تحلیلی بر ریشه‌ها و بسترهای عملیات‌های‌تروریستی در ترکیه‌

به گزارش خبرگزاری تسنیم، در انفجار انتحاری در مرکز آنکارا و در میدان «کیزلای» بیش از 40 تن کشته و 125 نفر زخمی شدند. این انفجار انتحاری در یک ایستگاه اتوبوس رخ داد. چندی قبل نیز سفارت آمریکا در ترکیه، به اتباع خود هشدار داده بود که احتمال حمله ‌تروریستی در آنکارا وجود دارد.

این انفجار در مرکزی‌ترین نقطه آنکارا و در منطقه‌ای مابین اماکن دولتی؛ ایستگاه مرکزی متروی آنکارا و در نزدیکی‌ یک ایستگاه اتوبوس و محل توقف نیروهای پلیس ضد شورش در حالی صورت گرفت که گفته می‌شود یک خودروی سیاه‌رنگ به اتوبوس بین شهری نزدیک و سپس با شدت هرچه تمام به آن برخورد کرده و منفجر شد.

منطقه‌ای که هدف انفجار قرار گرفته، جایی است که دفتر نخست‌وزیر و بسیاری از وزارتخانه‌های‌ ترکیه در نزدیکی آن واقع شده است. مقام‌های امنیتی‌ ترکیه گفته‌اند، یافته‌های اولیه نشان می‌دهد که این بمب‌گذاری شاید کار حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) یا یک گروه مرتبط با آن باشد. سه حمله در پایتخت ‌ترکیه طی کمتر از شش ماه، نشان‌دهنده تهدیدهای متعدد امنیتی است که ‌ترکیه اکنون با آن روبه‌روست. در این نوشتار به تحلیل بسترها و ریشه‌های حوادث اخیر ترکیه خواهیم پرداخت.

انفجار تروریستی منطقه قزل آی (هلال احمر) آنکارا که منجر به کشته شدن 40 نفر و زخمی شدن 125 نفر شد، سومین انفجار تروریستی طی شش ماه اخیر در شهر آنکارا محسوب می‌شود.
کمتر از یک ماه قبل، انفجار دیگری در آنکارا به کشته شدن 29 تن انجامید، اما انفجارهای اخیر در نقاط کلیدی ‌اقتصادی و حمل و نقل عمومی در آنکارا رخ داده است که به منطقه استقرار سفارتخانه‌ها و نهادهای مهم دولتی نزدیک است.

زنجیره انفجارهای شهرهای مختلف‌ ترکیه، این کشور را در التهاب عمیقی فرو برده و این انفجارها تداعی‌کننده اتفاقات سال 2003 تا 2007 عراق است.

البته زنجیره این بمب‌گذاری‌ها نشان می‌دهد که قشری در ترکیه از سیاست‌های «حزب عدالت و توسعه» ناراضی‌ هستند که ناراحتی و عصبانیت خود را با انفجار خودروهای بمب‌گذاری‌شده نشان می‌دهند. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور و «احمد داود اغلو» نخست وزیر ترکیه نارضایتی‌هایی را در داخل این کشور ایجاد کرده‌اند که باید در جهت رفع آن‌ها بکوشند که از جمله آن‌ها مقابله جدی با تروریسم و افراط‌گرایی است.

* ترکیه در بستر تراکم چالش‌های امنیتی‌
حزب کارگران کردستان همواره متهم اول در این انفجارها معرفی می‌شود. البته تحلیل‌گران امنیتی‌ ترکیه معتقدند که پ.ک.ک با همکاری سایر سازمان‌های همسو و حتی سرویس‌های خارجی اقدام به این‌گونه اقدامات‌ تروریستی می‌کند. به هر حال محیط امنیتی‌ ترکیه با چالش‌های متراکم مواجه است و عملا دولت‌ ترکیه توان لازم برای جلوگیری‌ از فرایندی شدن پدیده‌ تروریسم در قلمرو ملی خود را فعلا ندارد.
در این یادداشت ضمن اشاره به چند ملاحظه پیرامون حوادث‌ تروریستی 23 اسفند آنکارا، به تحلیل عوامل و شرایطی‌ که منجر به چالش‌های امنیتی‌ ترکیه شده است، می‌پردازیم:

الف) ملاحظات پیرامون حوادث ‌تروریستی اخیر
1. پیش‌بینی سفارت آمریکا؛ سفارت آمریکا در آنکارا دو روز قبل از رویداد اخیر به شهروندان کشورش در مورد «یک توطئه بالقوه ‌تروریستی» در آنکارا هشدار داده بود. در این پیش‌بینی قلمرو ترور نیز تا حدودی مشخص شده بود؛ امری‌که همواره سؤال اصلی تحلیل‌گران ‌ترک قرار گرفته که سفارت آمریکا بر مبنای کدام اطلاعات چنین پیش‌بینی را کرده بود.

2. اتحاد سازمان‌های چپ افراط‌گرا حول پ.ک.ک؛ یک هفته پیش شورای رهبری پ.ک.ک با تشکیل جلسه مشترک در کوه قندیل، اتحاد هفت گروه چپ مارکسیستی با پ.ک.ک را رسما اعلام کرد.آن‌ها متعهد شدند که جنگ را در مراکز شهری و مرکزی‌ترکیه دنبال نمایند. طبق این توافق هفت سازمان چپ و گروه مسلحانه‌ ترکیه شامل حزب کمونیست مارکسیست - لنینیست (MLKP)، حزب کمونیست‌ ترکیه (TKP)، حزب کمونیست کردهای دانمارک ( DKP)، حزب کمونیست مائوئیست (MKP)، حزب کار و کمونیست‌ ترکیه (TKEP/L)، اتحاد مسلحانه مارکسیست - لنینیست (THKP-C/MLSPB) و قرارگاه انقلابی تحت عنوان «اتحاد حرکت خلق انقلابی» با پ.ک.ک متحد شدند.

3. مدل القاعده‌گونه‌ ترورهای اخیر؛ حملات انتحاری اخیر که با انفجار اتومبیل‌های سرقتی علیه شهروندان عادی‌ صورت می‌گیرد، بیشتر یادآور الگوی‌ ترورهای القاعده در بین سال‌های 2004-2007 در عراق بود. جریان پ.ک.ک بعد از تلفات سنگین در تاکتیک جنگ داخلی موسوم به جنگ خندق به الگوی‌ ترورهای کور روی آورده است.

4. همزمانی با تحرکات دیپلماسی‌ ترکیه؛ این موضوع نیز از چشم تحلیل‌گران‌ ترک پنهان نماند که هر دو ترور ماه اخیر همزمان در آستانه سفر اردوغان به جمهوری آذربایجان صورت گرفت و منجر به تعویق آن سفر گردید. البته به همزمانی با نشست مذاکرات سوریه نیز اشاره دارند.

ب)  عوامل چالشی شدن محیط امنیتی ‌ترکیه‌
در چالشی شدن محیط امنیتی‌ ترکیه، عوامل و شرایط مختلفی مؤثر بوده است که در ذیل به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
1. پیروی از سیاست آشوب‌ساز؛ دولت‌ ترکیه و به‌خصوص شخص اردوغان به‌سبب تصویر ناقصی که از نظام منطقه‌ای داشته و دارد، منافع ملی‌ترکیه را در زمین باتلاقی خاورمیانه درگیر کرده است. آرمانگرایی بدون توجه به توان ملی و رویکرد رئالیسم تهاجمی، چشم‌اندازهای بحرانی را برای‌ترکیه‌ ترسیم می‌کند. این در حالی است که منطق حاکم بر واقعیت‌های ساخت اجتماعی‌ترکیه ایجاب می‌کرد که این کشور از هرگونه منازعات فرقه‌گرایی و اخوانی‌گرایی دوری نماید.

2. قرار گرفتن در بازی آمریکا ؛ اقتدار اردوغان و تفکرات او هیچ‌موقع مطلوبیت غرب در ترکیه نبوده است.غرب همواره نظام شناختی حزب عدالت و توسعه را مغایر با اصول سکولاریسم می‌دانست، اما مخالفت مستقیم با آن‌ را که پایگاه اجتماعی قابل توجهی در ترکیه دارند، به مصلحت منافع خود نمی‌دید. با این حال آمریکائی‌ها زمین‌گیر کردن و اقتدارزدایی از حاکمیت تحت فرمان اردوغان، به قصد مدیریت و رام کردن را به‌صورت غیررسمی در یک دهه اخیر دنبال کرده است. شرایط فعلی حزب حاکم‌ ترکیه و شخص اردوغان که با هجمه‌های داخلی و خارجی مواجه است، بسترهای لازم را برای برنامه‌های غرب فراهم نموده است؛ زیرا در چنین شرایطی است که اردوغان احیای‌ روابط با رژیم صهیونیستی را ضروری می‌پندارد و یا قلمرو ملی‌ ترکیه را برای بازسازی ناتو مهیا ساخته و بر حفظ روابط راهبردی با آمریکا تأکید می‌نماید.

مطلوبیت راهبردی غرب در منطقه فروپاشی خط مقاومت، نقش‌آفرینی‌ ترکیه به‌عنوان پایانه جنوب شرق ناتو در مقابل روسیه، جلوگیری از نقش‌آفرینی مکمل‌گرای تهران-آنکارا در مسایل منطقه‌ای جهان اسلام بود، که متاسفانه اردوغان ناخواسته در زمین بازی غرب قرار گرفت و چشم‌اندازهای غرب را عملیاتی کرده و می‌کند.

* محیط سیاسی امنیتی‌ ترکیه در تنگنای بحران سوریه‌
ترکیه به‌دلیل موقعیت و پتانسیل‌های ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خود به‌طور تاریخی با سطحی از چالش و تنش امنیتی در محیط خود مواجه بوده است. به جرأت می‌توان گفت دوره اول و دوم حاکمیت حزب عدالت و توسعه (یعنی سال‌های 2003 تا 2010) جزو معدود مقاطع و دوره‌هایی است که‌ترک‌ها بر چالش‌های محیطی خویش در حد قابل توجه فائق آمده و با سیاست صفر کردن تنش با همسایگان، مطلوبیت‌های ژئوپلیتیک‌ ترکیه را به حداکثر رساندند، تا جایی‌که در این دوره قدرت نرم‌ ترکیه برای بسیاری از کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قابل اعتماد و اتکا شد.

اما ترک‌ها از 2010 به بعد بدون توجه به مقدورات و محذورات خود در سیاست خارجی تغییر راهبردی داده و به‌دنبال فرصت‌سازی از بحران‌های منطقه‌ای برآمدند. به عبارتی جایگاه خود را در سطح مدیریت بحران‌های منطقه‌ای ‌در قالب بازیگر توانمند تعریف کردند. در این امر تحولات جهان عرب و قدرت‌یابی نظم اخوانی که به شکلی ‌همزادپنداری با حزب حاکم عدالت و توسعه داشت، تحرکات سیاسی و دیپلماتیک‌ ترکیه را شدت بخشید، غافل از این‌که عوامل و شرایط مؤثر در میان کشورهای بحران‌زده عربی متفاوت و متکثر است و با یک رویکرد و فرمول قطعی و نامتغیر نمی‌توان رویکرد سیاسی-امنیتی خویش را نسبت به آن‌ها تنظیم کرد. با این اوصاف ورود ترکیه به بحران سوریه بیانگر ضعف برآورد آن‌ها از وزن عوامل و شرایط مؤثر محیط داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی سوریه بود. تا جایی که در نتیجه این غفلت راهبردی، چالش‌های محیط امنیتی و سیاسی‌ ترکیه روند صعودی یافته و در وضعیت نگران‌کننده و حتی مخاطره‌آمیزی قرارگرفته است.

در نتیجه برخی از مواردی که «موضوع ملی و منطقه‌ای» ترکیه بوده‌اند در حال تبدیل شدن به «مسأله ملی و منطقه‌ای» این کشور می‌باشند که در ادامه به مهم‌ترین آن اشاره می‌شود:

1. افزایش ریسک ژئوپلیتیک‌ ترکیه؛ سازمان‌های کردی سوریه ازجمله ح&