از«سکوت حادثه بیروت» تا « غوغای جهنم پاریس»

اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

زن میانسالی که می‌گوید مادر دو فرزند است در گفت‌وگو با فرانس ٢٤ در حالی که دچار هیجان ناشی از این حادثه است و نمی‌تواند احساسات خود را کنترل کند در برابر صدای محزون مجری که از وی در خصوص چگونگی وقوع این حادثه سوال می‌کند، با صدای بلند می‌خندد و می‌گوید: «من زنده مانده‌ام.» در شرایطی که مجری تلاش می‌کند از وی اطلاعاتی در خصوص چند و چون ماجرا دریافت کند زن نجات یافته از برزخ داعش پشت سر هم تکرار می‌کند که من مادر دو فرزند هستم و بسیار خوش شانس بودم که زنده مانده‌ام. مجری فرانس ٢٤ مکالمه با وی را تمام می‌کند و بازمانده وحشت زده از حمام خونی که در سالن کنسرت باتاکلان به راه افتاده بود در برابر تکان‌های سر مجری به نشانه تاسف می‌گوید: روز آرامی را برای شما آرزو می‌کنم!

روانشناسی که به همراه دوست خود در لحظه تیراندازی به سمت رستورانی در پنج مایلی استادیو فرانس در کافه روبه‌رو نشسته بود، در خصوص لحظه حادثه می‌گوید: مرد قدبلندی را دیدم که حدودا یک متر و ٨٥ سانت قد داشت. درست حالت تیراندازی را به خود گرفته بود و پای راستش را جلو و پای چپ را عقب نگاه داشته بود. مشخص بود که آماتور نیست. روی شانه‌های چپ خود اسلحه اتوماتی را جاسازی کرد و دیدم که مجله‌ای که ظاهرا اسلحه را داخل آن نگه داشته بود از دستش بر زمین افتاد. تمام لباس‌هایی که به تن داشت تنگ بود تا حرکتش را آسان کند. پیراهن بی‌یقه‌ای پوشیده بود و سرتا پا مشکی‌پوش بود. اگر از من سوال کنید می‌گویم که شبیه نیروهای پیاده‌نظام لباس پوشیده بود. چپ‌دست بود و پس از نخستین شلیک پشت سر هم چهار گلوله دیگر هم شلیک کرد. با شلیک‌های خود سه تا چهار نفر را در دم کشت و سپس با ذکاوت از مسیری که از قبل انتخاب کرده بود گریخت.

پیام‌های همدردی با پاریس از ریاض، آنکارا، مسکو، برلین، لندن، بروکسل، واشنگتن، رم، واتیکان و... به دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه می‌رسد و همگی حاوی یک پیام است: ضرورت مبارزه با تروریسم. اما چه کسی تروریست است و چه کسی قربانی؟ در هر انفجار پاریس قلب یک مهاجر سوری است که به اضطراب می‌تپد و دستور فرانسوا اولاند برای بسته‌شدن مرزهای فرانسه و پایان ورود مهاجران و پناهندگان به این کشور تیر خلاصی است بر رویای همزیستی مسالمت‌آمیز مهاجران با شهروندان کشورهای میزبان در اروپا.

اولاند در پیام تلویزیونی خود به هموطنان می‌گوید که فرانسه می‌تواند از پس این تراژدی هم برآید و همه باید در کنار هم بایستند. پیش از پیام اولاند اما فرانسوی‌ها همدردی با یکدیگر را آغاز کرده‌اند: تاکسی‌ها، دستگاه‌های مسافت شمار خود را خاموش کرده‌اند و در راه ماندگان را مجانی به منازل خود یا مکان‌های امن می‌رسانند. صاحبان منازلی که در اطراف محل‌های حادثه سکونت دارند درهای خانه‌های خود را به روی مردم گشوده‌اند تا دمی از وحشت حضور در محل حادثه رهایی یابند. نیروهای امنیتی آسیب‌دیدگان را روی دست‌های خود بلند کرده و به آمبولانس‌های به صف شده در مرکز خیابان اصلی می‌رسانند. پس از کشته‌شدن گروگان‌گیرها در سالن کنسرت باتاکلان، بازماندگان آرام آرام در حالی که دست‌های خود را از ترس به شیوه فیلم‌های پلیسی بر سر گذاشته‌اند بیرون می‌آیند. دوربین فرانس ٢٤ بر صورت مردی قفل می‌شود که به محض خروج از درهای اضطراری سالن کنسرت، صورتش را با دست‌هایش پوشانده و با تکیه دادن سر به یک درخت گریه می‌کند. دختر جوانی که ماموران لباس‌های زرورقی مخصوص را جایگزین پیراهن سفید غرق به خونش کرده‌اند در حالی که آثار شوک هنوز بر صورتش پیداست، می‌گوید: من در ردیف‌های جلویی سالن نشسته بودم که ناگهان صدای مهیبی از ردیف‌های انتهایی به گوش رسید. با صدای فریاد تروریست‌ها حمله کردند همه تلاش می‌کردیم فرار کنیم اما امکان خروج از درهای اضطراری وجود نداشت. به سالن کناری پناه بردیم و سپس پسرجوانی را دیدم که لباس مشکی بر تن داشت و حداکثر ٢٥سال سن داشت. مثل رهگذری بود که کلاشینکف به دستش داده باشد و بی‌هدف تیراندازی کند. قربانیان خود را انتخاب نمی‌کرد بلکه تیرها تصادفی به ما که در سالن ایستاده بودیم برخورد می‌کرد.

در شرایطی که رسانه‌های غیرفرانسوی فارغ از فردای فرانسه و آینده امنیتی این کشور در چند روز پس از شب وحشت پاریس تلاش می‌کردند انگشت اتهام خود را به سمت اسلام‌گرایان بدون تمییز قایل شدنی میان اسلام و عقاید افراطی نشانه روند، مجری میانسال فرانس ٢٤ در لابه لای گزارش‌های خود تلاش می‌کند از فشار بر جمعیت مسلمان فرانسه و اروپا کاسته و می‌گوید: «توجه داشته باشیم که صرف شنیدن صدای‌الله‌اکبر از یکی از عاملان انتحاری را نباید مبنایی برای قضاوت در خصوص عاملان حادثه بدانیم.» همزمان با انتشار ارقام متفاوت در خصوص آمار قربانیان این حادثه، تصاویری از آتش‌سوزی در یکی از کمپ‌های مهاجران در فرانسه در فضای مجازی دست به دست می‌شود. دقایقی بعد مشخص می‌شود که این تصاویر مربوط به ماه گذشته و آتش‌سوزی غیرعمدی در این کمپ است و هنوز شعله‌های خشم ناشی از این حملات تروریستی به کمپ‌های مهاجران نرسیده است.

هیاهوی پاریس پس از غربت بیروت

شرم الشیخ مصر، بیروت لبنان و ٢٤ ساعت پیش پاریس فرانسه. زنجیره‌ای از حملات تروریستی که در دو هفته گذشته نگاه‌ها را به سمت گروه تروریستی داعش معطوف کرده است. غریب‌ترین این زنجیره‌ها بیروت بود و گمنام‌ترین قربانیان ٤٥ شهروند غیر نظامی لبنانی که در منطقه ضاحیه در جنوب بیروت کشته شدند. هرچند کسی نمی‌داند که هواپیمای روسی که توریست‌ها را از شرم الشیخ به روسیه بازمی‌گرداند چگونه و توسط چه کسانی منفجر شده است اما در بیروت خبرهای تایید شده حاکی از دخالت دو عامل انتحاری بود که با منفجر کردن خود ٤٥ نفر را کشته و ٣٣٠ تن را زخمی کردند. در حملات پاریس هم هشت تروریست شناسایی شدند که هفت نفر آنها با منفجر کردن کمربندهای انتحاری خود داستان‌های ناگفته را به گور بردند. حادثه بیروت اما در رسانه‌های بین‌المللی تیترهای بی‌رمق را به خود اختصاص داد تا کمتر از ٤٨ ساعت بعد رسانه‌های غربی برای حادثه‌ای که عامل و ریشه‌های مشابه داشت تیترهایی پرزرق و برق و اندوهی دو صد چندان را انتخاب کنند. گویا عروس خاورمیانه به سیاهپوشی‌های مداوم عادت دارد و زنگ‌های خطر تنها زمانی به صدا درمی‌آید که آرامش پاییزی شب‌های پاریس بر هم بخورد. رسانه‌های بین‌المللی می‌گویند این اتفاق، شوم‌ترین رخدادی است که پس از جنگ جهانی دوم پاریس را به لرزه درآورده است و نگاه‌ها در جهان باردیگر به سمت مسلمانان معطوف شده است. فرانسوا اولاند، رییس‌جمهور فرانسه پیش از آنکه پایه‌های امنیت پاریس با انفجارهای زنجیره‌ای به صدا درآید در پیامی برای همدردی با لبنانی‌ها ابراز امیدواری کرده بود که چنین اقدام‌های سخیفی بار دیگر در لبنان تکرار نشود. ساعاتی پس از این ابراز همدردی بود که همان اقدام سخیف در پاریس تکرار شد و داعش بار دیگر نشان داد که این‌بار وارد جنگی تمام عیار و بی‌مرز با همگان شده است. تا لحظه تنظیم این خبر تنها سرنخ به دست آمده پاسپورت سوری است که گفته می‌شود در نزدیکی جسد یکی از عاملان انتحاری یافت شده است. سرنخی که می‌تواند به حلقه‌ای برای تشدید فشار بر مهاجران سوری بدل شود. ساعتی پس از انفجارهای پاریس بود که خبرنگار نیویورک تایمز در حساب توییتری خود نوشت: «با توجه به دقت و ظرافتی که در برنامه‌ریزی‌ها برای این حملات دیده می‌شود می‌توان احتمال داد که القاعده پشت این داستان قرار دارد.» چند ساعت پس از این اظهارنظر بود که داعش رسما مسوولیت آن را بر عهده گرفت تا به جهان اثبات کند که دیگر کم از القاعده‌ای که حادثه ١١ سپتامبر را در سال ٢٠٠١ در خاک امریکا مدیریت کرد، ندارد. امروز نیز رسانه‌های بین‌المللی به گونه‌ای خبر پیدا شدن پاسپورتی سوری در نزدیکی جسد یکی از عوامل انتحاری را پوشش می‌دهند که گویا گذر ١٤ سال زمان از حادثه ١١ سپتامبر همگان را دچار نسیان تاریخی کرده و از یادها رفته است که ١٥ نفر از عوامل آن حادثه شوم پاسپورت سعودی داشتند. امروز در حالی که پرچم‌ها در پاریس و بسیاری از کشورها به احترام قربانیان این حمله تروریستی به حالت نیمه افراشته درآمده است، داعش پرچم خود را در تصاویر فتوشاپی بر فراز ایفل قرار می‌دهد تا بگوید که خاورمیانه دیگر تنها سرزمین موعود این گروه تروریستی نیست و جهان باید این خلیفه‌گری را که با ترور کور عجین شده است به رسمیت بشناسد. نتیجه انگشت نگاری یکی از عاملان انتحاری در سالن کنسرت باتاکلان نشان می‌دهد که وی شهروند فرانسه بوده است. شهروند کشوری که از ابتدای آغاز بحران امنیتی در سوریه ده‌ها نفر از شهروندان آن به داعش پیوسته‌اند. داعش در پیام ویدیویی خود می‌گوید که این تنها آغاز داستان است و این در حالی است که کمی آن‌سوتر در پایتخت اتریش سیاستمدارانی از ١٧ کشور دور هم جمع شده‌اند تا به خیال خود پایان بحران در سوریه را کلید بزنند. فرانسوا اولاند یک ساعت پس از آغاز تیراندازی‌ها و بمبگذاری‌های زنجیره‌ای پس از ١٠ سال اعلام وضعیت فوق‌العاده در سرتاسر فرانسه کرد تا برای ١٢ روز آینده ارتش و سیستم‌های امنیتی و نظامی فرانسه کنترل امور را در مهد دموکراسی اروپایی بر عهده بگیرند. بر اساس این اعلام تا ١٢ روز آینده، نظارت بر مطبوعات و رسانه‌ها از هر جنسی ممکن است و نیروهای امنیتی می‌توانند بدون در دست داشتن مجوز در هر ساعت از روز به خانه شهروندان فرانسوی وارد شوند. مرزهای فرانسه بسته شده است تا نه مهاجری بیاید و نه متهمی بتواند از مرز بگریزد. فرانسه برای مقابله با پدیده‌ای که در
چهار سال گذشته اروپا با آن برخوردی سهل و ممتنع داشته است به زور و چیزی شبیه حکومت نظامی متوسل شده است. جان کری، وزیر امور خارجه امریکا در نخستین سخنان خود در وین هم با قربانیان بیروت همدردی می‌کند و هم با جانباختگان در پاریس تا زنجیره‌ای از ائتلاف برای مبارزه با تروریست را در آستانه نشست سوریه شکل دهد اما وزیر امور خارجه امریکا در حالی به بیروت تک اشاره‌ای می‌کند که وزیر امور خارجه لبنان پس از نخستین نشست فراگیر سوریه در وین در گفت‌وگو با «اعتماد» گفته بود: «این ما هستیم که در منطقه خاورمیانه هر روز بیش از دیروز از فعالیت‌های تروریستی آسیب دیده‌ایم.» اما زخم‌های خاورمیانه از بحران امنیتی در سوریه به چشم اروپایی‌ها نیامد تا زمانی که مهاجران از مرزهای آنها گذشته و جای امنی جستند و درد شرقی، سیاستمداران غربی را به مبارزه جدی با داعش فرانخواند مگر تا زمانی که خیابان‌های پاریس آغشته به خون اروپایی شد.

از ١١ سپتامبر ٢٠٠١ تا ١٣ نوامبر ٢٠١٥

داعش در پیام خود حمام خونی را که در پاریس به راه انداخته به تلافی اقدام‌های فرانسه در سوریه و هدف قرار دادن مقرهای خود مرتبط کرده است و این در حالی است که فرانسوی‌ها می‌گویند از پاییز گذشته در جریان ائتلاف جهانی با داعش در سوریه مبارزه کرده‌اند. یک سال پیش یعنی سه سال پس از روزهایی که تجهیز هر گروهی که مقابل بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه بایستد، از خواب شب بر اروپایی‌ها و امریکا واجب‌تر بود. رسانه‌های متفاوت بین‌المللی ١٣ نوامبر ٢٠١٥ پاریس را با ١١ سپتامبر ٢٠٠١ نیویورک مقایسه کرده‌اند. به نظر می‌رسد موج وحشت‌آفرینی این حادثه در فرانسه و اروپا بی‌شباهت به ابعاد حادثه
١١ سپتامبر ٢٠٠١ امریکا نیست و البته سرانجام تصمیم‌گیری‌های سیاسی رهبران غرب پس از این اتفاق هم در همان حجم و ابعاد خواهد بود. امروز فرانسوا اولاند این اقدام تروریستی در کشور خود را به اقدام جنگی تعبیر می‌کند و آن روزها هم در واشنگتن جورج بوش، رییس‌جمهور امریکا از مبارزه جهانی با ترور سخن گفت. بوش به اسم مبارزه با ترور در سال ٢٠٠١ به افغانستان و سه سال بعد در ٢٠٠٣ به عراق رفت. اروپایی‌ها در آن سال‌ها کم و بیش یا با سیاست‌های امریکا در خاورمیانه و دخالت‌های نظامی این کشور همراهی مستقیم کردند یا در برابر این استراتژی‌ها سکوت اختیار کردند. تعبیر خواب اتفاق‌های دیروز پاریس برای منطقه خاورمیانه حضور بیشتر نظامی اروپایی‌ها و بازگشت شاید تمام عیار امریکا خواهد بود. فخر دستگاه‌های دیپلماسی امریکا و اروپا در ١٤ سال گذشته از ١١ سپتامبر این بوده است که دیگر حادثه‌ای در آن ابعاد در خاک غرب تکرار نشد. ١٤ سال پس از آن روزهای سیاه نیویورک و عزاداری عملی و نظامی غرب برای قربانیان این حادثه، این‌بار گروه‌های تروریستی در قامتی جدید و البته جامه‌ای بس وحشتناک‌تر حضور پرهزینه خود در اروپا را با خون به رخ می‌کشند. شعار باراک اوبامای دموکرات از روزهای نخست حضور در کاخ سفید واگذاری خاورمیانه به شرق‌نشین‌ها بود اما این واگذاری تنها با عقب‌نشینی نیروهای زمینی امریکایی و بالا بردن هزینه‌های انسانی غیرنظامی با توسل به حملات هوایی همراه بود. امریکایی‌ها خلأهای امنیتی را در منطقه به وجود آورده و سپس پرکردن این خلأ را به گروه‌های تروریستی سپردند که به اسم اسلام، مسلمان می‌کشند و برای از اریکه قدرت پایین کشیدن رییس‌جمهور کشوری تلاش می‌کنند که خود به خاک آن تعلق ندارند. هرچند سیاست‌های نظامی امریکا در افغانستان و عراق عملا با تکرار حملات پاریس پس از یک دهه محکوم به شکست بوده است اما به نظر می‌رسد که باز هم راهی برای غرب جز توسل به سلاح نخواهد بود.

چرا قرعه به نام پاریس افتاد؟

پاریس در میان، کشورهای اروپایی بیش از سایرین قربانی حملات تروریستی شده است و پیش‌بینی می‌شود که این‌بار ناتو محض خاطر یکی از اعضای اصلی خود در خاورمیانه تمام قد ظاهر شود. گاردین در تازه‌ترین گزارش خود در خصوص چرایی اتفاق‌های مکرر تروریستی در سوریه می‌نویسد: فرانسه بیش از هر کشور دیگری در اروپا قربانی حملات تروریستی شده است. در ماه آوریل سنای فرانسه اعلام کرده بود که حداقل ١٤٣٠ نفر از ٣٠٠٠ جهادی اروپایی که به سوریه و عراق رفته‌اند تا در صف داعش بجنگند، فرانسوی بوده‌اند. خبرگزاری فرانسه هم در اوایل سال جاری به نقل از سرویس‌های اطلاعاتی فرانسه اعلام کرده بود که ١٥٧٩ فرانسوی تحت مراقبت نیروهای امنیتی قرار دارند که گمان می‌کنند این جمعیت ارتباط‌های مشکوکی با شبکه‌های تروریستی در سوریه دارند. فرانسوا اولاند، رییس‌جمهور فرانسه در سخنان خود خطاب به هموطنانش گفت که ما می‌دانیم عوامل این حادثه‌های تروریستی از کجا آمده‌اند؟ اکنون اصلی‌ترین سوال اینجاست که آیا منظور آقای رییس‌جمهور مردانی با شناسنامه فرانسوی هم هست که به سوریه رفتند و به دست داعش تبدیل شدند؟ فرانسه در حال حاضر بیش از ١٥٠ فرانسوی با سابقه فعالیت‌های رادیکال‌گونه را در زندان‌های خود جا داده است اما مشکل، افراطیونی نیستند که در پشت میله‌های زندان قرار دارند بلکه مشکل اصلی ٢٠٠ جهادی فرانسوی هستند که گفته می‌شود در شش ماه گذشته از عراق و سوریه به پاریس بازگشته‌اند. نتایج یک تحقیق در ابتدای سال جاری میلادی نشان داد که تنها عربستان سعودی، تونس، روسیه و اردن بیش از فرانسه، جهادی در اختیار داعش قرار داده‌اند.

پاریس خاکستری

صبح ١٤ نوامبر سنگین‌ترین صبح پاریس در چند دهه گذشته بود. پاریس‌نشین‌ها در سکوت پشت در مراکز اهدای خون صف کشیده بودند تا به هموطنان نیازمند و آسیب‌دیده در این حادثه خون برسانند. توییت یکی از شاهدان عینی در پاریس نوشته بود: «پاریس در حال احیای خود است، شهر آرام است و رستوران‌ها باز هستند.» اولاند سه روز عزای عمومی اعلام کرده است و تدابیر شدید امنیتی همچنان ادامه خواهد داشت. پاریس نه امروز که در روزهای آتی هم نه به سیاهی شب ١٣ نوامبر خواهد بود و نه به سپیدی یک روز پیش از حادثه. پاریس روزهای خاکستری بیم و امید را می‌گذراند. فرانسوی‌ها تا زمانی که هویت عاملان انتحاری به شکل کامل اعلام نشود از مقابل تلویزیون‌های خود بلند نخواهند شد. پلیس می‌گوید که به دلیل کشته شدن این هفت نفر در عملیات انتحاری عملا بدن‌های آنها از میان رفته و پروسه تعیین هویت به آزمایش‌های پیشرفته نیازمند است. این نخستین‌بار است که عملیات انتحاری در پاریس رخ می‌دهد و تجربه نیروهای امنیتی این کشور در این خصوص اندک است. هرچند که شاهدان عینی می‌گویند عاملان انتحاری چهره‌های شرقی داشته‌اند اما همگی اتفاق نظر دارند که آنها زبان فرانسوی را به خوبی و مانند زبان مادری خود صحبت می‌کرده‌اند. برای پاریس ٢٤ ساعت آتی، ساعت‌های سرنوشت‌سازی خواهد بود. تکه‌های پازل اندک‌اندک در کنار هم قرار می‌گیرد تا تصویر واضح‌تری از آنچه رخ‌داده است شکل بگیرد. نیروهای امنیتی از احتمال تکرار این حادثه در پاریس می‌گویند و اعتقاد دارند که هرچه سریع‌تر باید با انجام پروسه شناسایی این افراد، دوستان و خانواده‌های آنها هم شناسایی شوند. یک کارشناس مسائل تروریستی در این خصوص به پولتیکو می‌گوید: نمی‌توانیم قطعا بگوییم که این افراد از سوریه آمده بودند اما تکنیک‌های پیچیده‌ای که برای این حملات زنجیره‌ای به کار برده‌اند و سپس شیوه خودکشی انتحاری گویای این است که آنها در منطقه خاورمیانه آموزش دیده‌اند.

تصور کن دلیلی برای کشتن و مردن نیست

عقربه‌های ساعت به ظهر روز ١٤ نوامبر که می‌رسد نوازنده‌ای فرانسوی در سالن کنسرت باتاکلان قطعه «تصور کن» از جان لنون را اجرا می‌کند. مردم یک به یک دسته‌های گل را در محل‌های بمبگذاری می‌گذارند و چند قدم آن‌سوتر با نوازنده همراهی می‌کنند: تصور کن بهشتی در کار نیست / کار آسانی است اگر سعی کنی/ و جهنمی آن پایین‌ها وجود ندارد/ بالای سرمان فقط آسمان است/ و تصور کن همه آدم‌ها/ فقط برای امروز زندگی می‌کنند/ تصور کن هیچ کشوری وجود ندارد/ دلیلی برای کشتن یا مردن نیست/ تصور کن همه مردم/ در صلح زندگی می‌کنند...