رنگین کمان جشن های عروسی در ایران

خراسان/ عده ای معتقدند شروع رسمی زندگی مشترک، آن قدر اتفاق مهمی است که باید برای آغاز آن، جشن مفصلی برپا کرد و در این راه اگر تا کمر زیر بار قرض بروند و سال ها درگیر پرداخت اقساط مخارج یک شب جشن باشند هم، ایرادی ندارد. گروهی دیگر عقیده دارند رکن اصلی ازدواج، زن و مرد هستند و کافی است خطبه عقد جاری شود و بروند دنبال زندگی مشترکشان. طبق دستورات دینی، میانه روی و اعتدال در این زمینه، بهترین شیوه است. یعنی خوب است برای شروع زندگی مشترک، مراسمی شاد و ساده و آبرومند، به دور از تجمل و افراط و اسراف، با حضور نزدیکان دو طرف برگزار شود و عروس و داماد با خاطره ای شیرین، در میان دعای خیر بزرگ ترها، راهی سفر پر پیچ و خم زندگی شوند. پیامبر مهربانی ها فرموده اند: «ازدواج را مستند و علنی کنید و برایش مراسم برگزار کنید.» و در روایتی دیگر، امام صادق(ع) می فرمایند: «خداوند خانه ای را که در آن عروس و عروسی است، دوست دارد.» از دید اسلام، شادی و شاد بودن یک سنت حسنه است و جشن عروسی، یکی از بهترین بهانه ها برای شادی است. در کنار توصیه های دین، تمدن و تاریخ و فرهنگ غنی کشورمان هم برای پیوند و وصلت یک زوج و شروع زندگی مشترک، ارزش فراوانی قایل است و آداب و رسوم هر منطقه از ایران برای ازدواج و جشن عروسی های شاد و سرشار از رنگ و نور و موسیقی، نشانه اهمیتی است که ایرانی ها از دیرباز تاکنون، برای مهم ترین جشن زندگی هر زوج قایل بودند و هستند. پرونده امروز «زندگی سلام» اختصاص دارد به مرور آداب برگزاری جشن عروسی در نقاط مختلف ایران که بی اغراق همگی زیبا، تحسین برانگیز، پرمغز و دیدنی است. در عین حال، نگاه کوتاهی هم داشتیم به آداب برگزاری جشن عروسی در دیگر نقاط دنیا که به نوبه خود، جالب و جذاب است. با ما همراه باشید.
توضیح ضروری: با این که در گردآوری مطالب درباره سنت های اقوام مختلف کشور برای عروسی تلاش زیادی کرده ایم اما طبیعتاً با گذر زمان و کاستی احتمالی منابعی که مورد استفاده ما بود، ممکن است اشکالاتی به مطلب ما وارد باشد که گریزناپذیر است. امیدواریم این پرونده، با هدف آشنایی مخاطبان با فرهنگ ازدواج اقوام مختلف، مورد توجه شما قرار گیرد.

جشن عروسی اقوام ترکمن
همنشینی شادی و رنگ و خلاقیت
ترکمن ها، همان طور که از نامشان پیداست، مردمی تُرک تبار و مسلمان هستند که در شمال شرق ایران، حاشیه دریای خزر و ترکمن‌صحرا سکونت دارند. ترکمن ها هم مثل همه اقوام ایرانی، برای انجام مراحل ازدواج و جشن عروسی، آداب و رسوم ویژه ای دارند؛ از هدیه دادن یک گردنبند، متشکل از سکه های طلا به عروس خانم، یکی دو روز قبل از بله برون، تا ذبح گوسفند و پخت انواع نان های روغنی در روز محرمیت. جوانان ترکمن معمولا در سنین پایین، بین 13 تا 16 سالگی ازدواج می کنند و بلافاصله به خانه مشترکشان می روند. ترکمن ها، یکی دو روز قبل از عقد، مهریه عروس خانم را تعیین می کنند و داماد موظف است مهریه را همان لحظه و به شکل نقد بپردازد و در مواردی که وجه نقد ندارد، معادل همان میزان، اسب و شتر و دام تقدیمِ عروس و خانواده اش می کند. ترکمن ها، اعتقاد چندانی به جهیزیه ندارند اما معمولا خانواده عروس، وسایل مختصری مثل قالی، قالیچه، پشتی، صندوق و پارچه را با او همراه می کنند. لباس عروس و داماد در جشن عروسی، همان پوشش سنتیِ زیبا و معروف ترکمنی است؛ تن پوش های بلند و روسری های بزرگ، پوشیده و رنگارنگ به همراه زیورآلات دست ساز برای زنان و پیراهن، شلوار و کلاه های پشمی برای مردان. جشن عروسی ترکمن ها معمولا با کمک های مالی خانواده و فامیل شکل می گیرد و دو سه روز طول می کشد. یک جشنِ شاد و متنوع که پر از نمایش‌های سرگرم‌کننده‌ ای است که بازیگرانش، مهمانان جشن هستند؛ مثلا شاید خانواده‌ها، جنگی نمایشی بر سر بردن عروس راه بیندازند یا با خواندن شعرهایی، هدایایی رد و بدل کنند. یک جشن شگفت انگیز که با بردنِ عروس به خانه بخت سوار بر شتر، مسابقه کُشتی بین مردان خانواده، مسابقه اسب دوانی و تیراندازی و صرف غذایی سنتی به اسم «چـکدرمه» به عنوان شام که غذایی شبیه استامبولی پلو به همراه ماست است، تکمیل می شود.

جشن عروسی اقوام بلوچ
تبلور همدلی و قناعت
بلوچ ها، مردمی صبورند که در بلوچستان، محدوده ای بین استان سیستان و بلوچستانِ ایران، پاکستان و افغانستان ساکن هستند، مسلمانند و به زبان بلوچی حرف می زنند. بلوچ ها هم که به خصوصیاتی مثل مهمان نوازی، مهاجرپذیری و پایبندی به قول و قرار، به نیکی معروفند، رسم و رسوم خاص و جذابی برای گذراندن مراحل ازدواج و برگزاری جشن عروسی دارند. جشن عروسی در میان بلوچ ها، فارغ از اینکه یک جور شرطِ به رسمیت شناخته شدن و جدی گرفته شدن زن و مرد و نشانه بلوغ فکری و مثل همه جشن ها شادی آور است، عرصه تجلی همدلی و همکاریِ خانواده و فامیل هم هست. پس از اینکه پسری به همراه خانواده اش، دختری را پسندید و تصمیم به ازدواج گرفت، پدر و مردان خانواده داماد طی مراسمی به اسم «بـِجار» به مردان فامیل مراجعه می کنند و برای تامین هزینه مراسم عروسی و شروع زندگی مشترک دو جوان، درخواست کمک می نمایند. به طور همزمان، مادر و زنان خانواده داماد هم طی رسمی که «وَنتوکیک» نامیده می شود، با زنان فامیل دیدار می کنند و برای انجام امور زنانه عروسی مثل آماده کردن لباس و زیورآلات و حنا و غذا، یاری می خواهند. پس از آن، ازدواج بلوچ ها در هشت مرحله جالب اتفاق می افتد: «گِندونِن» که همان بله برون است. «بربند مال» که مراسمی برای تعیین مال عروس و مهریه است. «جُل بندی» که در آن عروس برای آماده شدن جهت مراسم عروسی، مدتی تنها می ماند و در این مدت نباید کسی ملاقاتش کند. «حِنا دوزکی» که حنابندان غیررسمیِ پیش از شب حنابندان است. «حِنا راستکی» که مراسم حنابندان اصلی است. «مشاطه گری» که به آماده کردن عروس و داماد برای اولین شب زندگی شان مربوط است. و سرانجام «شب یکجایی» که در آن عروس و داماد یکخانه می شوند و زندگی مشترک از این نقطه آغاز می شود. بلوچ ها اعتقادی به جهیزیه ندارند و عروس و داماد معمولا جشن عروسی شان را در مسجد محل برگزار می کنند و برای شروع زندگی مشترک، حداقل تا یک سال ساکن خانه پدری عروس می شوند.

جشن عروسی اقوام لر
جشنی پر از رنگ و ترانه
اقوام لر از طایفه های پاک و غیور ایران زمین هستند که در استان های لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد ساکن اند و با گویش لری صحبت می کنند. لرها هم مثل همه اقوام ایرانی، برای انجام مراحل ازدواج و جشن عروسی، آداب و رسوم ویژه ای دارند. وصلت و ازدواج لرها با مراسم «سرنجه» یا خواستگاری و «کیـخایی» یا ضمانت موقعیت فردی و اجتماعی داماد توسط ریش سپیدان و معتمدان خانواده و بله برون آغاز می شود. در کیخایی، در کنار توافق بر سر مهریه، شیربها و تاریخ برگزاری جشن عروسی، «سیاهه» یا فهرست وسایلی که خانواده عروس به عنوان جهیزیه تهیــــه مـــی کننـــــد هـم، به امضـــــــــای حاضــــــــران می رسد. در پایان، داماد دست پدر عروس را می بوسد و عروس و داماد، به شکل رسمی محرم و نامزد می شوند. «حنابندان» و «جهیزیه بران»، از دیگر مراحلِ پیش از جشن عروسی است. روز جشن عروسی، خانواده داماد به تعداد مهمانان، غذایی متشکل از برنج و گوشت گوسفند به نام «بز برنج» می پزند، میوه و شربت و شیرینی آماده می کنند و به استقبال عروس و خانواده اش که حلوایی مقوی آماده کرده و با خود آورده اند، می روند. نوای دل‌انگیز کمانچه و تنبک و سرنا و دهل، حرکات موزونِ محلی، آوازهای سنتی و معروفی مثل «سیت بیارم، سیت بیارم...»، دستمال بازی و چوب بازی و لباس های محلی رنگارنگ و شاد، از بخش های جذاب و جدایی ناپذیرِ جشن عروسی اقوام لر است.

جشن عروسی اقوام تُرک
ساز و آواز و عاشیق خوانی
ترک ها، مردمی مسلمان و معتقدند که به زبان ترکی حرف می زنند و در نقاط مختلف ایران زندگی می کنند اما به شکل خاص، در استان های اردبیل، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی ساکن هستند. مراسم عروسی ترک ها که معمولا در پاییز و پس از برداشت محصول شکل می گیرد، بسیار جذاب و دیدنی است و ریشه در فرهنگ اصیل ترکی دارد. مراحل ازدواج در میان ترک ها هم مثل دیگر نقاط ایران با خواستگاری و بله برون شروع می شود و با توافق درباره میزان مهریه و شیربها و جهیزیه، ادامه پیدا می کند. یکی دو روز مانده به عقد، زنان خانواده داماد به همراه قرآن و آینه و شمعدان و شیرینی، آرایشگری را به خانه عروس خانم می برند و مراسم «بند اندازان» انجام می شود؛ مراسمی که به همراه دف نوازی و دست و هلهله زنان و دختران، به آماده و زیباتر کردن عروس برای جشن عروسی اختصاص دارد. پس از آن به ترتیب «شیرینی خوران»، «حنابندان» و بالاخره جشن عروسی است. در روز عروسی، فامیل داماد با ساز و آواز و حرکات موزونِ سنتی به دنبال عروس خانم می آیند و عروس را به سمت خانه داماد می برند. مادر عروس، یک جفت فانوس که نمادِ نور و روشنی در زندگی و یک مرغ که نمادِ زنانگی و زایش است، همراه دخترش می کند. با نزدیک شدنِ کاروان عروس، داماد به همراه ساقدوش ها و دیگر مردان به استقبال آن ها می رود؛ آن ها بر سر عروس و مهمان ها، سکه و نقل می پاشند و عروس را به خانه دعوت می کنند. جشن عروسی در میان ترک ها با مسابقه کُشتی، عاشیق خوانی و پرتابِ یک سیب سرخِ گاز زده توسط داماد به میان جوانان، ادامه پیدا می کند؛ ترک ها معتقدند هر کس موفق شود این سیب را بگیرد، عروس یا دامادِ بعدی است.

جشن عروسی اقوام کرد
هفت روز و هفت شب شادی و پایکوبی!
کردها، مردمی که به غیرت و شجاعت و مردانگی شناخته می شوند، در همه نواحی ایران پراکنده اند اما به شکل خاص، در غرب و شمال غرب کشور و در استان کردستان ساکن و متمرکز هستند. آن ها هم آداب و رسوم متنوع و جذابی از خواستگاری تا جشن ازدواج دارند. جشن عروسی هفت روزه کردها، از سال ها پیش مرسوم و معروف بوده و جزو شادترین و متنوع ترین جشن های ایرانی است. کردها پس از پسند کردن عروس خانم و توافق درباره قرار و مدارهای مرسوم مثل مهریه و جهیزیه و تاریخ جشن ازدواج، مراسم «شیرینی خوران» دارند. جشن عروسی هم که تقریبا یک هفته، از دوشنبه تا چهارشنبه برگزار می شود و ادامه می یابد، با ورود فردی که «پاوه‌یو» خوانده می شود، شروع می شود و شکل می گیرد. پاوه یو، غذاهای عروسی را می پزد، بر دست های عروس حنا می گذارد و او را برای مراسم آماده می کند. سپس بزرگ ترهای خانواده عروس، او را سوار بر اسب یا این روزها، خودرو می کنند و به سمت خانه داماد به راه می افتند. به محض نزدیک شدنِ کاروان عروس، داماد و اطرافیانش که منتظرند، به پشت بام خانه می روند و با تیراندازی های هوایی، حرکات نمایشی، نواختن ساز و نقاره و پاشیدن دانه های انار و سیب و به و نقل و سکه، به استقبال عروس می روند. عروس خانم که به جای تاج و تور، با پوشش محلی و تزیینات گل و اسکناس می درخشد، با «سرکه شیره» که نماد شیرینی و تلخیِ توام خانه شوهر است، پذیرایی می شود و هر دو فامیل در کنار هم به صرف غذا و شادی و پایکوبی می پردازند. بد نیست بدانید در میان کردها رسم است که خانواده عروس، هدایای خود را که شامل پول، طلا، پارچه و دام است فقط به عروس و خانواده داماد هم هدایای خود را فقط به داماد هدیه می کنند و هر یک از زوجین، اختیار هدایا، دارایی و ثروت خود را دارد.

منبع: خراسان