تولید فیلم‌های معتبر بر اساس شاهنامه/ تاجیکستان در انتظار تماشای فیلم محمد (ص)/ درب خانه سینمای تاجیک همیشه به روی ایران باز است

خبرگزاری تسنیم-حسنعلی ذکریایی

یکی از دغدغه‌هایم در سفر نوروزی به تاجیکستان ملاقات با «صفر حق داداف» کشور بود که در سه دهه فعالیت هنری در سینمای تاجیک هم اکنون در کسوت رییس اتحادیه سینماگران این کشور در تلاش است ضمن معرفی جوانان تاجیکستان با سینمای جهان به خصوص سینمای کشور روسیه و ایران هویتی ملی را در آثار بومی نهادینه کند؛ اقدامی که با رویه سنت‌ستیزی موجود در این کشور کاری ساده به نظر نمی‌آید. در ادامه مشروح این گپ و گفت 90 دقیقه‌ای را باهم می‌خوانیم.

*تسنیم: در آغاز سخن، کمی از قدمت حضورتان در عرصه سینمای تاجیکستان بگویید؟

بنده در حال حاضر ریاست اتحادیه سینماگران تاجیکستان را به عهده دارم. از زمان شوروی تاکنون به مدت 30 سال است که در سینمای تاجیکستان فعالیت می‌کنم. در این فاصله سعی کردم تا فضای سینما را برای علاقه‌مندان به این عرصه به ویژه قشر جوان معرفی کنم. تعامل و تبادل نظر فی‌مابین دستگاه‌ها ذیربط و سینماگران تاجیک و دیگر کشورها از برنامه‌های اتحادیه سینماگران تاجیکستان است که به صورت مثمرثمر اجرایی می‌شود.

*تسنیم: لطفا در خصوص وضعیت سینمای تاجیک بگویید؟

از دوران ظهور سینمای تاجیکستان که 85 سال می‌گذرد، دستاوردهای بسیاری در عرصه فرهنگ و هنر برجای گذاشته‌ایم که با ورود به جشنواره‌های ملی و بین‌المللی حائزه رتبه‌های برتر شده‌اند. جشنی که همه ساله در تاجیکستان گرامی داشته می‌شود، سرآغاز سینمای هنری است. در این دوران فیلم‌های داستانی بلند، کوتاه، مستند، سینمایی و ... تولید شده است.

ناگفته نماند فیلم‌های بسیار معروف تاجیکستان به دوران شوروی برمی‌گردد؛ در این میان می‌توان به آثار استاد بوریس کیمیاگرف یکی از پیشکسوتان سینمای ملی تاجیکی اشاره کرد. وی آثاری ماندگار چون فیلم‌های شاهنامه فردوسی، رستم و سهراب ( تولید سال 1971) و سیاوش را در کارنامه فعالیت خود ثبت کرده است.

در دوران شوروی به گونه‌ای از این آثار ارزشمند استقبال شد که از طریق شبکه‌های ویژه سینمای شوروی و کمپانی‌های بزرگ و متعدد جهان این آثار به نمایش گذاشته شدند. همچنین، در سال‌های بعد از آن، فیلم‌های دیگری همچون بچه‌های پامیر ( تولید سال 1963) و اثر طاهر صابرف با عنوان افسانه عشق ( تولید سال 1963) و بسیاری دیگر آثار فاخر ثبت و ضبط شدند که در واقع نماینده تمام عیار سینمای ملی ما بودند. به طور کلی از افتخارات تاجیکستان وجود جوانان پرتلاش و متخصص در عرصه هنر سینما است که در این میان باید از مرحوم بختیار خدای نظرف، کارگردان و تهیه‌کننده سرشناس اهل تاجیکستان کنم.

کسی که با آثار برتر خودش توانست برنده جایزه بسیاری از جشنواره‌های بزرگ بین‌المللی باشد و به نوعی پرچمدار و افتخار سینمای کشور ما محسوب شود. خدای نظرف با ورود به عرصه هنر سینما توانست راه را برای روی کارآمدن استعدادهای چهره‌های جوان هموار کرد. وی اگرچه آوریل سال گذشته از دنیا رفتند اما با ده اثری که از خود باقی گذاشتند همواره مقامی بلند در سینمای این کشور دارند. ایشان در سال 1993 برای فیلم «قاش به قاش» از جشنواره فیلم ونیز برنده جایزه شیر نقره‌ای این رویداد جهانی شدند.

در اروپا، جشمید عثمان‌اف که از فیلم سازان معروف تاجیکستان است مشغول به تحصیل و فعالیت است کسی که با ساخت «فرشته‌ای روی شانه راست» نام خود را در عرصه بین‌الملیی مطرح کرد. البته در سینمای نجیب این کشور جوانان خلاق دیگری چون ناصر سعداف هستند که برای نمونه فیلم اول همین فیلمساز در سال 2004 در چند کشور به نمایش درآمد و همین اثر خاطرم هست در جشنواره بین‌المللی فجر نیز سه جایزه اصلی این هموارد بزرگ هنری را از آن خود کرد.

البته درخشش هنرمندان تاجیک در فستیوال فجر به همین سال ختم نمی‌شود و سی و دومین جشنواره فیلم فجر نیز اختیگور کریم‌اف برای فیلم‌نامه فیلم «آیینه مات» جایزه بخش سینمای سعادت (فیلم‌سازان جهان اسلام) را از آن خود می‌کند. در همین سال گذشته هم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد بخش بین‌الملل سی و سومین جشنواره فیلم فجر به مراد اوریپف بازیگر سرشناس تاجیک اعطا شد.

البته این ارتباط دو سویه بوده و هنرمندان ایرانی نیز در رقابت‌های هنری و جشتواره‌های جهانی کشور تاجیکستان نیز همواره مورد نظر بوده و در دوره‌های مختلفی هنرمندانی از ایران به عنوان داور این برنامه‌ها یا برگزیده این جشنواره انتخاب شده‌اند. دو سال گذشته هم در ششمین جشنواره فیلم «دیدار» که در شهر دوشنبه برگزار شد، کشورهایی چون ایران و افغانستان با شرکت در بخش سینمای فارسی زبان حضور مثمرثمری داشتند.

البته در کنار این تعاملات یکی از نکات قابل توجه در آینده نزدیک سینمای تاجیکستان، تأسیس شبکه سراسری سینما به ابتکار رهبر دولت ما، امام علی رحمان در حال اجرایی شدن است که امیدواریم با تحقق این مهم، شاهد رشد بیشتر سینمای تاجیک در داخل و خارج از مرزهای ملی باشیم.

*تسنیم: در خصوص فعالیت در حوزه سینمای معنویت گرا و اخلاقی که بعد از استقلال تاجیکستان به دست آورد، قدری برایمان بگویید؟

هر فیلمی که در تاجیکستان ساخته می‌شود به نوعی در حوزه اخلاقی و اصلاح کمبودهای جامعه و واقعیت زندگانی خلاصه می‌شود. متاسفانه طی چند سال اخیر به دلیل کمبود سالن‌های سینمایی که در دوران شوروی هم بسیار زیاد بودند، نتوانستیم فیلم‌های تجاری و قابل تاملی بسازیم. از این رو، دولت ما در تلاش است تا تالارهای سینمایی را همچون گذشته برقرار و نسبت به احیای تالارهای قدیمی استان‌ها اقدام کند. در این راستا، در نظر داریم با حضور متخصصین هنر سینما و تلویزیون کشورمان که در سایر کشورها مشغول به تحصیل هستند، با تولید آثار تجاری و سریال‌های تلویزیونی وارد دوره جدیدی شویم که دامنه مخاطبان خود را هم بیش از گذشته داشته باشیم.

ما در حوزه مراودات سینمایی در حوزه صداگذاری، همکاری با بازیگران و دعوت از فیلمسازان شناخته شده ایرانی جهت برپایی کارگاه‌های آموزشی ارتباط داشته و تا کنون این همکاری تداوم دارد. در همین اواخر فیلمی در کشور ما بر روی نوار 35 میلیمتری ثبت شد که موفقیت این اثر در کسب بیش از 10 جایزه بین‌المللی تا حدودی به اقدامات تکنیکالی مرتبط می‌شد که کلیه کارهای آن در لابراتورهای فیلمسازی کشور ایران ظهور و چاپ شد. تعداد این فیلم‌ها که به این شکل ساخته می‌شودند هرچند زیاد نباشند اما در طول سال حتما ما یک چنین همکاری مشترکی را با هنرمندان و صنعتگران این حرفه هنری داریم.

استودیوی «تاجیک فیلم» که از سال 1921 همچنان فعال بوده و آثار ارزشمندی را برای نمونه در سالی که گذشت در کارنامه دارد در تولید این 8 فیلم داستانی، 15 فیلم مستند، 5 فیلم داستانی بلند و 12 فیلم کوتاه به نوعی در تعدادی از آن‌ها از همکاری با سینماگران ایرانی غافل نبوده است. تاجیکستان با ارائه فیلم‌های برتر به طور میانگین همه ساله در جشنواره فیلم فجر حضور می‌یابد، به گونه‌ای که در جشنواره امسال که ماه آوریل برگزار می‌شود از بنده به عنوان مهمان ویژه این جشنواره دعوت به عمل آمده است.

*تسنیم: آیا سینمای تاجیک همچنان تحت تأثیر فیلم‌های روسیه است؟

سینما در هر کشوری که باشد از لحاظ تأثیری بر واقعیت سنت و زندگانی خویش برگرفته می‌شود، اما از نظر تکنیک و فنی همچنان نه تنها ما بلکه تمامی 15 جمهوری تحت سلطه شوروی سابق هم نسبت به سینمای روسیه اثرپذیر بوده‌اند چرا که از نظر تکنیک و فرم و رویه‌ها به دلیل امکانات و تجارب چندین ساله نمی‌توان از این سینمای صاحبل سبک و معتبر تأثیری نداشت. به طور کلی بنده اعتقاد دارم سینما هنری بین‌المللی است که هنرمند آن را می‌آموزد و به کار می‌گیرد تا با بهترین بیان حرف درونی و ملی خود را به تصویر بکشد.

از همین رو ما چنان که بی‌توجه به سینمای درونگرای روسیه نیستیم از سینمای معناگرای ایران نیز غافل نبوده و همواره دنبال ارتقای ابزار خود برای بیان بهتر و راحت‌تر مفاهیم و جهان بینی خاص خودمان هستیم. چنان چه در خود کشور شما هم بعید می‌دانیم هنرمندانی از جنبش مونتاژ سینمای شوروی و مکتب فکری سرگئی میخائیلویچ آیزنشتاین تاثیر نپذیرفته باشند.

در یک جمله می‌توان گفت که سینما نمی‌تواند، محدود باشد لذا همه هنرمندان فارغ از ملیت خودشان باید همواره در حال بروزرسانی اصول فیلمسازی و تکنیک‌های مربوط به ساخت یک اثر هنری باشند. در این بین سینمای ایران از ویژگی خاصی برخودار است که امیدوارم این ویژگی که در خور انعکاس واقعیت و زندگی مردمان سرزمین ما هم می‌باشد در سایه تعامل بیتشر و صمیمانه در تاجیکستان بیش از پیش نمود پیدا کند.

*تسنیم: چقدر پیگیر سینمای ایران هستید؟

همواره کارهای ایرانی از علاقه‌های هنری بنده بوده و هست. به عنوان نمونه هر چند فیلم گرانسنگ محمدرسول الل&#