پایانِ «نفس»؛ یک سر و گردن بالاتر از جشنواره

خبرگزاری تسنیم: مجتبی اردشیری

نرگس آبیار با فیلم «شیار 143» جایگاه خود را در سینمای ایران تثبیت کرد و انتظارها را از خود بالا برد، تا جایی که فیلم «نفس»، به رغم اینکه فیلم خوش ساخت و نسبتاً با کیفیتی است نتوانست انتظارها را از او برآورده کند. شاید اگر این فیلم را کارگردانی تازه کار ساخته بود یا کسی که کیفیت کار قبلی اش مانند «شیار 143» نبود، برایش موفقیت بزرگی به حساب می آمد، اما متاسفانه دربارۀ آبیار اینطور نیست. هم مدت زمان بسیار طولانی فیلم – حدود 130 دقیقه، کمی بیشتر از دو ساعت – و هم ریتم کندِ فیلم باعث شده تا مخاطبان به سختی بتوانند فیلم تا انتها تاب بیاورند، و هم کیفیت فیلمنامه و کارگردانی به قدرتی که از «شیار 143» به یاد داریم نمی رسند.

«نفس» روایت خانواده ای یزدی است که به خاطر تنگیِ نفس مردِ خانواده، غفور، با بازی مهران احمدی به منطقه ای دیگر می روند تا بیماریِ غفور کمی بهتر شود. غفور همراه چهار فرزندش به نام های بهار، نادر، کمال و مریم و همین طور مادر ناتنی اش زندگی می کند. فیلم روایت زندگیِ آنان در سال های انقلاب و اوایل جنگ است و بیش از هر چیز بر رویاها و آرزوها و دنیای ذهنیِ یکی از فرزندان غفور که راوی فیلم است تمرکز می کند و در نهایت هم با کشته شدنِ او در بمباران هوایی به پایان می رسد.

بزرگترین حسن فیلم، نمایش قدرتمندِ دنیای درونیِ کودک است. از همان ابتدای فیلم به خوبی روند شکل گیری شخصیتِ این کودک، علائق و آرزوهای او و البته روند تدریجی علاقمند شدنش به کتاب و قصه را می بینیم. «نفس» بسیار به درخشانی توانسته است این دنیا را به تصویر بکشد و بیننده را با خود همراه سازد. این مسئله به خاطر بازی های فوق العادۀ بازیگران هم هست. علاوه بر مهران احمدی که البته بازیگر بسیار توانمندی است، بازیِ کودکان هم بسیار تماشایی است و این نشان از توان و قدرت آبیار در بازی گرفتن و هدایت عوامل دارد. نکتۀ دیگری که در فیلم بسیار توجه می کند این است که هر چند به خاطر فیلمبرداری بیشتز صحنه ها در فضای باز، این خطر وجود داشت که فیلم به مجموعه ای از صحنه های زیبا تبدیل می شد و بیش از اینکه حس فیلم بودن را به مخاطب خود منتقل کند، تبدیل به آلبومی از تصاویر زیبا می شد. اما این مسئله با فیلم برداری خوبِ ساعد نیک ذات و البته کارگردانیِ قابل توجه آبیار تبدیل به یکی از نقاط قوت فیلم شده است.

از دیگر جنبه های مثبت فیلم، فیلمنامۀ فکر شدۀ آن است که جز در مواردی معدود، ایرادی اساسی به آن وارد نیست و به خوبی و بدون سکته توانسته داستان خود را روایت کند. این را احتمالاً بیش و پیش از هر چیز باید به خاطر سابقۀ طولانیِ آبیار در نویسندگی دانست. در واقع، نرگس آبیار به خاطر سابقۀ طولانی و نسبتاً قابل توجه خود در داستان نویسی شناخت خوبی از قصه و ابزارهای روایت آن دارد و به همین دلیل توانسته داستانِ خود را به خوبی روایت کند. تنها به عنوان یک مثال از تسلط او بر فیلمنامه ای که نوشته می توان به استفادۀ او از داستانهایی که کودک می خواند یا غفور برای او تعریف می کند اشاره کرد. او توانسته با استفاده از چنین داستانهایی هم فضای فیلم را عوض کند و به اصطلاح فضای تنفسی برای بیننده ایجاد کند، و هم بتواند به خوبی روند شکل گیریِ شخصیتِ کودک و تاثیراتی که از محیط پیرامون خود می پذیرد را به تصویر بکشد. استفادۀ خلاقانۀ آبیار از گرافیک در روایت این داستانها هم به تاثیرگذاریِ آن و همین طور عوض شدن فضای مخاطبان کمک می کند.

نکتۀ دیگری که باید بدان اشاره کرد، پایان درخشان فیلم است. فیلم اینطور تمام می شود که دخترک مشغول بازی است که جنگنده های عراقی از راه می رسند و کودک در بمباران این هواپیماها کشته می شود، و بعد به خاطر ترکیدن لوله آبی راه می افتد و قایقِ کوچکی که از ابتدا در دستانِ دخترک دیده ایم در این آب به راه می افتد. این پایان بندی، که ظاهراً برای جشنواره است و پیش از این فیلم طور دیگری تمام می شده، بسیار درخشان است و به خوبی نشان دهندۀ از میان رفتن رویاهای کودکی معصوم در جنگ است و البته با توجه به استفاده از آن قایق، بسیار حرفه ای از کار در آمده است. در واقع پایانِ فیلم را باید یک سر و گردن از باقی فیلم بالاتر دانست، چیزی که تا حدی می تواند اثری که برآورده نشدن انتظار از آبیار در مخاطب گذاشته را جبران کند.

اما ایرادات فیلم چه؟ مهم ترین ایرادی که می توان به فیلم وارد دانست ریتم کند و کشدار و خسته کنندۀ فیلم است که در کنار مدت زمانی بسیار طولانیِ آن می تواند مخاطب را به درماندگی بکشاند. در واقع، وقتی در فیلمی از جذابیت های متداول فیلم های سینمایی مانند هیجان و مانند خبری نیست، فیلمساز باید تدابیری بیندیشد تا این نقص را به نوعی جبران کند. اما انگار آبیار در «نفس» عمد داشته سرگرم کنندگی را از فیلمش حذف کند و همین باعث شده که تحمل آن از دقیقۀ 80 و 90 به بعد در سالن سینما دشوارتر شود. اگر آبیار برای اکران عمومی حدود سی تا چهل دقیقه ار فیلم را کوتاه کند نه آسیبی به فیلم می رسد و نه چیزی از دست می رود، در عین حال خستگی مخاطب کمتر خواهد بود و فیلم موفق تر ارزیابی خواهد شد. از این گذشته، استفادۀ آبیار از قایق کوچک اسباب بازی درنیامده است و در حالی که این قایق می توانست به یکی از المان های اصلی فیلم بدل شود، اما متاسفانه چندان قدرتمند از کار در نیامده و نتوانسته آن نقشی که باید را بازی کند. واضح است که نشان دادن چند بارۀ قایق و همین طور استفاده از آن در پایان بندی فیلم نشان می دهد که آبیار قصد دارد آن را به یکی از عناصر اصلی فیلم بدل کند، اما شاید تاکید ناکافی بر آن و همین طور کمبودِ سرنخ هایی برای مخاطب که دقیقاً منظورِ او را برساند، باعث شده است که این مسئله چندان موفقیت آمیز نباشد.

در کل، «نفس» را باید فیلمی خوب و خوش ساخت دانست که هر چند انتظار ما از کارگردان را برآورده نمی کند، اما هنوز فیلمی خوب و در خور تامل است. ای کاش آبیار برای گام بعدی خود نقایصی که در این فیلم بود را تکرار نکند.

انتهای‌پیام/