جوان نوشت: افت علمی را همه می‌بینند غیر از وزارت علوم

جوان نوشت: افت علمی را همه می‌بینند غیر از وزارت علوم

روزنامه جوان/ متن پیش رو در روزنامه جوان منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

انکار توقف و کاهش رشد علمی از سوی وزارت علوم در برابر اصرار صاحبنظران و کارشناسان تحلیل آمار در حالی این روزها ادامه دارد که هر روز مستندات تازه‌ای از روند کاهش رشد علمی منتشر می‌شود. تازه‌ترین مورد انتشار گزارش مبسوط و مستندی از افت علمی کشور پس از هشت سال رشد علمی مستمر در رسانه‌ها است. آن هم در زمانی که فضای جامعه متأثر از نامه 12 هزار نفر از اعضای هیئت علمی به سران قوا برای جلوگیری از توقف رشد علمی است. در این شرایط وزارت علوم به جای پذیرفتن شرایط و برنامه‌ریزی در جهت جبران عقب‌ماندگی‌های این حوزه، ترجیح می‌دهد به انتشار بیانیه و تکذیبیه بسنده کند.
وزارت علوم در دولت یازدهم بیش از اینکه ستاد اجرایی حوزه دانش و فناوری و تحقیقات و توسعه باشد، جبهه‌ای زرهی در برابر انتقادها است. علاوه بر این وزارتخانه مزبور در دور کردن حاشیه‌ها و اداره علمی و غیرسیاسی مجموعه آموزش عالی با مشکلاتی از درون مواجه است و بیش از اینکه نقش مدیریتی در حوزه علم و فناوری را بپذیرد در قالب نقش سیاسی خود در کابینه فرو رفته است.
در حالی که رهبر معظم انقلاب سیاست زدگی و سیاسی بازی را سم مهلک برای محیط‌های علمی و دانشگاهی خواندند، ایجاد فضای بسته دانشگاهی، ممنوع‌المصاحبه کردن معاونان و مدیران ارشد وزارت علوم، همکاری گزینشی با رسانه‌ها و ایجاد انحصار اطلاعاتی از جمله دستاوردهای دو سال اخیر دولت یازدهم در حوزه آموزش عالی و البته محکوم کردن تمام منتقدان به داشتن نیات سیاسی است.

غلبه حاشیه بر متن در وزارت علوم
همچنین این وزارتخانه در دو سال گذشته در معرض دو پرونده بزرگ به مثابه دو آزمون بزرگ قرار داشته که در هر دوی آنها نتوانسته افکار عمومی را اقناع کند. یکی از این پرونده‌ها، پرونده بورسیه‌ها است که در برابر اصرار همه انکار پیشه کرد و مسئله بورسیه‌ها را که همچنان بی‌فرجام‌ است، حل شده تلقی کرده است اما مسئله رشد علمی و کاهش شتاب یا حتی به تعبیری توقف آن از آن دست مسائلی نیست که بتوان با بازی دادن افکار عمومی یا ممنوع المصاحبه کردن مدیران ارشد وزارتخانه از آن گذشت.
رشد علمی یک مسئله راهبردی برای کشور است که بسیاری از شاهرگ‌های حیاتی ما برای ماندن با عزت در معادلات جهانی و بین‌المللی به آن وابسته است.
با این وجود وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در برابر نگرانی افکار عمومی و جامعه نخبگانی کشور در مورد تهدیدات بالقوه و بالفعلی که می‌تواند تنها زمینه توسعه کشور و تحقق اقتصاد مقاومتی و درون زا یعنی کاهش یا توقف رشد علمی را متأثر کند، ترجیح می‌دهد به انتشار بیانیه و فرافکنی و بازخوانی آمار اکتفا کند. در عین حال تنها در سال جاری رئیس دولت دو بار از سوی تعداد قابل‌توجهی از اعضای هیئت علمی و اساتید دانشگاه در مورد توقف رشد علمی مورد خطاب رسمی قرار گرفته است. اولین بار اردیبهشت امسال بیش از 4هزار عضو رسمی هیئت علمی دانشگاه‌ها در نامه‌ای نسبت به افت علمی کشور به رئیس‌جمهور هشدار دادند.
بار دوم هم 17 آبان ماه جاری بود که 12 هزار نفر از اعضای هیئت علمی با ارسال نامه‌ای سرگشاده به سران قوا خواستار جلوگیری از توقف رشد علمی شدند و بر آمادگی امریکا برای نفوذ به کشورمان هشدار دادند. یعنی در کمتر از شش ماه بخش قابل‌توجهی از بدنه دانشگاهی کشور نسبت به خطری که ماهیت راهبردی توسعه علم و فناوری را تهدید می‌کند به مدیران ارشد کشور تذکر داده‌اند اما تنها واکنش وزارت علوم به این احساس خطرات، انتشار بیانیه، جوابیه و تکذیب است.

رشد شگفت انگیز و افت غم‌انگیز
که دیروز نیز وزارت علوم در واکنش به نامه ۱۲ هزار عضو هیئت علمی در خصوص افت علمی کشور در بیانیه‌ای اعلام کرد: بر اساس آخرین مستندات نه تنها هیچ افت علمی وجود نداشته، بلکه شاهد رشد شگفت‌انگیزی نیز بوده‌ایم. در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: «رشد ۹ برابری شرکت‌های دانش‌بنیان، اعلام اسامی ۱۳ دانشگاه ایران در فهرست یک درصد دانشگاه‌های برتر و تأثیرگذار دنیا (در حالی که قبل از سال ۲۰۱۳، هیچ دانشگاه ایرانی در این فهرست نبوده است)، اعلام اسامی ۱۷۳ دانشمند ایرانی در بین یک درصد دانشمندان برتر دنیا در سال ۲۰۱۵ و کسب رتبه سوم در جهان در تولید علم شیمی و رتبه هفتم در تولید علم در رشته نانو تکنولوژی و... دلایلی بر این مدعاست.»
اما آنچه وزارت علوم در بیانیه خود پیشرفت شگفت‌انگیز توصیف می‌کند به روایت آمار و مستندات به شرح زیر است:
طبق آخرین اطلاعات موجود در سایت اسکوپوس، رتبه ایران در تولید از رتبه 15 به رتبه 17 رسیده و ایران در زمینه تولید علم از تایوان و فدراسیون روسیه عقب افتاده است. تحلیل داده‌های آماری این مرجع نشان می‌دهد که سهم تولید علم ایران از سال 2005 تا 2012 مرتباً افزایش یافته و از سال 2013 این رشد متوقف شده و عقبگرد علمی کشور آغاز شده است. در دولت و دوره چهارساله نهم، ایران همواره با رشد خیره‌کننده علمی در تولید علم روبه‌رو بوده است. این رشد در سال 2006 به عدد 50 رسید که در سطح جهانی یک عملکرد فوق‌العاده محسوب می‌شود. همچنین عملکرد دولت دهم نیز از سال 2009 تا 2012 در روند تولید دانش در جهان مطلوب بوده و در این سال‌ها نرخ تولید علم کشور همواره در حال رشد بوده است. بیشترین رشد در دولت دهم در سال 2011 و برابر 32 درصد رشد بوده است. این در حالی است که در این سال‌ها هرگز با افت علمی کشور روبه‌رو نبودیم. در مقابل در سال 2013 با تغییر سیاست‌های وزارت علوم، افت علمی کشور آغاز شده و متأسفانه شاهد افت 47/2درصدی در تولید علم کشور هستیم، به طوری که در سال 2013 افت علمی کشور در برخی رشته‌ها در این نمایه به نزدیک 50 درصد رسیده است.

تهدید افق ایران 1404
عقبگرد علمی کشور در حالی است که در کشور عربستان سعودی با برنامه‌ریزی صحیح در حوزه آموزش عالی، شاهد رشد علمی فوق‌العاده در سال 2013 هستیم. در این سال کشور عربستان سعودی تولیدات علمی خود را از تعداد 11هزار و 869 به عدد 14هزار و 114 رسانده و رشد 19درصدی تولید علم را تجربه کرده است. علاوه بر این در صورت عقبگرد رشد علمی ایران در سال‌های آینده و رشد پرشتاب علمی در عربستان، انتظار می‌رود در سال‌های آینده کشور عربستان سعودی کنار رقیب سنتی ایران یعنی ترکیه به‌عنوان رقیب جدید برای ایران محسوب شود، به طوری که ترکیه در صورت حفظ افت علمی ایران، به‌زودی از ایران در نمایه اسکوپوس هم سبقت خواهد گرفت و عنوان اولین را در منطقه خاورمیانه به خود اختصاص خواهد داد.
از آنجا که در حوزه مدیریت حوزه دانش و فناوری کشور روابط عمومی وزارت علوم پرکارتر از سایر بخش‌های آن است، باید دید وزارت علوم برای این مستندات چه تکذیبیه یا جوابیه تازه‌ای منتشر خواهد کرد، چون تجربه دو سال گذشته نشان می‌دهد این وزارتخانه در ارائه برنامه و تعامل با صاحبنظران و بدنه دانشگاهی کشور در جهت رفع مسائل و مشکلات پیش رو چندان رغبت و عزمی ندارد. به هر رو فصل‌الخطاب، سخن رهبر انقلاب است که دیروز در دیدار رؤسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری تأکید کردند: «سرعت پیشرفت علمی کشور باید حفظ شود.»

*نفیسه ابراهیم زاده انتظام

ویدیو مرتبط :
بالاخره وزارت علوم وزیردار شد