محاسن و معایب خانه‌داری از نگاه زنان خانه‌دار

مهرخانه/ پیشنهاد بیشتر زنان (با تحصیلات گوناگون اعم از شاغل و خانه‌دار) برای افزایش تمایل آنان به کار خانگی، همکاری شوهران آنان در این کارهاست؛ گرچه این همکاری از نظر زنان متفاوت تعریف می‌شود. بعضی از زنان خانه‌دار طبقه پایین، فقط خرید روزانه منزل را از طرف مرد کافی می‌دانند و عده‌ای از شاغلین، همکاری مرد در همه‌ کارهای خانه را می‌طلبند.

در مورد خانه‌داری، هموراه یک تناقض آشکار در جامعه ما وجود داشته ‌است؛ از یک‌سو خانه‌‌داری و وظایف مادری، مطلوب فرض می‌شود و آن‌را در هاله‌ای از تقدس پنهان می‌کنند و از طرفی دیگر کار خانه، یک نوع کار پیش پا افتاده و بی‌ارزش تلقی می‌شود که زنان به عنوان جنس دوم آن‌را باید انجام دهند و اکر مردی بخواهد روزی خانه‌داری کند، نه تنها مقبول اطرافیان خود نخواهد بود، بلکه سرزنش نیز می‌شود، تا جایی‌که به موضوع جالبی برای برنامه‌های طنز تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی بدل می‌شود.

کار خانه‌داری به صور متفاوت تعریف شده است، برای مثال مطابق تعریف مرکز آمار ایران، «خانه‌دار فردی است که شاغل، بیکار (جویای کار) و محصل به حساب نمی‌آید و بنابر اظهار پاسخ‌گو، در هفت روز پیش از مراجعه مأمور آمارگیری، به خانه‌داری مشغول است.»

"شلی کاورمن" نیز در تعریف کار خانگی، آن ‌را شامل چهار نوع فعالیت می‌داند: «کار خانه به نوع وظایفی دلالت می‌کند که مرد و زن در درون خانواده یا بیرون از خانواده انجام می‌دهند. از جمله: 1. پختن غذا، 2. نگهداری فرزندان، 3. کارهای حمایتی، 4. کارخیرخواهانه»

به نظر می‌رسد، حتی با ورود تعدادی از زنان به بازار کار، تغییری در انجام وظایف آنان در خانه ایجاد نشده است. "آندره میشل" با مطالعات خود در کشورهای مختلف نتیجه می‌گیرد که «حتی اگر زن در بیرون از خانه کار کند، سنگین‌ترین وظایف مربوط به کار خانه را بر دوش دارد و شوهر در کار خانه به او یاری نمی‌رساند. تعداد وظایف، تنها مسئله‌ زنان امروز نیست، بلکه از دید زنان شاغل، پدیده‌ خاص عصر حاضر، تنوع و تعارض این وظایف است.»

نقش زن خانه‌دار؛ نقشی پیچیده و شکننده
مطالعات جامعه‌شناسان نشان می‌دهد که نقش زن خانه‌دار پیچیده و شکننده است؛ به این معنا که گروهی از زنان آن‌را ارضاکننده می‌دانند و گروهی دیگر آن‌را یکنواخت و آزاردهنده ارزیابی می‌کنند. در مورد خانه‌داری، هموراه یک تناقض آشکار در جامعه ما وجود داشته ‌است؛ از یک‌سو خانه‌‌داری و وظایف مادری، مطلوب فرض می‌شود و آن‌را در هاله‌ای از تقدس پنهان می‌کنند و از طرفی دیگر کار خانه، یک نوع کار پیش پا افتاده و بی‌ارزش تلقی می‌شود که زنان به عنوان جنس دوم آن‌را باید انجام دهند و اکر مردی بخواهد روزی خانه‌داری کند، نه تنها مقبول اطرافیان خود نخواهد بود، بلکه سرزنش نیز می‌شود، تا جایی‌که به موضوع جالبی برای برنامه‌های طنز تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی بدل می‌شود.

با این‌حال، هر دو نظر فوق افراطی به نظر می‌رسد. تصویر واقعی خانه‌داری و نگرش خود زنان نسبت به آن همواره در هاله‌ای از ابهام مانده‌ است. در این مقاله تأیید یا رد نقش خانه‌داری به نفع زنان مورد نظر نیست، بلکه قصد، تبیین واقعیت موجود و بررسی میزان رضایت زنان نسبت به خانه‌داری است.

محاسبه ارزش افزوده خدمات زنان خانه‌دار در منزل/ سهم زنان در ارزش افزوده‌ خانوار 65 درصد است
پیش از این، پژوهشی تحت عنوان «بررسی جایگه زنان در اقتصاد غیررسمی» انجام شده است که در آن نقش زنان در اقتصاد غیررسمی از طریق محاسبه‌ ارزش افزوده‌ خدمات زنان خانه‌دار در منزل، بررسی شده است و بیان می‌دارد که سهم زنان در ارزش افزوده‌ خانوار 65 درصد است و مردان تأمین‌کننده 15 درصد ارزش افزوده هستند و باقی‌مانده، مربوط به سایر اعضای خانواده است.

مردان 6 ساعت و زنان 55 ساعت در هفته کار خانه می‌کنند
در پژوهش «عوامل خانگی مؤثر بر پنداشت از خود زنان» گزارشی از چگونگی تقسیم کار خانگی زنان متأهل ساکن شهر تهران ارایه شده و از پاسخ‌گویان خواسته شده است که فرد انجام‌دهنده و میزان زمان مصرف‌شده برای انجام این‌ کارها را مشخص کنند.

یافته‌ها نشان می‌دهد که مردان تنها 6 ساعت در هفته به کارهای مربوط به خانه می‌پردازند؛ درحالی‌که زنان نزدیک به 55 ساعت در هفته وقت خود را صرف این کارها می‌کنند. در این پژوهش توصیفی کلی از نحوه‌ تقسیم کار در خانه ارایه شده و به تبیین و تحلیل دقیق این موضوع پرداخته نشده‌ است.

روش‌شناسی
در این تحقیق به سؤالات زیر پرداخته‌ایم:
1. آیا زنان متمایل به دریافت دستمزد در قبال انجام کار خانگی هستند؟

2. آیا اشتغال زنان باعث می‌شود که آنان رضایت کم‌تری از خانه‌داری داشته‌باشند؟

3. آیا بین تمایل به دریافت دستمزد در قبال کار خانگی و رضایت بیش‌تر از خانه‌داری، ارتباطی وجود دارد؟

4. آیا تحصیلات پایین‌تر زنان باعث رضایت‌مندی بیش‌تری از خانه‌داری می‌شود؟

5. آیا رضایت از زندگی زناشویی باعث رضایت بیشتری از خانه‌داری می‌شود؟

روش تحقیق
در این پژوهش از ترکیب دو روش کیفی و کمی استفاده شده‌ است. در مرحله‌ اول با استفاده از روش کیفی اطلاعات لازم جمع‌آوری می‌گردد و در ادامه نتایج آن به عنوان مبنای کار در روش کمی دوباره مورد آزمون قرار می‌گیرد. برخی از روش‌های کیفی موجود با توجه به موضوع مورد مطالعه، کنار گذاشته می‌شود. به طور مثال انواع مشاهده با توجه به حوزه‌ خصوصی زنان، در اینجا قابل استفاده نیست. لذا بهترین گزینه‌ای که می‌توان از آن نتیجه‌ مطلوب را به دست آورد، مصاحبه‌ عمیق است.

بخش دوم تحقیق، پیمایشی است. یکی از متداول‌ترین ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها، پرسشنامه است. در این تحقیق با توجه به فرضیات و مفاهیم مورد نظر، پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت تنظیم شد. جامعه آماری در این تحقیق زنان متأهل شهر تهران هستند.

یافته‌ها، تحلیل و نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه‌ کیفی
تمامی 40 زنی که مورد مصاحبه قرار گرفتند، مسئولیت کارهای خانه را برعهده داشتند، اما عواملی مانند تحصیلات، اشتغال و طبقه‌بندی اجتماعی، در حجم کار و مسئولیت آنان در خانه تأثیر مستقیم داشت. تحصیلات در مقاطع بالا و اشتغال زنان، باعث درگیری کم‌تر آنان در کار خانه می‌شود.

اکثریت زنان نظر مثبتی در مورد پرداخت دستمزد در قبال کار خانگی نداشتند، اقلیتی هم که با این امر موافق بودند، از جمله زنانی بودند که در سؤال‌های دیگر مشخص شده بود به کار خانگی میل چندانی ندارند. این ارتباط کاملاً با نظریه‌ رضایت‌مندی شغلی معنادار می‌شود. اولین سطح از نیازهای انسان که هر کاری باید آن‌را ارضا نماید، نیازهای حیاتی و زیستی (غذا، امنیت، بهداشت و...) است و مسلماً زنانی که از کار خانه نیز چشم‌داشتی مانند سایر فعالیت‌ها دارند، نخستین توقع آنان این خواهد بود که از نظر مالی تأمین شوند و هنگامی که این انتظار برآورده شود، احساس رضایتمندی خود را در قبال انجام این کار از دست خواهند داد.

طبق این نظریه، زنانی که از کار خانگی ناراضی هستند، طبیعی است که انتظار دریافت دستمزد داشته باشند تا حداقل اولین سطح از نیازهایشان برآورده گردد. بنابراین، مطالعه بر روی این 40 نفر نشان می‌دهد که در تمایل زنان به دریافت دستمزد و نگرش مثبت آنان به خانه‌داری ارتباطی معکوس وجود دارد. البته با توجه به تعداد محدود پاسخ‌گویان، این قضیه به هیچ‌وجه قابل تعمیم نیست؛ ازهمین‌رو در بررسی پیمایشی نیز دوباره این مسئله مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در اواسط کار، محقق با عکس‌العمل مخالفین دریافت دستمزد، متوجه این نکته شد که اکثر زنان چون دریافت دستمزد را در مقابل کار خانگی دون شأن می‌دانند و با دریافت آن خود را در حد یک مستخدم در خانه می‌پندارند، با این این قضیه مخالفت می‌کنند.

محاسن و معایب خانه‌داری از نگاه زنان خانه‌دار
سه مورد از مهم‌ترین محاسنی که زنان خانه‌دار در مورد کار خانگی بیان داشته‌اند، به قرار زیر است:
اول این‌که در کار خانه، فرد به نزدیک‌ترین افراد زندگی‌اش خدمت می‌کند، دومین ویژگی این‌ است که کار خانگی فاقد ساختار سازمانی است و قابلیت انعطاف‌پذیری دارد؛ معایبی را هم که این زنان در مورد کار خانگی برشمرده‌اند، بدین قرار است: 1. تکراری بودن کار خانه، 2. حجم زیاد و دایمی‌بودن کار خانه و 3. محدودیت ارتباط در خانه‌داری.

پیشنهاد بیشتر زنان (با تحصیلات گوناگون اعم از شاغل و خانه‌دار) برای افزایش تمایل آنان به کار خانگی، همکاری شوهران آنان در این کارهاست؛ گرچه این همکاری از نظر زنان متفاوت تعریف می‌شود. بعضی از زنان خانه‌دار طبقه پایین، فقط خرید روزانه منزل را از طرف مرد کافی می‌دانند و عده‌ای از شاغلین، همکاری مرد در همه‌ کارهای خانه را می‌طلبند.

رابطه میان رضایت از زندگی زناشویی و نگرش مثبت زنان به خانه‌داری
قابل ذکر است که میان رضایت از زندگی زناشویی و نگرش مثبت زنان به خانه‌داری، رابطه‌ مثبت وجود دارد؛ به این معنی که اکثریت زنانی که از شوهر خود ناراضی هستند، به کار خانگی نگرش منفی دارند.

در پایان می‌توان گفت که با این‌که زنان انتقادهایی به خانه‌داری وارد می‌کنند و خیلی اوقات از آن خسته می‌شوند، اشتغال را به خانه‌داری صرف ترجیح می‌دهند، اما بیش‌تر آنان به تحلیل همه‌ گرایش‌های فمینیستی در زمینه‌ بردگی زن خانه‌دار معتقد نیستند و خود را تحت ستم و استثمار مردسالاری یا سرمایه‌داری نمی‌دانند و بالاخره عشق به فرزند و همسر، مانع از آن می‌شود که فکر رهایی از این مسئولیت را داشته باشند و همین احساسات قوی آنان به خانواده است که کمک می‌کند بعضی وقت‌ها حتی کار خانگی برایشان لذت‌بخش نیز شود.

نتایج مطالعه کمی
73 درصد زنان به‌ندرت از همسران خود در کارهای خانه کمک دریافت می‌کنند
تقریباً همه‌ زنان مورد مطالعه به تنهایی بار مسئولیت امور خانه‌داری را بر دوش دارند و کمک قابل توجهی از همسر خود در کارهای خانه دریافت نمی‌کنند. 73 درصد زنان به‌ندرت از همسران خود در کارهای خانه کمک دریافت می‌کنند و در 19 درصد موارد، زنان هیچ کمکی از همسران خود دریافت نداشته‌اند. گرچه زنان شاغل کمی بیشتر از زنان خانه‌دار از همکاری همسران خود در کارهای خانه بهره‌مند می‌گردند، ولی با توجه به فشارهای مضاعفی که بر دوش آن‌ها است، این مقدار هم‌یاری، ار بار مسئولیت زنان در خانه نمی‌کاهد.

اکثر انتقادهایی که زنان در مصاحبه به کار خانگی وارد می‌داشتند، در این بخش نیز دوباره تکرار شد و تعداد قابل توجهی از زنان به پایان‌ناپذیری، انزوا و تکراری‌بودن کارهای خانه اشاره کردند. این سه انتقادی که در این تحقیق به کار خانگی وارد آمد، در واقع نشان‌گر عدم رضایت این دسته از زنان از این کار است. همچنین اکثریت زنان مورد مطالعه، از زندگی زناشویی خود ابراز رضایت کرده‌ و خود را خوشبخت دانسته‌اند.

در ادامه، به دنبال پاسخ‌گویی به سؤالات، نتایجی بدین شرح به دست آمد: در واقع نزدیک به نیمی از زنان پاسخ‌گو با پرداخت دستمزد در قبال کار خانگی موافق هستند و این نشان‌گر این قضیه است که زنان خواستار ارضای نیازهای سطح اول خود به وسیله‌ درآمد حاصل از خانه‌داری هستند.

اشتغال زنان در میزان رضایت آن‌ها از کارهای خانه تأثیری ندارد
شاغل‌بودن و خانه‌داربودن زنان تأثیری در رضایت آن‌ها نسبت به خانه‌داری ندارد. بنابراین در مقایسه‌ رضایت زنان شاغل و خانه‌دار نسبت به نقش خانه‌داری، عامل اشتغال زنان هیچ تأثیری ندارد.

در پاسخ به سؤال سوم، هیچ‌گونه ارتباطی میان رضایت زنان از خانه‌داری و تمایل آن‌ها به دریافت دستمزد در قبال انجام آن مشاهده نشد. گرچه درصد زیادی از زنان موافق پرداخت دستمزد هستند، ولی این موافقان در میان کسانی که رضایت کمی از خانه‌داری دارند، پراکنده است. درواقع می‌توان چنین نتیجه گرفت که حدود نیمی از زنان نیاز به پرداخت دستمزد در مقابل انجام کار خانگی را از سوای علاقه‌ خود به این‌کار احساس می‌کنند.

داده‌های مورد بررسی در این تحقیق نشان داد که بین تحصیلات زنان و نگرش آنان به خانه‌داری رابطه وجود دارد و در واقع هرچه تحصیلات زنان پایین‌تر باشد، دارای نگرش با رضایت بیش‌تری از خانه‌داری هستند. همان‌طور که در مطالعه‌ کیفی نیز این نتیجه به‌دست آمد، این رابطه می‌تواند نشان‌گر این باشد که زنان با تحصیلات بالاتر، خود را دارای توانایی و قابلیتی بیشتر از شغل خانه‌داری می‌یابند و به صرف انجام کار خانه، حس شکوفایی و به‌کارگیری استعداد آن‌ها ارضاء نمی‌گردد و همین‌ امر منجر به ایجاد رضایت کمتر از خانه‌داری می‌شود.

چند پیشنهاد برای بالابردن سطح رضایت‌مندی زنان از خانه‌داری
با توجه با این‌که همه‌ زنان جامعه‌ ما به خانه‌داری می‌پردازند و از خانه‌داری به عنوان کاری که به آن مشغول‌اند، توقع‌هایی دارند، انتظار می‌رود جامعه و دولت هم به خواسته‌ها و رضایت این قشر عظیم توجه کند. در خاتمه‌ این پژوهش، با توجه به یافته‌ها و نتایج به‌دست‌آمده، پیشنهادهایی ارایه می‌شود که امید است با عنایت و توجه برنامه‌ریزان و مسئولان، گامی در جهت بهبود وضعیت زنان خانه‌دار برداشته شود.

1. به خانه‌داری نیز مانند سایر کارها، بیمه، بازنشستگی و دستمزد تعلق بگیرد که دولت موظف به پرداخت آن شود؛

2. NGOها یا همان سازمان‌های غیردولتی، با جذب زنان خانه‌دار در گروه‌های فرهنگی، هنری و مهارتی می‌توانند علاوه بر این‌که زنان را از تکرار و یکنواختی کار خانگی تا حدودی دور کنند، با اتصال حلقه‌ ارتباط بین زنان خانه‌دار، آنان را از انزوای کار خانگی برهانند. در ضمن این‌که، نتیجه‌ فعالیت‌های این زنان می‌تواند برای آنان درآمدزا باشد.

لازم به ذکر است پژوهش حاضر با عنوان کامل "بررسی عوامل جامعه‌شناختی رضایت‌مندی زنان از خانه‌داری (نمونه موردی شهر تهران)" توسط دکتر سهیلا صادقی‌فسایی و اعظم بدری‌منش انجام و سال 1393 در فصل‌نامه علمی- پژوهشی زن و جامعه منتشر شده است.



منبع: مهرخانه