وقتی کار هوا وارونه است

از سال 92 به لطف استفاده از بنزین های باکیفیت تر نسبت به سال های 90 و 91 و البته افزایش بارندگی ها وضعیت بهتری را نسبت به سال های قبل تجربه کردیم ولی هنوز هم خطر آلودگی هوا، کودکان و خانواده هایمان را تهدید می کند.* اول دفتر - آلودگی هوا و دور باطل مدیریت شهرییکی از شاخص های مهم سنجش کیفیت زندگی در شهرها، وضعیت انواع آلودگی های زیست محیطی و بویژه آلودگی هوای شهر است. گزارش چند مرجع در سطح جهانی شهرها را با یکدیگر مقایسه می کنند و جایگاه آنها را مشخص می سازند.برای مثال گزارش کیفیت زیست شهری در شهرهای مهم جهان را همه ساله مؤسسه «مرسر» منتشر می کند. تهران در این گزارش وضعیت خوبی ندارد و معمولاً در رتبه های بالای 170 از میان حدود 230 شهر در سطح جهان قرار می گیرد.یکی از دلایل قرار گرفتن در این رتبه پایین وضعیت بد زیست محیطی شهر است. می توانیم این گزارش را انکار کنیم و داده های آن را نپذیریم اما چنین رفتاری تغییری در این واقعیت نمی دهد که تهران کیفیت زیست شایسته را ندارد و تهرانی ها از این بابت گله بسیار دارند. تهران شهری معمولی نیست، پایتخت ایران است! اما چرا چنین است و چه می توان کرد؟ تجربه ها نشان داده که مدیریت شهری در شهرهای دچار مشکل آلودگی هوا مانند لندن، مکزیکو سیتی و لس آنجلس توانسته اند در پرتو اهداف دقیق، سیاست هایی روشن و برنامه های کاربردی ظرف مدت چند سال بر این مشکل غلبه پیدا کنند. پس آلودگی هوا مشکلی نیست که حل آن را به باد و باران بسپاریم.این معضل نیازمند سازوکار مدیریت خاص خود است. نخستین سطح مدیریتی که باید برای حل این مشکل گام بردارد، مدیریت شهری تهران است که نزدیک ترین سطح به مردم پایتخت به حساب می آید. حال سؤال این است که آیا رفع آلودگی هوای تهران در دستور کار جدی شهرداری و شورای شهر تهران قرار دارد؟ آیا سیاست ها و برنامه های مدیریت شهری در حوزه های مختلف با این هدف پیوند دارند؟ پاسخ این سؤال از فهم دو معضلی که مثل دور باطل گریبان تهران را گرفته به دست می آید:1- قربانی کردن شهر در پای فروش آن. تهران شاید تنها پایتخت جهان باشد که هزینه های اداره آن از محل فروش فضا و کیفیت زندگی اش تأمین می شود. براستی چرا شهردار پاریس اطراف برج ایفل یا حاشیه رودخانه سن تراکم فروشی نمی کند؟ چرا لندن باغ های خود را بدل به برج باغ نکرده است؟ آیا پاسخ غیر از این است که چنین کاری به معنای نابودی شهر است.آیا نباید به تهرانی ها حق داد که بپرسند چه بر سر باغ های شمیران آمد و چرا زمین های ذخیره منطقه 22 که قرار بود فقط برای کاربری های ورزشی و فرهنگی باشد به زیر ساخت و ساز گسترده مسکونی و تجاری رفت؟ فروش تراکم ساده ترین راه تأمین درآمد است.البته کلانشهرها در همه جای جهان خود قادر به تأمین همه هزینه های خود نیستند. لازم است دولت و مدیریت شهری حساب های تهران را بررسی کرده و سهم خود را در تأمین هزینه ها مشخص کنند.طرف سوم ماجرا هم ساکنان تهران هستند که هریک به تناسب سودی که از این شهر می برند خواه بابت زندگی و خواه بابت کسب و کار، عوارض مناسبی برای اداره شهر پرداخت کنند. مدیریت شهری که با عوارض و مالیات شهروندان اداره می شود نیازمند شفافیت و پاسخگویی حداکثری است و لاجرم برای اجرای طرح های عظیم می بایست رضایت و موافقت شهروندان را جلب کند. اما آیا مدیریت شهری آمادگی برای پذیرش نقش های جدید دارد؟2- قربانی کردن شهر در پای خودرو. از عوامل اصلی آلوده کننده هوای پایتخت خودروها هستند، مدیریت شهری می تواند از یک سو شهر را برای حرکت خودرو مناسب سازد و فضاهای انسانی را قربانی جاده ها و اتوبان ها کند و از سوی دیگر می تواند پیاده محوری را در سرلوحه سیاست ها و برنامه های خود قرار دهد و برای افزایش فضاهای با مقیاس انسانی بکوشد. در نگاه برخی مدیران سطحی نگر، ساخت زیربناهای ترافیکی همراه با انجام طرح های عظیم و چشمگیر اولویت دارد.بالطبع در این نگرش پیاده راهسازی و فضاهای مناسب پیاده روی عرصه چندانی برای نمایش ندارند. با تداوم چنین طرز فکری، شهر قربانی توسعه خودرو می شود و خیابان های پر خودرو جای پیاده روها را می گیرند. در ساخت و سازهای اخیر تهران در مناطقی مانند ولنجک، وضعیت پیاده رو ها اسفناک است و بخش اعظم فضاهای عمومی قربانی حساب و کتاب های بسازوبفروشی و تراکم فروشی شده است.به روشنی حق کودکان، معلولان، کهنسالان و تمامی افرادی که نیازمند پیاده روی هستند، پایمال و با پول معامله شده است. به این ترتیب در عصر سلطه شعارهای شهروندمداری، این چنین آسان و ارزان حقوق شهروند عادی پای منافع برج سازان قربانی شده است. براستی چرا باید پیاده روهای ساخته شده در خیابان های دهه های 20 و 40 شمسی تهران مانند ولی عصر و بلوار کشاورز در نیمه دهه 90 رشک برانگیز باشد؟ تهران چشم امید به مدیران خود دارد تا آنها گره از مشکلات این شهر بازکنند. با معضلاتی که پایتخت در آن گرفتار شده است همه افراد متولی کرسی های مدیریتی تهران، در این وضعیت شجاعانه مسئولیت کامل اداره شهر را بپذیرید. توپ تقصیر را به زمین دیگران انداختن هنر نیست.

* هر تهرانی سالانه 41 کیلو دود می خورد - وقتی کار هوا وارونه استجیک جیک گنجشک ها در نمی آید، آلودگی هوا صدای آنها را هم بریده . شاید هم توی لانه هایشان مانده اند تا هوا کمی بهتر بشود. چند سال پیش که به جای بنزین بنزن مصرف می کردیم تقریباً جز کلاغ ها، هیچ پرنده ای در تهران نمانده بود تا اینکه آرام آرام سر و کله فنچ ها و هفت رنگ ها و قناری ها و یاکریم ها پیدا شد. اما اواسط همین هفته باز هوا وارونه شد و دوباره کلاغ ها شهر را تسخیر کردند.آسمان را تا به حال اینجور ندیده بودیم. ابری با غبار و بدون وزش باد. مه سنگینی که بوی اگزوز می داد شهر را پوشاند و دیدن این سوی و آن سوی خیابان هم سخت شد. هوا آنقدر ساکن بود که چند دقیقه پیاده روی همراه می شد با سوزش شدید چشم و سرفه های خشک. هوای تهران در روزهای عادی هم بوی لنت ترمز و لاستیک اتومبیل و بخار بنزین می دهد اما زمستان ها با وارونه شدن هوا نفس کشیدن کار ساده ای نیست. اواسط هفته گذشته تهران اوج آلودگی را تجربه کرد.هنوز از تجربه لذت هوای تر و تمیز بعد از بارندگی های دست و دلبازانه آسمان بخیل تهران چند روزی نمی گذشت که دوباره در بر همان پاشنه چرخید. زمستان نشده، ولی نخستین وارونگی زمستانی به شکل پررنگ و پر زوری خود را به رخ کشید. شرایط آلودگی هوای روز دوشنبه به حدی رسید که وضعیت قرمز برای افراد حساس اعلام شد و از آنها خواسته شد از خانه بیرون نیایند.این در حالی است که از ابتدای آذرماه تا روز 23 همین ماه تهرانی ها 2 روز هوای پاک، 8 روز هوای سالم، 13 روز ناسالم برای گروه های حساس را تجربه کرده بودند. البته باید گفت که آذرماه امسال نسبت به مدت مشابه در سال های 91 و 92 اوضاع بهتری داشت هرچند با کیفیت استاندارد هنوز فاصله زیادی داریم.دود کیلویی چند؟کارشناسان هواشناسی وارونگی هوا را در فصل سرما امری نسبتاً عادی می دانند ولی آسمان تهران با این وضعیت باید چگونه کنار بیاید؟ چند روز هوا خوب است و مدتی بعد دوباره چرک و خاکستری می شود. با افزایش بی رویه تعداد موتورسیکلت و ماشین ها و البته فعالیت کارخانه هایی که داخل شهر هستند نباید هم انتظار هوای تمیز داشت. به قول قدیمی ها با این وضعیت کلاه مان پس معرکه است.از سال 92 به لطف استفاده از بنزین های باکیفیت تر نسبت به سال های 90 و 91 و البته افزایش بارندگی ها وضعیت بهتری را نسبت به سال های قبل تجربه کردیم. ولی هنوز هم خطر آلودگی هوا، کودکان و خانواده هایمان را تهدید می کند. هر سال در تهران بیش از 4 هزار نفر به خاطر آلودگی هوا مستقیماً جان خود را از دست می دهند و بیش از 100هزار شهروند نیز به طور غیرمستقیم بر اثر پیامدهای آلودگی هوا می میرند.هم اکنون آلودگی هوا با توجه به پیامدهای زیانبارش به یکی از ملموس ترین معضلات زیست محیطی تهران تبدیل شده است.آمارها نشان می دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای پایتخت، شمار بیماران تنفسی تا 60 درصد افزایش می یابد. بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماری های سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده های دی اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است، به طوری که آلودگی هوا در تهران به طور متوسط موجب کاهش 5 سال از عمر تهرانی ها شده است.تهرانی ها با موتورها و ماشین های خود روزانه هزار و 370 تن آلودگی تولید و تنفس می کنند. اگرچه بیش از 8 هزار واحد صنعتی مستقر در تهران سهم بزرگی در آلودگی این شهر دارند، 88 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی وسایل نقلیه است. مصرف سوخت خودروهای فرسوده 3 برابر خودروهای جدید و میزان آلایندگی شان نیزچندین برابر آنهاست و از سوی دیگر برخی از خودروهای تولید داخلی با اینکه نو هستند، اما هنوز از استانداردهای لازم و به روز برخوردار نیستند.بیشترین آلاینده ها در کلانشهری مثل تهران مربوط به اکسیدهای گوگرد با انتشار 695 تن در روز است که بعد از آن به ترتیب اکسیدهای نیتروژن، منواکسیدکربن و هیدروکربن های سوخته نشده عمده آلاینده های هوای تهران محسوب می شوند. اگر میانگین جمعیت ثابت و شناور تهران را 12 میلیون نفر به حساب بیاوریم، هر تهرانی روزانه 114 گرم اکسیدگوگرد و هیدورکربن های سوخته نشده و منوکسید کربن را به داخل شش هایش می کشد که می شود سالی بیش از 41 کیلوگرم آلودگی. با این عدد براحتی می شود فهمید ما تهرانی ها بیشتر از اینکه گوشت و ماهی و پسته بخوریم دود می خوریم، آن هم نه دود کباب بلکه دود ماشین!وضعیت بهتر از گذشته است ولی خوب نیستبررسی آمارهای کیفیت هوا در سال های گذشته نشان می دهد وضعیتی که الان داریم بهتر از گذشته است؛ تعداد روزهای پاک از ابتدای فروردین تا روز 23 آذر سال 91 تا 94 حاکی از این است که سال جاری با 14 روز هوای پاک به بالاترین حد خود در این چند ساله رسیده است و این در حالی است که تهران در سال 91 تنها یک روز هوای پاک داشته است.همین آمار نشان می دهد تعداد روزهای سالم از 171 روز سال 91 به 188 روز در سال 94 رسیده و تعداد روزهای ناسالم برای گروه های حساس از 88 روز به 63 روز در سال جاری کاهش داشته است.البته هر چقدر کیفیت بنزین خوب هم بشود ولی عملاً نتیجه تأثیرگذاری ندارد. تا وقتی که بیش از 10 درصد از خودروهای تهران و 90 درصد موتورسیکلت ها کاربراتوری هستند نمی توانیم امیدی به آینده آبی آسمان داشته باشیم.یکی از مهم ترین راه های حل این مشکل، جدیت مسئولان در بیرون راندن کارخانه هایی است که در حاشیه و نزدیک به شهر هستند و وادار کردن آنها به رعایت حد فاصل معین است. حساسیت برطرف کردن آلودگی هوا و آلودگی های زیست محیطی برای همه بویژه مسئولان باید مهم تلقی شود ولی این را هم باید در نظر گرفت که رفع آن نباید فقط بر دوش دولت باشد و سایر دستگاه ها و نهادها نیز باید تلاش خود را انجام دهند و توپ بی مسئولیتی را به زمین این دستگاه و آن سازمان نیندازند.بنابراین باید موضوعاتی از جمله استاندارد سازی سوخت و خودرو به عنوان راهکار طولانی مدت و راهگشا مدنظر قرار گیرد و البته بهینه سازی سوخت، استاندارد سازی واحدهای آلاینده، تولید خودرو با استاندارد یورو4، توسعه فضای سبز و توسعه حمل و نقل عمومی می تواند در کاهش آلودگی هوا مؤثر باشد.فضای سبز و بارش ها تنها راه نجات از این وضعیتاواسط هفته ای که گذشت مسئولان وزارت بهداشت با هشدار وضعیت قرمز در تهران هرگونه فعالیت بدنی خارج از خانه که باعث افزایش ضربان قلب می شود یا فعالیت های بدنی سنگین مثل ورزش و پیاده روی یا فعالیت های خدماتی در فضای باز را برای کسانی که مشکلات عروقی و ریوی دارند ممنوع کرد. از طرفی راهنمایی و رانندگی نیز از شهروندان تهرانی خواست برای کاهش آلودگی هوا تا حد امکان از خودروهای شخصی خود استفاده نکنند.حالا معلوم نیست این هشدارها و توصیه ها چقدر نتیجه بخش باشد و روزهای سرد زمستان و تجربه وارونگی هوا را قابل تحمل تر کند. آیا می توان زمستانی بدون آلودگی شدید هوا را تجربه کرد یا نه؟ تجربه نشان می دهد فضای سبز و بارش باران و وزش باد به طور موقت ما را از شر آلودگی هوا نجات داده است. ولی تا کی باید منتظر وزش باد باشیم یا دست به دامن آسمان که ببار و هوا را تمیز کن!

* کوره های آسفالت پرچم آلودگی هواکارخانه های تولید آسفالت را از مهم ترین آلاینده های هوا می دانند. این کارخانه ها با انتشار ذرات معلق سمی، سلامت افراد را به خطر می اندازند. با وجود انواع آلاینده ها بخصوص وسایل نقلیه، شاید توجه کمتر کسی به سمت کارخانه هایی جلب شود که روزانه مقادیر قابل توجهی از آلاینده ها را وارد هوا می کنند. تهران، به عنوان یکی از آلوده ترین شهرهای ایران، از استقرار کارخانه های آسفالت سازی هم بی نصیب نیست. آسفالت گرم در کارخانه هایی تولید می شود که دارای مجوز هستند و در حاشیه تهران به فعالیت می پردازند.جاده مخصوص کرج، پاکدشت، شهریار، اتوبان فتح و جاده های حاشیه ای تهران، همان مکان هایی هستند که اگر گذرتان به آنجاها افتاده باشد، احتمالاً دود غلیظ کارخانه های آسفالتش را هم دیده اید که چطور آسمان نه چندان آبی را کدرتر می کند.این هوایی است که ما تنفس می کنیم. قرار است این کارخانه ها در محدوده پایتخت همچنان مستقر باقی بمانند؟ یکی از بهانه های اصلی این کارخانه ها این است که اگر کوره های خود را جمع کنند و به خارج از تهران بروند، دیگر نمی توانند آسفالت شان را داغ داغ به شهر برسانند. می گویند این کار ماشین های مخصوصی می خواهد که این چندساله به خاطر تحریم ها نتوانسته ایم وارد کنیم.برای ساماندهی و به حداقل رساندن آسیب ناشی از فعالیت این کارخانه ها چه باید کرد؟ بویژه اینکه دیگر بهانه ای هم به نام تحریم وجود ندارد. جواب این سؤال ها را باید از مسئولان مربوط پرسید.محمدهادی حیدرزاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران به گشت های این اداره جهت پایش صنایع پایتخت اشاره می کند و می گوید:« این پایش در 3 محور شهریار و پاکدشت، قدس و جنوب غربی تهران در ساعات اداری و غیراداری و در طول روز و شب انجام می شود.»به گفته او، در نتیجه اجرای پایش شبانه صنایع، تعدادی پرونده قضایی هم تشکیل شده و درحال حاضر گشت شبانه اثر خود را گذاشته و تعداد بسیاری از این صنایع به سمت اصلاح رفته اند و میزان صنایع آلاینده کاهش یافته.حیدرزاده با اشاره به پایش های اخیر صورت گرفته در حوزه معادن استان تهران ادامه می دهد:«طی این پایش ها که هنوز هم ادامه دارد، از مجموع 46 معدن فعال در محدوده غرب و شرق استان تهران، 10 واحد معدن و 4 کارخانه آسفالت پلمب شده اند، دو واحد نیز توقف فعالیت گرفته و چهار واحد هم اخطار دریافت کرده اند.»البته در مورد کارخانه های تولید آسفالت، با توجه به میزان بالای آلایندگی شان گویا اصلاح و تذکر چندان هم کارساز نیست و توقف فعالیت و انتقال این کارخانه ها، تنها راه حل مؤثر به نظر می رسد.حیدرزاده دی ماه سال گذشته و در پی بروز پدیده پایداری هوا عنوان کرده بود فعالیت تمامی معادن و کارخانه های آسفالت سازی موجود در استان تهران از جمله مناطق شهریار، ملارد و پاکدشت در روزهای بروز پایداری هوا، متوقف می شود.البته توقف دو روزه فعالیت کارخانه ها، تنها تسکینی موقت برای دردی است که آنها به جان هوای شهر می ریزند؛ آن هم در شرایطی که کارشناسان، هر روز نسبت به آلودگی هوای تهران هشدار می دهند، بخصوص در فصل سرما که پدیده وارونگی هوا و افزایش غلظت آلاینده ها، راه تنفس تهرانی ها را هر روز تنگ تر از روز قبل می کند.هواشناسان از کوره های بلند کارخانه های آسفالت به عنوان شاخصی برای وارونگی هوا در زمستان استفاده می کنند؛ وقتی هوا وارونه می شود و هوای گرم آلوده به جای آنکه بالا برود، در ارتفاع کمی از آسمان شهر باقی می ماند و تبدیل به گنبدی نامرئی می شود، دود کوره ها مثل پرچم بلند آلودگی به شکلی افقی پیچ می خورد و سنگین و رخوتناک، معلق می ماند.

* روسیاهی برای آسمان پایتختشهروندان تهرانی در 17 سال اخیر از 6109 روز کمتر از 240 روز هوای پاک داشته اندبا اینکه نزدیک به دو دهه است که از نامگذاری یک روز سال به نام روز هوای پاک می گذرد و تاکنون طرح های متعددی برای کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرهای کشور تهیه و تدوین شده، اما رؤیای هوای پاک همچنان دست نیافتنی ترین رؤیای ساکنان شهرهای بزرگ کشور و پایتخت نشینان است.آلودگی هوا، همچنان گره کوری است که بعد از گذشت چندین دهه گشوده نشده و هر روز که می گذرد تنها بر شدت پیچیدگی های آن افزوده می شود. با اینکه نزدیک به دوسال است که گفته می شود استاندارد خودروهای داخلی و سوخت مصرفی خودروها ارتقا یافته اما در عمل تفاوت چشمگیری بین شدت آلودگی هوا در سال جاری با سال های قبل مشاهده نمی شود.بر اساس آمار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران که اصلی ترین مرجع کارشناسی برای پایش آلودگی هوای پایتخت محسوب می شود، تهران در سال گذشته تا روز 24 آذر، 68 روز ناسالم برای گروه های حساس و 2 روز ناسالم (در شرایط هشدار) را سپری کرده و امسال هم با 65 روز ناسالم برای گروه های حساس و 4 روز ناسالم برای همه افراد جامعه شرایطی مشابه سال گذشته داشته است.مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره علت این واقعه می گوید:« این شرایط عجیب نیست چرا که کاری برای کاهش آلودگی هوای تهران انجام نشده است! »با سرد شدن هوا و استقرار شرایط پایدار جوی در نیمه دوم سال باز هم آلودگی، میهمان پایتخت نشینان و برخی شهرهای کشور شده است. در روزهای گذشته اصفهان، اهواز، مشهد، اراک، کرج و شیراز نیز وضعیتی بهتر از تهران نداشتند و هوای این شهرها نیز عمدتاً در وضعیت ناسالم گزارش شد.در تهران نیز از ابتدای ماه آذر تا 24 آذر ماه، هوای تهران به مدت 14 روز در وضعیت ناسالم گزارش شد و اگرچه دو روز هم در روزهای 12 و 14 آذر، به مدد بارش های جوی و وزش باد، هوای تهران آب و جارو شد و در وضعیت پاک قرار گرفت اما بار دیگر آلودگی به تهران بازگشت اینقدر که بیشتر روزهای هفته جاری، هوای تهران از نظر میزان آلاینده ذرات معلق در وضعیت هشدار قرار داشت.تفاوت آلودگی هوا در ایران و دنیاسازمان بهداشت جهانی و آژانس حفاظت محیط زیست امریکا در سال های اخیر حساسیت بیشتری نسبت به وضع استانداردهای مربوط به آلودگی هوا از خود نشان داده اند. در این میان و از بین 6 آلاینده عمده هوا، شاخص ذرات معلق کمتر از 10 و 5/2 میکرون(10 PM)و(5/2 PM) به دلیل اثرات مضری که بر سلامت شهروندان می گذارد بیشتر مورد توجه قرار گرفته، به طوری که حد مجاز استاندارد روزانه ذرات معلق کوچکتر از 5/2میکرون توسط سازمان بهداشت جهانی، به میزان 10 میکروگرم در هر متر مکعب هوای آزاد تعیین شده است.اگر استاندارد سازمان بهداشت جهانی را برای این آلاینده مبنای آلودگی هوا قرار دهیم در این صورت بسیاری از شهرهای جهان حتی در کشورهای اروپایی و امریکایی نیز جزو شهرهای آلوده محسوب می شوند و می توان دلخوش بود که معضل آلودگی هوا، فقط مختص شهرهای ایران نیست و همه جهان درگیر آن است. اما آیا واقعاً آن میزان از آلودگی که ما در ایران استنشاق می کنیم و آن میزان از آلودگی که در دیگر کشورهای اروپایی و امریکایی وجود دارد یکسان است؟استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست ایران که از آن به عنوان استاندارد ملی یاد می شود، برای ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون به طور روزانه 35 میکروگرم در هر متر مکعب تعیین شده با این حال در بسیاری از روزهای سال این رقم در شهر تهران حتی از این میزان هم فراتر می رود در چنین شرایطی می توان براحتی دریافت آنچه از آن به عنوان آلودگی هوا در شهرهای اروپایی و امریکایی یاد می شود با آنچه در ایران گفته می شود بسیار متفاوت است، چرا که در این صورت باید هوای تهران و کلانشهرها و حتی اغلب شهرهای کوچک در نیمه غربی و جنوبی کشورمان را که عمدتاً درگیر پدیده ریزگردها و آلودگی ناشی از استقرار تأسیسات نفت و گاز هستند در حد فاجعه عنوان کنیم. ضمن اینکه هنوز در بسیاری از شهرهای کشورمان حتی ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون با وجود تأثیرات نامطلوبی که بر سلامت شهروندان دارد حتی اندازه گیری هم نمی شود!ارتباط مستقیم مرگ و میر و غلظت ذرات معلقسعیده دین پناه، کارشناس ارشد بهداشت محیط که در بخش محیط زیست یکی از شرکت های نفتی داخل کشور مشغول به کار است به «ایران» می گوید: مطالعات اپیدمیولوژیکی کوتاه مدت و بلند مدت که در دنیا انجام شده، اثرات مضر ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون را بر سلامت، رشد بیماری های تنفسی و بیماری های قلبی- عروقی نشان داده است.به گفته او « بر اساس این مطالعات ارتباط مستقیمی بین میزان مرگ و میر و افزایش غلظت ذرات معلق با قطر کمتر از 5/2 میکرون در هوای آزاد وجود دارد که متأسفانه در ایران هنوز هم آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا به طور دقیق و علمی منتشر نشده است. اما اگر آمار افزایش سکته های قلبی و مغزی منجر به مرگ را که برخی سال ها توسط سازمان بهشت زهرای تهران منتشر می شود به خاطر بیاوریم در می یابیم که مرگ و میرهای ناشی از این سکته در نیمه دوم سال گاه چهار، پنج برابر بیشتر از نیمه نخست سال است و ازاین رو براحتی می توان به ارتباط مستقیم بین مرگ و میر و آلودگی هوای تهران پی برد.»اما انچه در روزهای گذشته اختلاف نظر بین مسئولان محیط زیست و شهرداری تهران را دوچندان کرده ارائه برخی تعاریف از وضعیت «ناسالم» هوا به افکار عمومی و رسانه ها است. برای مثال در روز دوشنبه 23 آذر ماه که شاخص کیفیت هوا برای آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون روی عدد 162 قرار داشت مسئولان محیط زیست اعلام کردند این میزان از آلودگی تنها برای گروه های حساس جامعه خطرساز است و اگر آلودگی به مرز 200 برسد کمیته اضطرار مواقع آلودگی هوای تهران با حضور استاندار تشکیل جلسه می دهد در حالی که مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می گوید: وقتی میزان آلودگی از 150 عبور کند دیگر برای تمام گروه های جامعه خطرساز است و تنها گروه های حساس که کودکان و سالمندان باشند تحت خطر نیستند. وحید حسینی شرایط هوای روز دوشنبه پایتخت را قرمز و در وضعیت هشدار اعلام کرد.این مقام مسئول در توضیح به «ایران» گفت: روز دوشنبه غلظت ذرات معلق 5/2 میکرون در هوای تهران 7 برابر استاندارد سازمان بهداشت بود و تنفس در این هوا برای همه افراد جامعه ناسالم محسوب می شود.او می افزاید: وقتی شاخص کیفیت هوا بالای 150 قرار می گیرد یعنی هوا وارد وضعیت قرمز یا همان هشدار شده است اما زمانی که می گوییم هوای تهران برای گروه های حساس ناسالم است به این معنا نیست که سایر افراد تحت تأثیر قرار نمی گیرند، بلکه سایر افراد جامعه هم تحت تأثیر همان آلودگی ها قرار دارند و کیفیت هوای تهران تقریباً در بیشتر روزهای سال و در فصل های سرد سال تقریباً در همین شرایط امروز است. به گفته او «عمده ترین آلاینده در هوای تهران ذرات معلق است که میزان آن روز دوشنبه 72 میکروگرم بر متر مکعب بود.زمانی که غلظت این آلاینده از 60 بیشتر شود می گوییم کیفیت هوا از نظر غلظت آلاینده ها در شرایط ناسالم یا همان شرایط هشدار قرار دارد. عدد 72 طبق استانداردهای سازمان بهداشت جهانی،7 برابر استانداردی است که این سازمان برای هوای سالم پیش بینی کرده است و 7 برابر یعنی 700 درصد بیشتر از سطح استانداردها.»تهران در آلاینده ذرات معلق صدرنشین جهان استبا این توضیحات بنابراین بی دلیل نیست وقتی سازمان بهداشت جهانی تهران را در بین 31 کلانشهر جهان، در سال 2014 آلوده ترین شهر به لحاظ آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون اعلام می کند.بر اساس مطالعه ای که سازمان بهداشت جهانی در فاصله بین سال های 2008 تا 2013 بر روی بیش از 1500 شهر از 91 کشور جهان انجام و در آوریل 2014 منتشر کرد تهران همچنین در بین 1524 شهر مورد مطالعه، به لحاظ آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون در رتبه 354 قرار گرفت. اما این آمار نشان داد که تهران دارای بیشترین میانگین غلظت سالانه آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون از جمع 31 کلانشهر منتخب جهان بوده در حالی که کمترین میزان غلظت این آلاینده مربوط به شهر ونکو ور بوده است. همچنین تهران از نظر آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 10 میکرون در رتبه 162 قرار گرفته است. در این رتبه بندی، بیشتر شهرهای آلوده تر جهان نسبت به تهران در آسیا و شهرهای پاکتر از تهران عموماً در امریکا، کانادا و اروپا قرار داشته اند.در حال حاضر استاندارد آلودگی هوا در امریکا نیز برای آلاینده (5/2 PM)، 35 میکرو گرم در هر مترمکعب هوا در طی روز تعیین شده، اما واقعیت این است که فقط در یک شهر امریکا میزان این آلاینده از استاندارد سختگیرانه سازمان بهداشت جهانی بیشتر است و عملاً آنچه در هوای شهرهای این کشور موجود است حتی از حد مجاز استاندارد ملی و استاندارد سازمان بهداشت جهانی هم بسیار کمتر است.در حالی که در تهران اگر بخواهیم استاندارد سازمان بهداشت را مبنا قرار دهیم عملاً حتی همان دو روزی هم که در آذر ماه هوای پایتخت در وضعیت پاک قرار داشت جزو روزهای آلوده محسوب خواهد شد! با این توصیف می توان دریافت که تمامی آن معدود روزهایی که در دو دهه اخیر هوای پایتخت در وضعیت پاک قرار داشته در واقع یک توصیف پاکی ایرانیزه بوده و به هیچ عنوان با معیارهای سازمان بهداشت جهانی و کشورهای اروپایی و امریکایی مطابقت ندارد.ریه های مملو از دود کودکان تهرانیتصور کنید فرزند شما درست در روز 29 دی 1377 که برای نخستین بار، این روز به نام روز «هوای پاک» نامگذاری شد، متولد شده است. بر اساس آمار های شرکت کنترل کیفیت هوا، سهم تهرانی ها از هوای «پاک» در این فاصله زمانی عملاً نزدیک به 240 روز بوده است.به عبارت دیگر کودکی که 17 سال پیش در چنین روزی در تهران متولد شده از مجموع 6108 روزی که از عمرش سپری شده تنها کمتر از 4 درصد از روزهای عمر خود را در هوای «پاک» تنفس کرده و تقریباً در بیش از 96 درصد دیگر از روزهای باقیمانده، هوای «ناپاک» به داخل ریه های خود فرو داده است.حالا اگر به یاد بیاوریم که بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، استاندارد روزانه آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون در هوا 10 میکروگرم در متر مکعب است یعنی همین 4 درصد از کل روزهایی که بر اساس استاندارد ملی کشورمان مدعی هستیم هوای پاک داشته ایم، به کابوس آلودگی و تنگی نفس تبدیل می شود.کابوسی که با تولید خودروهای غیر استاندارد و سوخت بی کیفیت عملاً موجب تشدید انواع سرطان ها و بیماری های قلبی و ریوی و افزایش شمار مرگ و میرها در سال های اخیر شده است. محققان استرالیایی اخیراً طی پژوهشی نشان دادند که افزایش ایست قلبی و توقف ناگهانی پمپاژ خون توسط قلب با تشدید آلودگی هوا در ارتباط است.بر اساس این پژوهش افزایش ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون، خطر ایست قلبی خارج از بیمارستان را 10 درصد افزایش می دهد. طی این مطالعه، محققان هشت هزار و 551 مورد ایست قلبی خارج از بیمارستان را که در مناطق شهری اتفاق افتاده بود، در برهه زمانی 10 ساله(2000 تا 2010) بررسی کرده و سپس آنها را با گزارش های ساعت به ساعت سطوح آلودگی هوا مورد مطابقت قرار دادند.در این میان میزان کشندگی و مرگ و میر ناشی از ایست قلبی خارج بیمارستانی حدود 90 درصد عنوان شده است که با افزایش منوکسید کربن و ذرات معلق هوا تشدید می شود.اظهارات دکتر مجید کیاور، رئیس اورژانس بیمارستان قلب شهید رجایی تهران نیز تا حدی این موضوع را تأیید می کند. او سال گذشته گفته بود: از آنجایی که در تهران همیشه آلودگی هوا داریم، روزانه بین 150 تا 200 بیمار قلبی به اورژانس این بیمارستان مراجعه می کنند که در مواقع تشدید آلودگی این رقم 10 تا 15 درصد افزایش می یابد.به گفته او «زمانی که ذرات ریز آلوده در هوا از 5/2 میکرون ریزتر می شود، با ورود به جریان خون در افرادی که بیماری قلبی مانند گرفتگی عروق دارند، بیماری تشدید می شود. به عنوان مثال فردی که 75 درصد تنگی عروق داشته و با دارو تا حدی وضعیت او کنترل شده، با تشدید آلودگی هوا تنگی عروق به 90 درصد رسیده و فرد با درد شدید قفسه سینه به اورژانس مراجعه می کند که حتی ممکن است این گرفتگی بعد از مدتی برطرف شود، اما مهم این است که در مواقع آلودگی شدید هوا خاصیت اتساعی رگ ها از بین می رود. به همین دلیل در مواقع آلودگی هوا شاهد بیشترین بار مراجعات بیماران ایست قلبی، عفونت های ریوی، تشدید نارسایی قلبی و آسم هستیم.»آیا امیدی به کاهش آلودگی هوا هست؟از نیمه دوم سال 1389 تا پایان سال 92 که بخش قابل توجهی از بنزین مصرفی کشور و تهران از صنایع پتروشیمی تأمین می شد تهران تنها 9 روز هوای پاک داشت و این رقم در سال 93 به 13 روز افزایش یافت.این خلاصه ترین وضعیتی است که می توان بر اساس آن هوای تهران را در سال های گذشته توصیف کرد! ناگفته پیداست که با وجود حذف بنزین پتروشیمی که به گواه مسئولان سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت به دلیل درصد بالای بنزن و ترکیبات آروماتیک سرطان زا است اما هوای تهران و بسیاری از شهرهای کشور همچنان آلوده است.اگرچه برخی مسئولان سازمان محیط زیست معتقدند عوارض سوء همین بنزینی را که اکنون نزدیک دو سال است دیگر تولید و توزیع نمی شود باید در سال های آتی با افزایش نرخ انواع سرطان بویژه سرطان خون در کشور ردگیری کرد، اما واقعیت این است که هوایی که تنفس می کنیم تا رسیدن به مرز پاک شدن هنوز فاصله زیادی دارد. ایرانیزه کردن استانداردهای آلایندگی اروپا و جهان، در فرایند تولید سوخت و خودرو در کشور یکی از مهمترین عواملی است که تاکنون مانع از دستیابی به اهداف کاهش آلودگی هوا در ایران شده است.در کنار این مهم عدم سرمایه گذاری دولت ها در بخش حمل و نقل عمومی از گذشته تا کنون همچنان محرز است و تا زمانی که اراده ای برای اجرای دقیق و درست استانداردها در کشور و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی نباشد آلودگی هوا همچنان بزرگترین معضل زیست محیطی ایران باقی خواهد ماند.در همین حال مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا از به تعویق افتادن زمان اجرای مجموعه طرح و برنامه های اجرایی که برای کاهش آلودگی هوای تهران قرار بود صورت گیرد انتقاد کرده و می گوید: قرار بود امسال طرح کاهش در تهران اجرا شود اما این طرح به دلیل اینکه پلیس علاقه مند به اجرای آن نبود اجرا نشد.او خاطر نشان می کند: نصب فیلترهای دوده روی خودروهای دیزلی به دلیل همراهی نکردن خودروسازان و اینکه به طور مستمر در اجرای سیاست های زیست محیطی زمان می خرند اجرایی نشده و جایگزینی موتورسیکلت های بسیار آلاینده کاربراتوری با موتورسیکلت های برقی هم به دلیل تداوم روند شماره گذاری و فروش این موتورسیکلت های ارزان قیمت آلاینده و عدم اعمال قانون به کندی پیش می رود، بنابراین در چنین شرایطی اگر تهران با آلودگی هوا مواجه نباشد باید تعجب کنیم.به گفته این مقام مسئول در شرایط پایدار جوی هیچ گرد و غبار و آلاینده از بیرون وارد تهران نشده و آلودگی هوا در تهران را دیگر نمی توان به گرد و غبار وارداتی و فرامرزی نسبت داد و هوایی که امروز تهران نفس می کشد، تولید داخلی شهر تهران است و عمدتاً ناشی از تردد وسایل نقلیه فرسوده و کاربراتوری، موتورسیکلت های کاربراتوری و خودروهای دیزلی است که بدون فیلتر دوده در تهران تردد می کنند.منبع: روزنامه ایرانتهرام 1625