حکایت «زنجیری» که در یک پوسته گردو جا می‌شد/ «گیوه» چینی هم رسید

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها ـ نیره شفیعی پور: زنجیرسازی اردکان یکی از هنرهای شاخص این شهر بوده و مردمان خلاق و خوش‌ذوق این دیار در خلق این هنر دستی به قدری ظرافت به خرج داده بودند که زنجیر اردکانی آوازه‌ای جهانی پیدا کرده بود به نحوی که حتی در برخی کتاب‌های تاریخی که به وصف ماجرایی پرداخته شده، سخن از زنجیر اردکانی به میان آمده است.

زنجیر اردکانی روزگاری به قول معروف برای خود ارج و قربی داشت و به خاطر ظرافت، دوام و استحکامش، در امور مختلف از ساربانی شتر و رماندن اسب‌ها گرفته تا کشکول‌های خانقاه نشینان و مهار اسباب و وسایل و... مورد استفاده قرار می‌گرفت.

عده‌ای نیز درگذشته از این زنجیرها برای ثابت کردن قدرت خود در محله استفاده می‌کردند و با پیچاندن این زنجیر دور دست یا چرخاندن آن، حریف طلب می‌کردند و این زنجیر در واقع ابزار قدرت‌نمایی آنها در کوچه و محله بود که البته این از جایگاه این هنر نمی‌کاهد.

زنجیر اردکانی در دوره صفویه حتی به ادبیات صوفیه نیز رسوخ کرده بود

زنجیر اردکانی در دوران صفویه کاملا شناخته شده بود و حتی در ادبیات صوفیانه نیز رسوخ پیدا کرده بود و در زمان قاجار نیز یکی از مشخصه‌های لوتیان و اصحاب صوفیه، داشتن زنجیر اردکانی اصیل بود و زنجیر اردکانی همواره در دستان آنها به بازی گرفته می‌شد.

هنر زنجیربافی در برخی محله‌های اردکان موروثی بود به نحوی که اکنون نیز در میان نام خانوادگی‌ برخی خانواده‌های قدیمی، اسامی زنجیری یا زنجیریان به چشم می‌خورد.

زنجیر اردکانی در حالی که می‌توانست پس از اینکه کاربردهای قدیمی خود را از دست داد، در بازار بدلیجات به خوبی جای خود را باز کند، این‌بار مغلوب ضعف آموزش، ضعف بسته‌بندی و قدرت رقبای چینی شد و البته می‌توان گفت کسی همتی برای جایگزین کردن این زنجیر به جای زنجیرهای چینی در بازار بدلیجات نکرد.

مرحوم رضا غفوری، جواد مسیبی و چند هنرمند دیگر اردکانی از معدود افرادی بودند که کار زنجیربافی را به شکل حرفه‌ای انجام می‌دادند که البته اغلب آنها به دلیل از رونق افتادن زنجیر اردکانی دیگر شاگردی نداشتند و تنها یکی از شاگردان مرحوم رضا غفوری، به ادامه این هنر پرداخته است.

نام هنر: زنجیربافی

قدمت: صفویه

شهر زادگاه: اردکان

معرفی کوتاه: حلقه‌های ریز و چکش‌خورده زنجیر که قدرت انعطاف بالا و استحکام بسیار خوبی دارند، به دست هنرمندان در یکدیگر پیچیده می‌شود که حاصل زنجیری ظریف و بادوام است که از آن به عنوان زنجیر اردکانی یاد می‌شود.

بیشترین کاربری: ساربانی، تزئینات

هنرمندان بازمانده: جواد مسیبی و یکی از شاگردان مرحوم غفوری

وضعیت فعلی هنر: حدود ۵ یا ۶ نفر به صورت حرفه‌‌ای در این کار مشغول فعالیت هستند

علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش‌رو: تغییر رویه زندگی مردم عامل رکود این هنر صنعت بود و امروز نیز ضعف در بسته‌بندی و بازاریابی و نبود شاگردان جدید برای فراگیری، این هنر را با چالش مواجه می‌کند.

ارائه راهکارهای حفظ و احیا: بازاریابی، بسته‌بندی، ورود جدی میراث فرهنگی به بحث آموزش و حمایت از کهنه‌کاران این هنر.

احیای زنجیربافی اردکان توسط جوان اردکانی

مهدی راستجو، از هنرمندان این رشته و از معدود شاگردان اساتید قدیمی در مورد فعالیت خود در زنجیربافی اظهار داشت: از سال ۱۳۹۰ به این رشته روی آورده‌ام و به خاطر علاقه شخصی به این هنر، آن را ادامه داده‌ام.

وی بیان کرد: زنجیربافی امروز اردکان با گذشته تفاوت‌هایی دارد، افزود: این هنر بسیار سخت و نیازمند دقت بسیار و البته دقت در تهیه مواد اولیه مناسب است.

راستجو با بیان اینکه در تلاشم که این هنر را در اردکان دوباره با کمک بزرگان این رشته احیا کنم، افزود: به نظر می‌رسد این هنر که سال‌ها به کلی فراموش شده بود، دوباره در حال جان گرفتن است اما نیاز به همراهی و کمک مسئولان در این زمینه وجود دارد.

وی، حمایت از اساتید این رشته برای ارائه آموزش‌های مورد نیاز به کارآموزان جدید را از جمله این موارد برشمرد و بیان کرد: امیدواریم بتوانیم در زمینه بازاریابی، بسته‌بندی و فروش زنجیر اردکانی نیز تحولاتی ایجاد کنیم.

تغییر سلیقه مردم، گیوه‌بافی یزد را به حاشیه برد

گیوه‌بافی نیز از هنرهای رایج و بسیار کاربردی در استان یزد بوده که تقریبا در اغلب نقاط استان و در شهرستان‌هایی نظیر یزد، تفت، مهریز، بهاباد و بسیاری از روستاها رواج داشته است و این هنر در زندگی مردمان روزگار نه‌چندان دور، بسیار کاربرد داشته و به همین دلیل گیوه‌بافی از رونق خاصی برخوردار بوده و حتی کارگاه‌هایی با چند شاگرد در مناطق مختلف استان فعال بوده است.

امروز با ورود کفش‌های چرمی و جدید و قبضه کردن بازار کفش توسط چینی‌ها و تغییر سلیقه مردم، دیگر بساط گیوه‌بافی تقریبا برچیده شده و تقریبا دیگر کارگاهی در استان وجود ندارد و حدود ۱۰ نفر از گیوه‌بافان قدیمی در خانه‌های خود به این هنر به صورت بسیار محدود ادامه می‌دهند.

اگر این هنر در یزد هنوز رواج دارد، به خاطر علاقه پیرمردهای یزد به پوشیدن گیوه است زیرا آنها هنوز هم راحتی، دوام و خنکی گیوه را با هیچ کفش و دمپایی عوض نمی‌کنند.

نام هنر: گیوه‌بافی

قدمت: ۳۰۰ سال

شهر زادگاه: تقریبا همه شهرهای استان یزد از این هنر بهره‌مند بودند

معرفی کوتاه: گیوه نوعی کفش است که با نخ‌های مخصوص، محکم و بادوام با دست بافته می‌شود و به کفی کفش که آن نیز اغلب در کارگاه‌ها به روش‌های خاص تولید می‌شود، متصل می‌شود.

بیشترین کاربری: استفاده به عنوان کفش و پای‌افزار

هنرمندان بازمانده: حدود ۱۰ نفر از پیرمردان قدیمی در یزد، مهریز و تفت

وضعیت فعلی هنر: اکنون هیچ کارگاه تولیدی در یزد در این زمینه وجود ندارد و چند هنرمند این رشته به شکلی محدود در خانه‌های خود بر اساس سفارش‌هایی که می‌گیرند، اقدام به بافت گیوه می‌کنند.

علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش‌رو: تغییر سلیقه مردم و ورود کفش‌های متنوع به بازار

ارائه راهکار حفظ و احیا: معرفی گیوه به عنوان یک کفش راحت و سبک به مردم، ایجاد تنوع در طراحی و رنگ، نزدیک کردن طرح‌های گیوه به سلایق مردم در بازار

گیوه در مقطعی در شهرهای بزرگ مد شد و رونق یافت اما دوباره افول کرد

یکی از هنرمندان این عرصه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: اکنون گیوه‌بافی مانند گذشته رونق ندارد اما اگر مردم از سبکی، دوام و راحتی این کفش بدانند، از آن استقبال می‌کنند همانگونه که چند سالی این هنر رونق گرفت و به نظرم پوشیدن گیوه مد شد و حتی جوان‌ها در یزد و تهران و شهرهای بزرگ، گیوه‌هایی که اغلب مشکلی رنگ بود را خریداری و در تابستان‌ها از آن استفاده می‌کردند اما ظاهرا دوباره مد آن از بین رفته است.

محمدرضا دهقانی تفتی عنوان کرد: البته همان موقع هم بسیاری از گیوه‌ها چینی بود و تنها ظاهری مانند گیوه داشت اما الیاف و بافت و ... آن متفاوت بود اما برای عده‌ای نیز مهم بود و به هنرمندان سفارش می‌دانند و علاقمند بودند تا از گیوه‌های اصیل استفاده کنند.

وی افزود: اگر سفارش مشتریان باشد، کفی گیوه‌ها را نیز خودمان با چرم و پارچه تهیه می‌کنیم اما چون می‌خواهند کمتر هزینه کنند، گاه از کفه‌های پلاستیکی برای آنها استفاده می‌کنیم.

دهقانی تفتی بیان کرد: بیش از ۴۰ سال است که گیوه‌بافی می‌کنم و قدیم‌ترها برای پسربچه‌های ده، دوازده ساله و حتی گاه برای خانم‌ها هم گیوه می‌بافتم اما اکنون بیشتر پیرمردهای قدیمی و کشاورزان مشتریان من هستند و با مشتریانی که دارم، به زور هفته‌ای دو سفارش دارم.

وی در پاسخ به این سئوال که چطور می‌شود این هنر را دوباره زنده کرد، گفت: سلیقه مردم دیگر عوض شده و این کار سختی است اما همان‌ها که در مغازه‌های خود همه چیز را مد می‌کنند، اگر بیشتر به گیوه بپردازند و همانگونه که کفش‌های چینی را برای مشتریان تبلیغ می‌کنند، به تبلیغ گیوه هم بپردازند، به نظر می‌‌رسد کمی وضعیت گیوه متفاوت شود.

ویدیو مرتبط :
گردو چینی!!