نمونه هایی از پاسخ گویی به پرسش های دشوار کودکان

خراسان/ در فاصله 5 تا 9 سالگی تصورات کودکان نسبت به مفاهیم خاص دینی بسیار خام و ناپخته است. در این شرایط وظیفه پدر، مادر و مربی این است که تصورات خام را نفی کنند ولی چیزی به آن اضافه نکنند؛ زیرا او توان درک مفاهیم را ندارد؛ برای مثال به پرسش و پاسخ زیر توجه کنید:
کودک: خدا کجاست؟ والد: خدا همه جا هست. کودک: چطوری همه جا هست؟ والد: مثل آسمان که همه جا هست. کودک: خدا چطوری است؟ والد: خدا از همه مهربان تر است، از همه قوی تر است. کودک: خدا چقدر بزرگ است؟ والد: نمی دانم چقدر بزرگ است؛ ولی از همه چیزهایی که بزرگ هستند، بزرگ تر است. کودک: خدا چطور لباس هایی می پوشد؟ والد: خدا مثل ما نیست که لباس بپوشد و...
اگر کودک به پرسش های خود عمق بیشتری داد، او را از پرسش های بعدی منصرف کنید؛ زیرا دیگر توان درک مفاهیم بیشتر را ندارد. می توانید با طرح یک بازی هیجان انگیز یا پرت کردن حواس او از ادامه پرسش هایش جلوگیری کنید.
برای پاسخ گویی به پرسش های کودکانی با سن بالاتر تلاش کنید بیانی ساده داشته باشید. خیلی مفاهیم انتزاعی را مطرح نکنید. با مسایل ملموس به آن ها پاسخ دهید. به نمونه زیر توجه کنید:
کودک: چرا نمی توانیم خدا را ببینیم؟
والد می تواند از یک لیوان آب و یک حبه قند در پاسخ گویی استفاده کند؛ به این صورت که با حوصله از کودک بخواهد یا خودش حبه قند را در آب بیندازد. قند در آب حل می شود. از کودک بپرسید آیا قند از لیوان آب خارج شد یا خیر؟ پاسخ او منفی است. در ادامه به او بگویید اگر قند هنوز هست چرا او را نمی بینیم؟ با این روش کودک درمی یابد چیزهایی وجود دارد که نمی توانیم آن ها را ببینیم اما از روی نشانه آن می توانیم به وجودش پی ببریم. در سنین بالاتر یعنی از 13 و 14 سالگی به بعد می توان به مفاهیم انتزاعی پرداخت و او همانند بزرگسالان قادر به درک این مسایل است.
یک استثنا درباره مفهوم عصمت پیامبران و ائمه (ع)
ویژگی هایی که در تقسیم بندی های سنی مطرح کردیم نسبت به مفاهیم مختلف صادق است؛ تنها درباره مفهوم «عصمت» است که کودکان تا 9 سالگی هنوز همان تصور افسانه ای را درباره آن دارند؛ یعنی انسانی با توان عجیب که اشتباه نمی کند. بین سنین 9 تا 12 سالگی درک بیشتر کودکان از عصمت این است که خداوند، پیامبر یا امام را مجبور کرده است که کار اشتباه و گناه انجام ندهند و پس از این سنین است که می تواند درک کند انسان می تواند به سطحی از انسانیت و رشد و تعالی معنوی برسد که دچار خطا و گناه نشود.3 نکته طلایی
گفته می شود در تربیت دینی کودکان با دو مرحله روبه رو هستیم که شامل «9-5 سالگی» و «14و 13 – 9 سالگی» می شود. این که از چه زمانی در ذهن بچه ها مفاهیم دینی شکل می گیرد به زمانی برمی گردد که بچه ها واژه های دینی مثل «خدا»، «پیامبر»، «نماز» و ... را می شنوند. با شنیدن این واژه ها مفهومی نیز در ذهن آن ها شکل می گیرد و به مرور زمان پرسش هایی نیز درباره آن ها مطرح می کنند. در ادامه به سه نکته برای چگونگی رویارویی با این پرسش ها اشاره می کنیم:
نکته اول: درباره طرح مفاهیم یا آموزش رفتارهای دینی که برخی کارشناسان با استناد به اصول آموزش مستقیم و غیرمستقیم به آن می پردازند این است که کودک از حدود 2 تا 6 سالگی در معرض آموزش های مستقیم قرار بگیرد؛ مثلا به او سوره ای از قرآن را می آموزید یا در کنار خودتان برای وضو گرفتن و نماز خواندن قرار می دهید و امثال آن ولی از 6 سالگی به بعد ممکن است مقاومت هایی از سوی کودک شکل بگیرد که اگر باز هم به آموزش مستقیم اصرار کنید، احتمال دارد نتیجه معکوس بگیرید؛ بر این اساس توصیه می شود به شیوه های غیر مستقیم روی بیاورید. (در مطلب دیگری توصیه هایی در این زمینه مطرح کرده ایم.)
نکته دوم: یک اصل طلایی و مهم که در تربیت کودکان به طور کلی و در تربیت دینی به طور خاص مطرح می شود توجه به تفاوت های فردی است. ویژگی هایی که ما درباره گروه های سنی مطرح کردیم، حدودی است و ممکن است در برخی افراد یک یا دو سال کمتر و بیشتر از آن چه ما بیان کردیم، وجود داشته باشد. بسیار مهم است که والدین دست از مقایسه کردن فرزندشان با بچه های دیگر بردارند و به ویژگی های فردی و تفاوت های آن ها توجه کنند و انتظاری بیشتر از حد معقول از بچه ها نداشته باشند.
نکته سوم: به دلیل اشتیاق به تربیت دینی و تجلی آشکار نتایج این تربیت در کودکانتان به آموزش های زودهنگام نپردازید. متأسفانه برخی والدین یا مربیان بدون آگاهی داشتن از ویژگی های رشد فکری کودکان سعی می کنند مفاهیمی را به آن ها انتقال دهند که اصلا کودک توان درک آن ها را ندارد. این امر موجب انتقال نادرست یا ناقص آن مفاهیم می شود که ممکن است بچه ها را دچار سردرگمی های آزاردهنده ای کند که آسیب هایش تا سنین بالاتر باقی می ماند. در این زمینه توجه به آن چه ما در معرفی سه دنیای دینی بیان کردیم، ضروری است.

منبع: خراسان