دستاورد دانشمند ايراني براي درمان انحطاط شبکيه با سلول پالپ دندان

ايسنا/ دانشمند ايراني دانشگاه تافتز و همکارانش توانسته‌اند راههاي جديد را براي درمان بافت آسيب شبکيه چشم با استفاده از سلول‌هاي پالپ دندان خود بيمار پيدا کنند.
ميليون‌ها نفر در سراسر جهان از بيماري انحطاط شبکيه يا دژنراسيون ماکولا رنج مي‌برند که مي‌تواند منجر به از دست دادن بينايي در فرد شود. اين بيماري به کندي آغاز شده و توده بقاياي سلولي و رگهاي خوني جديد طي ماهها يا سالها در شبکيه شکل گرفته و به بافت آسيب مي‌رساند که در نهايت مي‌تواند در بسياري از موارد منجر به نابينايي شود.
بهزاد گرامي‌نائيني، زيست‌شناس سلول بنيادي و دانشيار دانشکده دندانپزشکي و رهبر اين تحقيق گفت: سلول‌هاي پالپ دندان و سلول‌هاي شبکيه داراي پيش‌سازهاي مشترک در بدن هستند. با شکل‌گيري جنين، سلول‌هاي بنيادي خاص به بافت شبکيه، سلول‌هاي چربي، سلول‌هاي استخوان يا پالپ دندان تبديل مي‌شوند، از اين‌رو همه اين انواع مختلف سلولي در سطوحي با هم مرتبط هستند.
به گفته گرامي‌نائيني، به دليل منشا مشترک اين سلول‌ها، شايد بتوان آن‌ها را در آزمايشگاه مجددا برنامه‌ريزي کرده و براي تبديل به سلول‌هاي شبکيه ترغيبشان کرد.

وي افزود: کليد اين تبديل سلولي در دستکاري مجموعه‌اي از دستورالعمل‌هاي ژنتيکي قرار دارد که به سلول‌ها مي‌گويند کدام ژن‌ها بايد در زمان خاص خاموش يا روشن شوند. اين دستورالعمل‌ها موسوم به «اپي‌ژنوم» بطور موثري مانند نشانگرهاي مولکولي يا همان قطعات علامت‌گذاري شده دي‌ان‌اي عمل مي‌کنند که حاوي دستور ساخت سلول عصبي، شبکيه، پالپ دندان يا ساير بافت‌هاي تخصصي هستند. با چيدمان مجدد اين نشانگرها مي‌توان دستورالعمل‌هايي که يک سلول براي تعيين شکل نهايي‌اش استفاده مي‌کند، تغيير داد.
گرامي‌نائيني پيش از اين نيز چنين کارهايي در زمينه سلول‌هاي بنيادي انجام داده است. تيم وي نشان داد که مي‌توان سلول‌هاي پوست انسان را مجددا راه‌اندازي کرده و آن‌ها را به حالت شبه جنيني موسوم به سلول بنيادي پرتوان القايي بازگرداند که از پتانسيل تبديل به هر نوع سلول در بدن برخوردار است.

اين تيم با استفاده از سلول‌هاي پرتوان القايي توانسته‌اند سلول‌هاي سالم شبکيه را رشد بدهند که بطور نظري مي‌توان آن‌ها را براي درمان آسيب ناشي از انحطاط شبکيه در چشم کاشت.
اگرچه موانعي در اين ميان وجود دارد. فرآيند سلول‌هاي بنيادي پرتوان القايي که دانشمندان ژاپني در سال 2006 معرفي کردند، معمولا از يک ويروس آزمايشگاهي براي تزريق ژن‌هاي جديد به درون دي‌ان‌اي سلول استفاده مي‌کند که نشانگرهاي ژنتيکي موجود را پاک مي کنند. استفاده از چنين ويروسي نيازمند کسب تائيديه از سوي سازمان غذا و داروي آمريکاست زيرا بطور بالقوه مي‌توانند تغييرات غيرقابل پيش‌بيني در کد ژنتيکي سلول ايجاد کنند.
اگرچه سلول‌هاي بنيادي پالپ دندان ممکن است چنين مشکلاتي نداشته باشد. تيم گرامي‌نائيني بر اين باورند که بجاي استفاده از ويروس‌ها، ممکن است بتوان دي‌ان‌اي سلول‌هاي پالپ را با استفاده از مواد شيميايي و واسطه‌هاي رشد موجود دستکاري و سلول را مجبور به تغيير شکل کرد.
به گفته محققان، براي توليد بافت قابل کاشت در چشم ابتدا بايد سلول‌هاي آن را در يک چارچوب ميکروسکوپي شبيه غشاي زيربنايي شبکيه پرورش داد.

آن‌ها اکنون با همکاري مرکز منبع مهندسي بافت دانشگاه تافتز در حال ساخت مجموعه‌اي از سازه‌هاي ريز ابريشمي هستند که ساختار تار عنکبوت مانند غشاي شبکيه را بازسازي مي‌کند. محققان قصد دارند سلول‌هاي خود را روي اين چارچوب‌ها پرورش داده تا ببيند آيا آن‌ها مي‌توانند تکه سالمي از بافت سه‌بعدي شبکيه را توليد کنند يا خير.
به گفته گرامي‌نائيني، اين تحقيق هنوز در مراحل اوليه قرار داشته اما نتايج بسيار نويدبخش هستند. اگر تيم وي موفق شود، اخبار خوبي براي بيماران مبتلا به انحطاط شبکيه مرتبط با پيري در پيش خواهد بود.