دیدگاه فلاسفه اسلامی درباره وحی/ ویژگی‌های پیامبر(ص) در اندیشه سینوی

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، در طول تاریخ تفکر اسلامی، وحی به عنوان دریافت پیام از خدا مطرح بوده است، یعنی پیامبر(ص) وسیله‌ای بوده،‌ جهت دریافت آموزه‌ها و دستورهای الهی برای ابلاغ به مردم. در این ارتباط، پیامبر(ع) پیام الهی را با همان مضمون و کلامی که از خداوند دریافت داشته، به دیگران ابلاغ می‌کرده است.

دیدگاه متفکران اسلامی درباره وحی با افرادی نظیر عبدالکریم سروش که روایاتی مدرن از وحی ارائه کرده‌اند، تفاوت‌هایی دارد. در این سلسله مباحث براساس کتاب «انکار قرآن» عبدالله نصری، تلاش داریم برخی از دیدگاه متفکران اسلامی در این زمینه را ارائه کنیم:

*وحی در اندیشه فارابی و ابن سینا

تفسیری که فارابی و ابن سینا از وحی ارائه می‌دهند، مبتنی بر معرفت شناسی آن‌هاست.

*تبیین وحی

با توجه به این نظام معرفت شناسی، حکمای مشاء به تفسیر وحی می‌پردازند. به این بیان که در ابتدا حقیقت مجرد وحی به واسطه عقل فعال بر نفس پیامبر افاضه می‌شود و سپس به واسطه قوه متخلیه به صورت حسی در می‌آید.

از نظر فارابی عقل فعال با دریافت فیض از سبب اول یا حق تعالی به افاضه وحی می‌پردازد. به بیان دیگر عقل فعال، واسطه‌ای بیش نیست، یعنی فاعل و منشأ وحی خداوند و سبب اول است. پیامبر(ص) دارای قوه تخیل نیرومند است و به مدد آن می‌تواند مدرکات عقلی را که عقل فعال بر او افاضه کرده، شبیه سازی کند.

در واقع صورت فرشته و الفاظ وحی، صورت‌هایی هستند که از متخلیه در حسن مشترک نقش بسته و ادراک می‌شوند. او گاهی اظهار می‌کند که قوه خیال نبی(ص) با عقل فعال اتصال پیدا کرده و الفاظ وحی توسط پیامبر(ص) دریافت می‌شود.

در واقع فرق پیامبر با فیلسوف هم از نظر فارابی در این نکته نهفته که عقل فعال فقط ادراکات کلی را بر فیلسوف افاضه می‌کند اما پیامبر(ص) علاوه بر دریافت ادراکات کلی،‌ جزئیات را هم به واسطه قوه خیال قوی خود از او دریافت می‌کند. در واقع پیامبر(ص) با قوه خیال خود می‌تواند فرشته وحی را مشاهده کرده و الفاظ وحی را دریافت کند. به بیان دیگر فقط قوه خیال ابزار ارتباط ی پیامبر با فرشته است نه آنکه نقش این قوه دخل و تصرف در وحی باشد.

حکمای مشایی قوه خیال پیامبر (ص) را قوی می‌دانند

حکمای مشایی از یک سو قوه خیال پیامبر(ص) را قوی می‌دانند و از سوی دیگر به این علت که آن را تابع عقل و حتی گاهی تحت تصرف عقل فعال به شمار می‌آورند محاکمات پیامبر را خطاناپذیر می‌دانند یعنی در تبدیل حقایق مجرد وحیانی به الفاظ قوه خیال پیامبر(ص) دخل و تصرف نمی‌کند.

ابن سینا در دانشنامه علایی وحی را این چنین تعریف می‌کند: «وحی پیوندی بود میان فرشتگان و میان جان مردم، به آگاه دادن از حال‌ها داند هیولای عالم تأثیر کند تا معجزات آورد.»

*ویژگی‌های پیامبر(ص) در اندیشه سینوی

ابن سینا سه ویژگی برای پیامبر(ص) ذکر می‌کند:

1.شدت قوه حدس که به واسطه آن پیامبر(ص) همه معارف را بدون فکر و اکتساب از عقل فعال دریافت می‌کند. به جهت برخورداری از قوه حدس قوی پیامبر(ص) بالاترین استعدادها را برای اتصال با عقل فعال دارد.

2.نیروی تخیل قوی. تخیل قوی پیامبر(ص) موجب می‌شود تا از امور غیبی آگاه شود. تخیل در افراد عادی موجب می‌شود تا در رویا، از بعضی حقایق آگاه شوند اما برای پیامبر(ص) این امر هم در رویا و هم در بیداری اتفاق می‌افتد. تخیل قوی موجب می‌شود تا فرشته وحی بر او تمثل یافته و الفاظ وحی را پیامبر(ص) از او دریافت کند.

3.تصرف در عالم. با این ویژگی، قدرت ارائه معجزات و کرامات دارد.

نبوت قوه قدسیه‌ای است که به جهت برخورداری پیامبر(ص) از آن، همه عالم رام و مطیع اوست. روح قدسی پیامبر دارای چند ویژگی است. هر چه در لوح محفوظ است با وحی بر آن نقش می‌بندد. ملائکه را مشاهده می‌کند هیچ عاملی نمی‌تواند حجاب روح قدسی برای رویت ملائکه باشد. ماده کائنات مطیع اوست و از این روی معجزه تحقق می‌پذیرد.

*تمایزات دیدگاه سروش و فلاسفه

با توجه به آراء فارابی و ابن سینا، باید به تمایز دیدگاه آنها با دیدگاه سروش و همفکران او توجه کرد:

- از نظر فلاسفه پیامبر(ص) فقط دریافت‌کننده وحی است، از نظر آنها وحی ادراکات افاضه شده از عقل فعال بر نفس پیامبر است.

- قوه خیال پیامبر(ص) فقط در دریافت وحی به صورت محسوس نقش دارد. برای آنکه مجرد وحی به عالم محسوس تنزل پیدا کند پیامبر(ص) باید دارای قوه خیال قوی باشد تا به وسیله آن حقیقت مجرد به صورت محسوس در آید.

شخصیت پیامبر(ص) در وحی دخالت ندارد و فقط قوه خیال او در ادراک وحی دخالت دارد. پیامبر(ص) یا غیر پیامبر برای ادراک حقایق باید از ابزارهای ادراکی استفاده کنند لذا برای ادراک وحی آن هم به صورت مسموع و ملفوظ باید قوه‌ای وجود داشته باشد به زعم فلاسفه این قوه چیزی جز قوه خیال نیست.

- سروش گاهی ادعا می‌کند که الفاظ در نزول وحی محدودیت ایجاد می‌کنند. خداوند خود به این امر آگاه است و با توجه به ظرف و محدودیت الفاظ پیام خود را ارسال می‌کند. یا باید پذیرفت که پیامی اسال نشود یا باید لوازم آن را پذیرفت. خداوند با این محدودیت قوه تخیل پیامبر(ص) را آنگونه ساخته که مطابق با آنچه مورد نظر خداست، وحی را دریافت کند.

- فلاسفه اسلامی با توجه به تفسیری که از نبوت ارائه می‌دهند به ویژه بحث‌هایی که در باب ضرورت نبوت و علم و عصمت پیامبر(ص) دارند به دنبال تحلیلی از وحی هستند که خطاناپذیر باشد زانکه ابن سینا ساحت انبیا را برتر از آن می‌داند که سهوی در وجود آنها راه یابد چه رسد به آنکه در دریافت وحی خطا کنند. از همینجاست که وی در تبیین وحی قوه تخیل پیامبر(ص) را در تمثیل وحی چنان قوی و کارا می‌داند که به طور کامل و مطابق با واقع دریافت و ارائه دهد.

انتهای پیام/

ویدیو مرتبط :
ویژگی های بدترین افراد امت اسلامی در بیان پیامبر اعظم(ص)