْلُها وَبَنُوها».


منبع: مهرخانه