من مدرک دکتری «اوقات فراغت» دارم!

مجله مهر- آزاده باقری: حتما شما هم بارها با این سوال «اوقات فراغت» خود را چگونه می گذرانید؟ روبرو شده و جواب متفاوتی هم داده اید. اما اینکه واقعا اوقات فراغت چیست و چه کارهایی در این زمان انجام می شود سوالی است که برای یافتن آن تحقیقات و مطالعات جهانی زیادی صورت گرفته. برایتان جالب خواهدبود اگر بگویم که اوقات فراغت برای خود دنیای بزرگ و عجیبی دارد تا جایی که رشته تحصیلی، کنگره و سازمان بین المللی هم به خود اختصاص داده. ما هم این را نمی دانستیم تا اینکه با دکتر عباس اردکانیان، یکی از معدود ایرانی هایی که توانسته در خارج از ایران و کشور هند مدرک دکترای اوقات فراغت بگیرد آشنا شدیم. بیست سالی از آن روزها گذشته و تا امروز که ۶۱ ساله است فعالیت های متنوعی از جمله تدریس در دانشگاه و ارائه مقاله های علمی متنوع، ترجمه و تالیف کتاب دراین زمینه داشته است. حالا هم بعد از بازنشستگی اش به این فکر افتاد تا در انجمنی به همین نام فعالیت و ایران و مردمش را بیشتر از هر زمان دیگری با این پدیده آشنا کند.

در کنار او یک تیم ۲۰ نفره ای قرار دارد که یکی از اعضای آن نام آشناست. رامبد جوان، بازیگر سینما و سازنده برنامه خندوانه به عنوان یک عضو فعال در این انجمن ریاست گروه را بر عهده دارد و آقای اردکانیان نیز رئیس هیات علمی آن است. دقایقی را با عباس اردکانیان به عنوان تنها فردی که در ایران دکترای اوقات فراغت دارد گذراندیم تا از خودش، فعالیت ها و اهدافی که در نظر دارد بگوید. به اعتقاد آقای اردکانیان اوقات فراغت، همینجاست؛ بین دست و پای روزهای کاری سال. در آرامش لحظه‌های خلوت بعدازظهر. گیرکرده در فاصله ساعت‌های کوتاه عصر تا زمانی که رنگ خورشید از آسمان می‌پرد. با این اوصاف، دیگر نیاز نیست برای پیدا کردن وقت‌های فراغت، کوله پشتی تابستان و تعطیلات نوروز را زیر و رو کرد. هرچند اینطور که پیداست این دو اصطلاح آنقدرها هم سر به یک راه نمی‌برند.

دکتری با مدرک اوقات فراغت

اولین سوالی که برایمان پیش آمد و از آقای اردکانیان پرسیدیم این بود که چه شد به سراغ چنین رشته ای رفته است. رشته ای که در ایران نامی از آن هم به عنوان یک رشته تحصیلی وجود ندارد: «من در کشور هند تحصیل کرده ام. مدرک کارشناسی ارشدم فلسفه بود. وقتی می خواستم برای دکتری رشته مدنظرم را انتخاب کنم با رشته ای به نام اوقات فراغت آشنا و متوجه شدم رشته جذابی است. البته ۲۰ سال پیش هم در دنیا این موضوع قدیمی تر و جا افتاده تر از این حرف ها بود. به طوری که سازمان جهانی اوقات فراغتی داریم كه از سال١٩۵۲  در كنار یونسكو و نهادهای دیگر فعالیت می كند. در حال حاضر نیز رشته هایی در دنیا وجود دارد که به موضوعات آموزش اوقات فراغت، فلسفه اوقات فراغت و مدیریت و برنامه ریزی اوقات فراغت می پردازد. كشورهای آمریكا و در چند كشور اروپا و شرق آسیا به این موضوع توجه ویژه داشته و دانشگاه هایشان مشغول به تدریس هستند. البته کشورهای زیادی مانند ایران هنوز چنین رشته ای را در رشته های دانشگاهی شان جا نداده اند.»

اوقات فراغت چهارمین صنعت دنیا

ارزش رشته ای که به شکل علمی به اوقات فراغت بپردازد آنقدر اهمیت دارد که به اعتقاد اردکانیان سازمان های جهانی نیز برای آن شکل گرفته است: «در یکی از کشورهای دنیا سازمانی به نام سازمان مدیریت و برنامه ریزی اوقات فراغت داریم. به همین دلیل باید كسانی در این مسند قرار بگیرند كه از این دانش با خبر باشند. از طرف دیگر اوقات فراغت به عنوان چهارمین صنعت دنیا یاد می شود. این نشان دهنده این است كه پول زیادی برای آن هزینه می شود و آدم های زیادی در این صنعت فعالیت می كنند. شغل هایی كه در این صنعت ایجاد می شود بیشمار و فراوان است. پس بنابراین نشان می دهد هرچقدر آگاهی، اطلاعات، دانش و مدیریت اوقات فراغت بالاتر باشد خروجی بهتری خواهدداشت.»

در ایران به شکل جدی و علمی به موضوع اوقات فراغت پرداخته نشده

اردکانیان بعد از آنکه مدرک دکتری اش را می گیرد به ایران می آید و در دانشگاه های کشور مشغول به تدریس می شود: «وقتی به ایران آمدم درس هایی مانند جامعه شناسی، تعلیم و تربیت و در این اواخر در دانشگاه علوم و تحقیقات در رشته گردشگری، اوقات فراغت را به عنوان یك درس تدریس كردم. چون كتاب تالیفی در این زمینه دارم همان ها مبنای آموزش قرار گرفت تا اینکه یك سال پیش به عنوان هیات علمی دانشگاه آزاد بازنشسته شدم.» آنطور که به نظر می رسد ایران از نظر علمی در خصوص اوقات فراغت عقب است. او دراینباره می گوید: «وقتی این رشته در دنیا تدریس می شود و دانشگاه، سازمان جهانی و كنگره بین المللی دو سالانه اوقات فراغت دارد پس از نظر علمی بسیار پیشرفته است. از سوی دیگر در این کنگره جمعی از متخصصان كار علمی و نظریه پردازی انجام داده و مقالاتشان را به این كنگره ارائه می دهند. البته در ایران چند سالی می شود در مقطع كارشناسی ارشد و دكتری تربیت بدنی گرایش اوقات فراغت داریم. مقاله هایی هم كه در ایران منتشر می شود عموما دو دسته هستند. یك دسته مقاله افرادی است که در رشته تربیت بدنی درس خواندند و در این زمینه مقاله ارائه داده اند. دسته دیگر نیز در زمینه جامعه شناسی اوقات فراغت مقاله نوشته اند. اما كسی درباره خود موضوع اوقات فراغت به معنای فلسفه اوقات فراغت و مدیریت اوقات فراغت كار علمی چشم گیری انجام نداده. البته من در حال حاضر مشغول ترجمه کتابی هستم که امیدوارم به زودی به دست مردم برسد. این کتاب یكی از منابع جدی رشته اوقات فراغت در دنیاست و درآمدی است بر آموزش اوقات فراغت که قرار است بزودی منتشر شود.»

اوقات فراغت تنها سرگرمی، تفریح و تعطیلات نیست

رئیس هیات علمی انجمن اوقات فراغت ایران معتقد است که مردم  چندان درباره پدیده اوقات فراغت نمی دانند: «قبل از تاسیس انجمن اوقات فراغت هیچ نهادی متولی آن نبود. ما با تاسیس این انجمن تصمیم گرفتیم اوقات فراغت را در كشور معرفی كنیم. مردم در زمینه اوقات فراغت یا اطلاع ندارند یا دچار سوبرداشت از مفهوم اوقات فراغت هستند. حتی در رسانه ها و جاهای دیگر اوقات فراغت را اشتباها با تفریح و سرگرمی معرفی می كنند. از این بدتر اوقات فراغت را با تعطیلات تابستانی، عید و آخر هفته اشتباه می گیرند و به همین دلیل برخی سازمان ها خودشان را مكلف می دانند تابستان شروع می شود روی در و دیوارشان بنویسند برنامه های اوقات فراغت. تابستان هم تمام می شود دیگر كسی درباره اوقات فراغت حرف نمی زند تا ٩ ماه دیگر. در حالی كه اوقات فراغت یك امر جاری در طول ٣٦٥ روز سال است. اوقات فراغت در بین همه روزهای زندگی ماست و این فرهنگ باید نهادینه در كشور شود.»

رشته فراغت به زودی راه اندازی می شود

انجمن اوقات فراغت به شكل قانونی دو سه سالی است كه تاسیس شده اما تنها چند ماهی می شود كه فعالیت اش را جدی و اعلام عمومی كرده است. اردکانیان می گوید: «این انجمن را به راه انداختیم چون هیچ نهادی در كشور تمام مسئولیت خودش را موضوع اوقات فراغت نمی داند. نهادهایی هستند كه بخشی از مسئولیت شان مربوط به اوقات فراغت است. مانند شهرداری ها، وزارت ورزش و جوانان، میراث فرهنگی و... البته در دنیا هم چنین سازمان هایی كم است و شاید عموما نهادهای مدنی و انجمن ها متولی این موضوع باشند. حتی تئوری سازی ها هم در این انجمن ها صورت می گیرد. انجمن ما هم یك بخش جدی فعالیتش فعالیت علمی است كه هم نظریات را رصد و تولید نظریه می كند. ما تصمیم داریم یك رشته دانشگاهی نیز در كشور راه اندازی كنیم و یكسری كار اجرایی داریم تا مردم با مفهوم اوقات فراغت به شكل عینی تر روبرو شوند. فعلا تعاملاتی با دانشگاه علمی كاربردی صورت گرفته شده و امید داریم  برای سال تحصیلی ٩٥-٩٦ این رشته راه اندازی شود. علاوه برآن خانه های فراغت در نظر گرفته ایم تا مردم با گذران اوقات فراغت به شكل درست آشنا شوند، فراغت شان را در آنجا بگذرانند و هم متعهد نباشند در یك زمان و روز مشخصی قرار بگیرند.»

رامبد جوان، یکی از فعال ترین اعضای انجمن

نکته جالب در این انجمن حضور رامبد جوان به عنوان رئیس هیات مدیره است. اردکانیان از حضور پر شور و فعال مجری معروف خندوانه می گوید: «رامبد جوان نه به عنوان یك بازیگر یا سلبریتی بلکه به عنوان رئیس هیات مدیره در این انجمن حضور فعال دارد. موسس این انجمن آقای هومن رازدار است. ایده از سمت ایشان بود و به پشتوانه علمی بنده؛ انجمن راه اندازی شد. آقای رامبد جوان هم یكی از كسانی بود كه به ایشان پیشنهاد همكاری دادیم و ایشان پذیرفتند و بسیار مشتاق و علاقمند و یكی از افراد جدی انجمن هستند. او انرژی و زمان زیادی می گذارد و حضور تشریفاتی ندارد. به طوری که در جریان ریز و درشت تصمیات انجمن است.»

خلاقیت انجمن، حمایت سازمان ها و استقبال مردم انجمن را موفق می کند

پایه شکل گیری این انجمن، در بخش های علمی و اجرایی است و موسسان آن موفقیت این انجمن را به سه شرط منوط می دانند: «موفقیت ما بستگی به این دارد که چقدر می توانیم خلاق عمل كنیم؟ چقدر می توانیم پیشرو باشیم و ایده های خوب بدهیم؟ چقدر دستگاه ها از ما حمایت و كمك كنند؟ ضلع سوم هم طبیعتا مردم هستند كه چقدر از این موضوع استقبال، حمایت و تشویق كنند؟ فعلا در اینستاگرام دنبال كننده های زیادی داریم و از کارهایمان هم استقبال می كنند.»

انجمن اوقات فراغت برای آنکه بتواند بخش درآمدی خود را نیز تامین کند راهکارهای مختلفی را در نظر گرفته است: «از محل خدماتی كه به مردم ارائه می دهیم و كمك هایی كه احیانا از سازمان های مختلف به دست آوریم می توانیم درآمدهای لازم را کسب کنیم. از سوی دیگر قانون برای انجمن ها تعریف دارد. ما می توانیم از دستگاه ها، سازمان ها و نهادها كمك و حمایت مالی دریافت كنیم. همچنین می توانیم یكسری خدمات و محصولات ارائه بدهیم و از آن درآمد کسب کنیم.» اردکانیان درباره خدماتی که قرار است ارائه بدهند می گوید: « اولین كنفرانس اوقات فراغت در اردیبهشت سال ٩٥ برگزار خواهدشد. یكسری برنامه های جانبی نیز طراحی كرده ایم که با مشاركت شهرداری تهران در برج میلاد است و به زودی اعلام می کنیم. به جز آن در حال حاضر جشنواره فراغت زمستانی را در دستور کارمان قرار داده ایم تا بگوییم فراغت فقط در تابستان نیست. كار انتشارات و تالیف كتاب هم داریم. در کل هر كاری كه به ذهنمان برسد را سعی می کنیم عملیاتی کنیم.»

از نظر حمایتی نیز گویا هنوز کسی به پشتیبانی این انجمن نیامده است: «از زمانی كه انجمن راه اندازی شده تعامل از طرف ما با هر سازمانی بوده ما هیچ زمانی تا الان پیشنهادی را از سوی سازمانی از جمله دستگاه هایی مانند سازمان میراث فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان دریافت نکرده ایم. البته با شهرداری تهران تعامل داریم كه باز هم خودمان پیش قدم شدیم. مشكلی هم با پیش قدم شدن نداریم به شرط آنكه آنها حمایت كنند. همچنین با وزارت كار مذاكراتی شده چون یك بخشی از موضوع اوقات فراغت بحث فرهنگ كار است. تلاشمان بر این است خودمان، خودمان را اداره كنیم و هر چه به دست آوریم را باز هم صرف پیشرفت انجمن كنیم. سازمان های مردم نهاد در كشور همیشه مظلوم واقع شده اند به همین دلیل تا حدودی ریتم را كند می كند اما ناامید نیستیم و سعی می كنیم  پیش می رویم.»

انجمن اوقات فراغت در سفر ورود پیدا نکرده است

کنجکاو شدیم که چرا در بین خدماتی که ارائه می دهند خبری از سفر و گردشگری نیست و آقای اردکانیان توضیح می دهد:‌ «سفر و گردشگری جزو اوقات فراغت هست اما اینكه چرا جزو برنامه های ما نیست چون انجمن صنفی مشخص و سازمان متمركز در این حوزه دارد. علاوه بر آن معاونتی در سازمان میراث فرهنگی تحت عنوان معاونت گردشگری است و انجمن گردشگری نیز در این زمینه فعال است. برای آنكه موازی كاری نكنیم در این حوزه ورود پیدا نكردیم.»

مراحل مقدماتی برای عضوگیری

در پایان هم درباره نحوه پیوستن مردم به این انجمن می گوید: «ساختار سازمانی ما ساختار هیات امنایی است. برای آنكه بتوانیم فعالیت هایمان را گسترش بدهیم در مراكز استان های دیگر در حال تاسیس شعبه هستیم و ظرف هفته آینده اولین شعبه مان را اعلام عمومی می كنیم. عضو هم در جایی با عنوان باشگاه فراغت می پذیریم. باشگاهی را نیز از طریق شعب و سازمان مركزی طراحی كرده ایم كه می توانیم مردم را به عنوان اعضای باشگاه جذب كنیم و به آنها خدمات ارائه بدهیم. البته این باشگاه هنوز رونمایی نشده است.»

ویدیو مرتبط :
اوقات فراغت 2