چرا خاورمیانه در حال عقب‌گرد است؟

شرق/ متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

از موفقیت کشورهای در حال رشد و رسیدن به صفوف دولت‌های پیشرفته صنعتی، چنان برمی‌آید که روند مدرن‌سازی این دولت‌ها غالبا بیش از ٢٠ سال طول نمی‌کشد؛ برای مثال دولت‌های آسیایی ازجمله مالزی، سنگاپور یا کره‌جنوبی روند نوسازی و متمدن‌شدن‌شان هرکدام فراتر از عمر یک نسل نبوده است.
حال آنکه وقتی به تجارب دولت‌های خاورمیانه می‌نگریم، درمی‌یابیم اینها مدرن‌سازی‌شان را از نیمه‌های قرن گذشته بعد از حرکت‌های استقلال‌طلبانه شروع کرده‌اند؛ یعنی زمانی که دولت‌های به‌اصطلاح ببرهای آسیایی نیز حرکت خود را شروع کرده بودند. اما بعد از نیم قرن همه دولت‌های خاورمیانه عقب‌گرد کرده‌اند حال آنکه دولت‌های آسیایی تا جایی پیشرفت کردند که در مسیر رقابت با دولت‌های اروپایی قرار گرفته‌اند. حتی برخی‌شان اقتصاد آمریکا را تهدید می‌کنند و با تشکیل ائتلاف‌ها و بلوک‌بندی‌های مختلف، می‌روند تا توازن قوا را به نفع خود تغییر داده و با تأثیرگذاری خود مناطق جدید نفوذشان را در سطح جهان به وجود آورند.
با وجودی که روند نوسازی و تکامل دولت‌ها امری ساده و پیش‌پاافتاده نیست و نباید آن را دست‌کم گرفت، اما به نظر می‌رسد ترسیم چارچوب کلی برای استراتژی پیشرفت امر غیرممکنی نباشد. حرکت دولت‌های آسیایی در دهه‌های گذشته و نیز دولت‌های آمریکای لاتین نشان می‌دهد آنها بر ثروت‌های اقتصادی خود تکیه کرده و برنامه کاری درستی را پیشِ‌روی خود گذاشتند؛ برنامه‌ای که درنهایت آنها را موفق به تحقق اهداف استراتژیک‌شان کرد. یک پرسش قدیمی که هر بار از نو تکرار می‌شود، این است که پس چرا ما پیشرفت نمی‌کنیم؟ چرا در شرایطی که همه در حال پیشرفت هستند و با شیوه‌ها و برنامه‌هایی مشخص و حساب‌شده گام برمی‌دارند، خاورمیانه درحال عقب‌گرد است؟
دراین‌باره پاسخ‌های متعددی داده شده است. گاه گفته می‌شود دولت‌های عرب همواره در معرض هدف استعمارگران بوده‌اند. هرچند این نظریه توطئه می‌تواند در مواردی واقعیت داشته باشد اما باید گفت اگر فساد نبود هرگز این توطئه‌گران خارجی نمی‌توانستند راهی پیدا کرده و جلو پیشرفت کشورهای ما را سد کنند؛ زیرا هدف اصلی پروژه فساد ناکام‌گذاشتن هرگونه پیشرفتی است به‌گونه‌ای که یک شهروند عرب وقتی از این کشور به آن یکی سفر می‌کند، شرمنده می‌شود که این چه وضعیتی است. سؤالی که همواره ذهن را آزار می‌دهد، اینکه مسئولان دولت‌های ما وقتی به کشورهای پیشرفته سفر می‌کنند، از خود و وضعیت کشورشان خجالت نمی‌کشند؟
یکی از مهم‌ترین هدف‌های پروژه فساد خشکاندن ثروت‌های انسانی است. این کار با تضعیف بنیان‌های علمی و آموزشی، محدودکردن فضای پژوهش علمی و به حاشیه‌راندن نوآوران، مخترعان و افراد بااستعداد صورت می‌گیرد. مهم‌ترین ابزار برای رشد فساد نیز بهانه‌هایی است از قبیل اینکه دولت بدهی دارد یا مسئله تورم، بودجه خدمات عمومی و ...؛ بهانه‌هایی که در پناه آنها می‌توان ثروت‌های عمومی جامعه را به غارت برد.
خشکاندن ثروت‌های انسانی و اقتصادی بلایی بوده که در ٣٠ سال گذشته بر سر دولت‌های ما آمده است. حال آنکه در مقابل پروژه فساد روزبه‌روز فربه شده است. با وجود همه آن ثروت‌ها، اکثر کشورهای منطقه دولت‌هایی با بدهکاری‌های بالا، روابطی اقتصادی نابرابر و پروژه‌های نیمه‌کاره‌اند. نخبگان نیز هرکدام دچار آسیب‌های روحی و فکری شده و به جایی پرتاب شده‌اند. این روند تا جایی پیش می‌رود که آدمی در برابر یک فروپاشی قرار می‌گیرد و ناچار است برای جلوگیری از این فروپاشی به همین وضعیت موجود تن دهد.
این در حالی است که همه دولت‌های ما دارای ذخایر طبیعی و انسانی فراوانی هستند که می‌شود در یک برهه زمانی کوتاه آنها را بازسازی کرد و با یک برنامه‌ریزی درست، کاری کرد که خود را به کشورهای متمدن برسانند. این مسئله در گام اول نیازمند حذف پروژه فساد و ریشه‌کنی آن است، زیرا فساد در قالب مجموعه‌ای بزرگ از کسانی تجسم پیدا کرده است که در درون دولت‌های ما خانه کرده‌اند و دارای شبکه‌ای گسترده از روابط داخلی و خارجی هستند. اینها هرگز حاضر به از دست‌دادن موقعیت‌ها و منافع خود نیستند و هرگز به صورت داوطلبانه موقعیت‌شان را رها نخواهند کرد.
بهار عربی هرگز از طریق فاتحان غربی پدید نمی‌آید کمااینکه با سرنگون‌کردن دولت‌ها نیز به دست نیامد. این بهار فقط از طریق ایجاد تغییرات داخلی و ازبین‌بردن فساد در همه ابعادش قابل تحقق است تا انسان‌های بااستعداد و دارای انگیزه‌های ملی بر صدر بنشینند و کشور را مدیریت کنند. بهار عربی زمانی می‌رسد که ملت‌ها به جای شعار «مرگ بر فلان مقام»، بگویند: «مرگ بر فساد»!

با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: شرق