منتظر پدیده جذاب «گذر عطارد از مقابل خورشید» در سال جدید باشید

انجمن نجوم مشهد/ گذر سیاره تیر از روبروی خورشید در بعدازظهر دوشنبه 20 اردیبهشت 1395
در اثر حرکت انتقالی زمین به دور خورشید به نظر می رسد که خورشید مسیری را در بین ستارگان در طول سال طی می کند. این مسیر را دایره البروج می گویند. از آنجا که همه سیارات در حرکت مداری خود به دور خورشید تقریبا در یک صفحه قرار می گیرند، منطقه ای را که از دید ناظر زمینی سیارات ظاهرا در آسمان طی می کنند منطقه البروج می گویند. دو سیاره ناهید و تیر به عنوان سیارات داخلی هم در منطقه البروج حرکت می کنند. اگر زمین و سیارات داخلی دقیقا در یک صفحه قرار می گرفتند ما در هر دوره چرخش یک سیاره شاهد یک اختفای سیاره در پشت خورشید و یک پدیده گذر آز مقابل آن بودیم. اما صفحه مداری دو سیاره تیر و ناهید اندکی با صفحه دایره الیروج زاویه می سازد. بنابراین فقط در مواردی که پدیده گذر یا اختفا در نقطه گره مداری این دو سیاره و دایره البروج باشد این پدیده از روی کره زمین قابل مشاهده است.

ما از روی کره زمین بطور متوسط می توانیم شاهد 13 گذر سیاره تیر از روبروی خورشید در هر قرن باشیم. گذرهای سیاره تیر معمولا در ماههای اردیبهشت و آبان رخ می دهد. در گذرهای اردیبهشت سیاره تیر در از گره نزولی عبور می کند. درصورتی که در هنگام در ماه آبان این سیاره از گره صعودی در حال عبور است. مدار سیاره تیر چندان هم بصورت بیضی بسته نیست و پیچیدگی زیادی دارد. عبور سیاره از گره نزولی هنگامی رخ می دهد که سیاره از خورشید فاصله بیشتری داشته و به ناظران زمینی نزدیکتر است. اما در هنگام عبور از گره صعودی که فعلا در ابان ماه رخ میدهد سیاره به خورشید نزدیکتر بوده و از ناظران زمینی دورتر است. بنابراین اندازه ظاهری آن کوچکتر است.
اندازه ظاهری سیاره در گذرهای اردیبهشت حدود 12 ثانیه قوسی است. اما در گذرهایی که در آبان رخ می دهد اندازه ظاهری سیاره حدود 10 ثانیه قوسی بیشتر نیست. از طرفی احتمال مشاهده گذر در گره نزولی (در اردیبهشت ) نقریبا نصف حالتی است که گذر در گره صعودی و در آبان رخ می دهد.

بنابراین گذر سیاره تیر در 20 اردیبهشت 1395 در حالتی رخ می دهد که سیاره به ما نزدیکتر و رصد آن جالب تر است. چراکه اندازه ظاهری آن حدود 12 ثانیه قوسی و واضح تر است.
گذرهای بعدی سیاره تیر در آبان 1398 ، 1411 ، 1418 و اردیبهشت 1428 رخ می دهد. اما آنچنان که گفته شده پس از گذر زیبای اردیبهشت 1395 گذر مشابه بعدی در اردیبهشت 1428 رخ خواهد داد. بنابراین گذر نقطه نزولی اردیبهشت 1395 فرصتی است که تا 33 سال دیگر تکرار نمی شود.

نخستین لحظه قرار گرفتن نخستین بخش سیاره تیر در مقابل خورشید ( تماس اول ) : حدود ساعت 14 و 41دقیقه بعدازظهر دوشنبه
نخستین لحظه قرار گرفتن کامل سیاره تیر در مقابل خورشید ( تماس دوم ) : حدود ساعت 14 و 44 دقیقه بعداز ظهر دوشنبه
لحظه میانی گذر ( میانه گذر ) : حدود ساعت 18 و 25 دقیقه عصر روز چهارشنبه 20 اردیبهشت 1395
آخرین لحظه قرار گرفتن کامل سیاره تیر در مقابل خورشید ( تماس سوم ) : حدود ساعت 22 و 07دقیقه شامگاه دوشنبه
لحظه گذر آخرین بخش سیاره تیر از مقابل خورشید ( تماس چهارم ) : ساعت 22 و 10دقیقه شامگاه دوشنبه 20 اردیبهشت 1395
کل مدت گذر حدود 7 ساعت و 29 دقیقه است.

. یعنی در تمامی نقاط ایران از بعداز ظهر تا زمان غروب خورشید، پدیده گذر حتی بدون تلسکوپ با چشم و البته فیلتر مخصوص قابل مشاهده است. لازم به ذکر است که مشاهده خورشید در هر موقع از سال بدون استفاده از عینکهای رصد خورشیدگرفتگی زیان آور است. بدیهی است که در زمان خورشیدگرفتگی و گذر ، کنجکاوی موجب می شود که انسان بیشتر به خورشید نگاه کند. وگرنه فرق خاصی با زمانهای دیگر ندارد. بنابراین سفارش می شود حتما هنگام رصد از فیلتر مطمئن استفاده کنید. رصد این پدیده در هنگام غروب خورشید به دلیل عبور نور خورشید از ضخامت بیشتر جو ساده تر است. اما در همان زمان هم باید از فیلتر استفاده شود.

منبع: