خبرهای حوادث و آن ماجرا که پنهان مانده است

وبلاگ > علیانی، کورش - خبر حوادث از عرصه‌ی خبر به عرصه‌ی خبرگرمی (infotainment) لغزیده است و حالا از هم گسیختگی متنی، نداشتن پیوستگی و نداشتن انسجام همه تبدیل به عناصر سبکی این نوع از خبرگرمی شده‌اند.

این که می‌توان نقد را بر بنیاد زیبایی‌شناسی استوار کرد یا نه از منظر اجتماعی بحثی است هنوز باز و از منظر پژوهشی ای بسا بحثی مختومه باشد. به هر حال، سبک امری است زیبایی‌شناختی و به گمان منم بهترین توصیف از سبک را همینگوی در مصاحبه‌ی بهار ۱۹۵۸ خود با پاریس ریویو کرده است. وقتی ازش می‌پرسند «می‌شود بگویید چه‌قدر تلاش هدفمند صرف رسیدن به سبک خاص شما شده؟» جواب می‌دهد «این سوال طولانی‌مدت و خسته‌کننده‌ای است که اگر چند روز وقت صرف جواب دادنش کنی، آن‌قدر خجل می‌شوی که نتوانی بنویسی. باید بگویم آنچه تازه‌کارها اسمش را می‌گذارند سبک، معمولا خام‌دستی‌های اجتناب‌ناپذیر در اولین تلاش برای ساختن چیزی است که قبلا کسی نساخته. تقریبا هیچ اثر شاخصی شبیه آثار شاخص قبلی نیست. اول مردم فقط همان خام‌دستی‌ها را می‌توانند ببینند. چیزهایی که خیلی قابل درک نیستند. وقتی این‌قدر خام‌دستانه به نظر می‌آیند مردم گمان می کنند این خام‌دستی‌ها سبک هستند، و خیلی‌ها ازشان تقلید می‌کنند. تاسف‌بار است.»

یکی از مصداق‌های آنچه درباره‌ی خبرنویسی پشت میز در مطلب «تکلیفمان را با ننگْ‌خبر معلوم کنیم» گفتم، خبرنویسی حوادث است. خبرنویس پشت میزی حوادث معمولا با هیچ حادثه‌ای سر و کار ندارد. در بسیاری از موارد او تنها با روابط عمومی‌های بخش‌های مختلف قوه‌ی قضائیه و نیروی انتظامی سر و کار دارد. در عین حال، او با محدودیت‌های عجیب و غریب بسیاری نیز رو به رو است. به طور جدی از او می‌خواهند بسیاری از عنوان‌های مجرمانه را تغییر بدهد تا خبر ماهیتی غیر اخلاقی پیدا نکند. و مگر می‌توان از جرم و جنایت نوشت و از چیزی غیر اخلاقی ننوشت؟ جرم و جنایت که حجم اصلی موضوع خبرهای حوادث را تشکیل می‌دهد ماهیتی عمیقاً غیر اخلاقی دارد.

به همین دلیل سر و کله‌ی واژه‌هایی مثل «آزار و اذیت» در خبرها پیدا می‌شود. نیز به همین دلیل است که در خبرها می‌خوانید آدم‌ها «نامزد»شان را فریب می‌دهند. قرار است همه چیز تعبیری مبهم یا حتی مشروع بیابد. و باز به همین دلیل است که یک روایت کامل که اول کار خبرنویس در ذهن یا روی کاغذ یا در فایل متنی تهیه می‌کند، چندین بار «کوتاه» و «تصحیح» می‌شود تا قابل انتشار باشد و این رفت و برگشت‌ها هر بار متن را از روایت اصلی دورتر و انگیزه را در خبرنگار کم‌تر می‌کند تا جایی که دیگر به متنی می‌رسیم که گسست روایی دارد و پیوستگی متنی (coherence) و انسجام معنایی (cohesion) درش از دست رفته است اما نویسنده هم دیگر رغبتی به بازنویسیش ندارد و به همان شکل فجیع منتشر می‌شود.

اما این میان اتفاق عجیبی می‌افتد. خواننده‌ای که از این روند اسف‌بار خبر ندارد متن را می‌خواند و ناگهان در یکی از پاراگراف‌ها به نخستین چاله‌ی عدم انسجام یا عدم پیوستگی می‌افتد. جدی نمی‌گیرد و ادامه می‌دهدو به چاله‌ی بعدی می‌افتد. کم‌کم متوجه می‌شود با متنی مبهم رو به رو است. حالا دو را پیش رو دارد؛ این متن مبهم را رها کند و عطایش را به لقایش ببخشد، یا شروع کند به حل معمای متن. معمولاً بسیاری از خوانندگان راه دوم را انتخاب می‌کنند. انگیزه‌شان هم واضح است، جذابیت موضوع خبر. مردم دوست دارند درباره‌ی جرم و جنایت بشنوند و بخوانند.

اتفاق بعدی که می‌افتد جالب‌تر است. وقتی با معمایی بدون شواهد کافی برای حلش رو به رو باشید، می‌توانید هر جوابی که می‌پسندید به معما بدهید. یعنی خبر ناقص پاره پاره جایی می‌شود برای گستردن چتر خیال. حالا خواننده برای خودش جاهای مختلف متن را دستکاری می‌کند تا به روایتی یک دست و در عین حال لذیذ برسد. حالا دیگر نه تنها «نامزد» ممکن است به همان موقعیتی که بوده برگردد، بلکه عمه و دایی بی‌گناه هم ممن است بشوند زن و مرد همسایه. سکته هم ممکن است بشود مرگ بر اثر سوء مصرف مواد مخدر. اینجا دیگر خیال است که یکه‌تازی می‌کند.

چنین است که نقص‌های یک گروه متن به هم ریخته و از هم گسیخته، تبدیل به یک عنصر سبکی محبوب برای مخاطب می‌شود. حالا پس از مدتی مخاطب در پی خبرهای حوادثی است که گسیخته باشند و به او امکان بازی خیال را بدهند. به بیان دیگر، خبر حوادث از عرصه‌ی خبر به عرصه‌ی خبرگرمی (infotainment) لغزیده است و حالا از هم گسیختگی متنی، نداشتن پیوستگی و نداشتن انسجام همه تبدیل به عناصر سبکی این نوع از خبرگرمی شده‌اند. امروز اگر شما خبرنگاری تازه‌کار باشید و بخواهید برای سرویس حوادث خبر بنویسید، اگر زمان زیادی هم بگذارید و خبری منسجم و اطلاع‌رسان تهیه کنید دبیر سرویس باتجربه صدایتان می‌کند، پدرانه یا مادرانه به‌تان تذکر می‌دهد که «این خبرت خوب نیست. خیلی تخت شده. خبر نباید تخت باشه.» و بی این که خود بداند منظورش از «تخت» منسجم و بی نقص است.

این بلایی است که بر سر خبر حوادث در رسانه‌های ما آمده است. 

ویدیو مرتبط :
قاتل پنهان(مین های بجای مانده از دوران جنگ تحمیلی عراق)