فرصت ها و تهدیدهای شبكه های اجتماعی در برگزاری انتخابات

دسترسی وسیع،‌ ارزان و سریع از ویژگی های شبكه های اجتماعی است از این رو این وسیله ارتباطی با كاربردهای وسیعی در ایام خاص از جمله انتخابات 7 اسفندماه 94 در ایران مواجه بوده است.
شبكه های اجتماعی به دلیل ماهیت خود و استفاده وسیع شمار زیادی از شهروندان، سبب تغییرات تدریجی در لایه های زیر جامعه می شوند كه این موضوع می تواند فرصت ها و تهدیدهای زیادی برای كل جامعه در پی داشته باشد.
برخی از محصولات این شبكه ها نیز با شایعه همراه است كه برخی از این شایعات می تواند انسجام جامعه را با اختلال روبرو كند.
محمدمهدی فرقانی رییس و حسین افخمی و علیرضا عبداللهی نژاد از اعضای هیات علمی دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در میزگرد ایرنا تحت عنوان تاثیر شبكه های اجتماعی بر انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی در محل این دانشكده به بیان نقطه نظرات خود درباره فرصت ها و تهدیدهای این شبكه ها پرداختند.

** اهمیت شبكه های اجتماعی به روایت آمار
به عنوان مقدمه در اهمیت شبكه های اجتماعی همین بس كه آمار ارائه شده از سوی مقام های مسئول درباره فراگیری این شبكه ها به اندازه ای است كه شاید كسی تا چند سال پیش تصور آن را نیز نمی كرد. یعنی اگر در سال 92 فقط 2 میلیون موبایل هوشمند داشتیم در سال 93 این تعداد به 20 میلیون و در سال 94 به 40 میلیون رسید.
ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی در پایان سال گذشته آماری ارائه داد و گفت كه در ایران 22 میلیون كاربر ایرانی در یكی از شبكه های اجتماعی عضویت دارند و وزارت ارتباطات و فناوری نیز چند روز پیش از حضور 16 میلیون ایرانی، كاربر اینترنت موبایل هستند و از طرف دیگر 53 درصد مردم ایران حداقل عضو یكی از شبكه های اجتماعی وب پایه یا مبتنی بر موبایل هستند.
آمار حضور كاربران ایرانی در مقایسه با سایر كشورها نیز از دیگر نكات جالبی است كه در اهمیت امروزی شبكه های اجتماعی نباید از نظر دور داشت. مثلا اعلام شده كه ضریب نفوذ اینترنت ایران، رتبه نخست را در سال گذشته در منطقه غرب آسیا با 46 میلیون كاربر اینترنت به خود اختصاص داده و 38 درصد كل كاربران منطقه غرب آسیا در ایران هستند.
همین چند رقم و عدد را در اهمیت شبكه های اجتماعی باید به عنوان مشت نمونه خروار دانست و تاثیر این شبكه ها بر مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه، حدیث مفصلی است كه جای بحث دارد ولی ایرنا با نزدیك شدن به روز جمعه دهم اردیبهشت یعنی برگزاری دومین مرحله از انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی، فرصت را مغتنم شمرد تا نقش شبكه های اجتماعی در انتخابات را با چند صاحبنظر و استاد دانشگاه درمیان بگذارد.

** تاثیر شبكه های اجتماعی در انتخابات مشخص نیست
برخی كارشناسان معتقدند تاثیر شبكه های اجتماعی در مسائل مختلف جامعه را نمی توان انكار كرد و قطعا تاثیرگذار است میزان این تاثیرگذاری مشخص نیست.
محمدمهدی فرقانی استاد علوم ارتباطات نیز تاثیرسنجی در حوزه ارتباطات را غیرممكن دانست و گفت:‌ در تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی شكی نیست ولی با توجه به این كه تاثیرسنجی در حوزه ارتباطات فقط از طریق تحقیقات آزمایشی و تجربی ممكن است و لذا نمی توان برآوردی از میزان تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی ارائه داد.
وی تاكید كرد: هر ابزار ارتباطی می تواند روی تبلیغات و جلب مشاركت ها تاثیر بگذارد ولی این تاثیر از منظر ارتباطی بستگی به منبع و ابزار تبلیغات و محتوا دارد.
این استاد دانشگاه با تاكید بر اقتضائات زمینه های اجتماعی جامعه شناختی گفت: افزایش یا كاهش مشاركت مردم در انتخابات مجلس شورای اسلامی بستگی به زمینه های اجتماعی و نظریه استحكام دارد كه این زمینه ها تا چه اندازه با نگرش های پیشینی مردم تطبیق دارد و تا چه اندازه مغایر یا سازگار با فرهنگ سیاسی آنهاست و لذا دامنه تاثیرگذاری آن نوسان دارد.
حسین افخمی نیز معتقد است كه تاثیرسنجی شبكه های اجتماعی در انتخابات مجلس شورای اسلامی را ناممكن دانست و گفت:‌ در مجموع نمی توان میزان تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی در انتخابات مجلس شورای اسلامی را به درستی سنجید و همچنین نمی توان ادعا كرد كه انتخابات تهران در سال 92 یا 94 با افزایش یا كاهش رای روبرو بوده، مگر این كه آمار وزارت كشور را استخراج و حوزه به حوزه مقایسه كنیم و كاهش یا افزایش را منطقه به منطقه در چند دوره بررسی و مقایسه و سپس نتیجه گیری كنیم.

** تاثیر تابستان و زمستان در نتایج انتخابات
سخن از تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی در انتخابات به جایی رسید كه افخمی انقلاب رسانه ای را رد كرد و حتی از تاثیر فصول تابستان و زمستان بر نتیجه انتخابات برخی كشورها سخن گفت.
این استاد علوم ارتباطات اظهار داشت: در تابستان برخی مردم به شمال مسافرت می كنند كه این مساله در انتخابات تاثیرگذار است و در كشور انگلستان اگر انتخابات در فوریه یعنی زمستان برگزار شود، حزب محافظه كار پیروز می شود و اگر در تابستان باشد، حزب كارگر برنده این رقابت خواهد بود.
وی علت پیروزی حزب محافظه كار را در این دانست كه افراد سالمند به دلیل سرما پای صندوق های رای نمی روند و اگر انتخابات در تابستان برگزار شود، حزب كارگر برنده می شود. چون تجربه نشان داده در این فصل افراد پولدار كه طرفدار حزب محافظه كار هستند به سفر می روند و افراد كم درآمد كه طرفدار حزب كارگر هستند، در شهر می مانند و رای می دهند.
وی افزود: قانونگذار در انگلیس برای چنین مشكلاتی پیش بینی هایی را مدنظر قرار داده ولی در ایران مشكل قانونی داریم و لذا طبق آمار اعلام شده در انتخابات ریاست جمهوری مشكلی دیگر وجود دارد و آن این است كه مردم در مازندران بیش از یك و نیم برابر شركت می كنند و برخی می گویند تقلب شده درحالی كه تقلب نشده و مشكل قانونی وجود دارد.
یكی دیگر از نكات جالب درباره انتخابات موضوع برگزاری انتخابات در روزهای جمعه است كه افخمی گفت: مردم ایران در روزهای جمعه كه تعطیل است پای صندوق های رای می آیند در حالی كه در بسیاری از كشورها مردم در روز كاری رای می دهند.

** شبكه های اجتماعی بازتاب گفتمان های غیررسمی است
شاید برخی مزایای شبكه های اجتماعی باعث شده تا كاربران آن به گفته بعضی كارشناسان فراتر از بینندگان تلویزیون باشد و لذا تاثیرگذاری آن در مواردی به همان اندازه بیش از رسانه ملی باشد.
فرقانی گفت: از آنجا كه شبكه های اجتماعی بازتاب دهنده گفتمان های غیررسمی هستند، تاثیر بیشتری از رسانه هایی دارند كه گفتمان رسمی را دنبال می كنند.
وی افزود: اگرچه شبكه های اجتماعی هیچ الزامی برای بازتاب گفتمان رسمی ندارد بلكه در مواجهه و نقد گفتمان رسمی و در گفتمان سازی های جدید عمل می كند و از طرف دیگر مقبولیت عمومی در جامعه دارد.
این استاد دانشگاه حضور كاربران در شبكه های اجتماعی را نوعی همدلی و هم رای شدن مردم برای شكل گیری جماعت های جدید در پای صندوق های رای دانست و گفت: در انتخابات اسفند سال گذشته نمونه هایی از این گفتمان را دیدیم و لذا شبكه های اجتماعی نقش بسیار مهمی در نقد گفتمان رسمی و در تولید گفتمان های غیررسمی و در تولید پیام های مردمی دارند.
با این حال افخمی با تاكید بر اثرگذاری شبكه های اجتماعی در میزان مشاركت مردم در انتخابات، معتقد است بخشی از مردم سواد استفاده از رسانه های اجتماعی را ندارند و اگرچه بسیاری از شهروندان تلفن همراه دارند ولی حتی از پیامك هم نمی توانند استفاده كنند.

** شبكه های اجتماعی زمینه ساز شایعات هستند
پرداختن به مزایای شبكه های اجتماعی را باید یك روی سكه دانست و لذا بررسی معایب این شبكه ها را نباید از نظر دور داشت و در این میزگرد عبداللهی نژاد گفت كه یكی از مهمترین مشكلات و معایب شبكه های اجتماعی را زمینه سازی برای شایعات دانست.
عبداللهی نژاد شكستن انحصارهای رسمی، امكان ظهور خرده فرهنگ ها و گروه های كوچك، تسهیل و تقویت روابط اجتماعی و تغییر مدل مسلط ارتباطات عمودی به مدل ارتباطات افقی را از مزایای این شبكه ها دانست و گفت: اعتبار منبع پیام كه نقطه عطف مطالعات ارتباطی است، ضعف اساسی در شبكه های اجتماعی به شمار می رود.
وی با بیان مقدمه ای، انتخابات را یك عرصه ارتباط سیاسی دانست و درباره میزان تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی بر مخاطبان گفت:‌ گاهی این تاثیرگذاری آغاز اندیشیدن به یك موضوع است كه جنبه اطلاع رسانی دارد و گاهی تا لایه های عمقی و دیرین پیش می رود كه بحث اقناع و تغییر نگرش را به دنبال دارد.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، اعتبار منبع پیام را باعث تاثیرگذاری بیشتر در مخاطب دانست و گفت: متاسفانه در شبكه های اجتماعی اعتبار منبع قابل اعتنا نیست و با یك نگاه آسیب شناسانه می توان گفت این شبكه ها برای ترویج و انتشار اطلاعات غلط، زمینه ای را برای دامن زدن به &