بازطراحی روابط ایران و روسیه بر نظریه اوراسیا گرایی

روزنامه جوان/ متن پیش رو در روزنامه جوان منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

رویکرد جدید روسیه در قبال ایران در دو سال اخیر به ویژه پس از توافق برجام، پرسش‌های زیادی را درباره ماهیت این رویکرد، تاکتیکی یا استراتژیک بودن آن و نیز تأثیرات این رویکرد بر آینده روابط روسیه و ایران موجب شده است. یکی از نظریه‌های مهمی که از نگاه تحلیلگران می‌تواند به تبیین این وضعیت جدید کمک کند و ماهیت و روند آن را توصیف نماید، نظریه اوراسیاگرایی است.

نظریه اوراسیاگرایی
اوراسیاگرایی یکی از نظریه‌های مهم و مطرح درباره رویکرد سیاست خارجی روسیه است که به نظر می‌رسد طی چند سال اخیر تأثیر قابل ملاحظه‌ای نیز بر سیاست‌های کرملین داشته است. این نظریه با پافشاری بر هویت متمایز روسیه از غرب، تأکید دارد که مسکو باید مواضع مستقلی درعرصه بین‌المللی اتخاذ کند. البته نظریه اوراسیاگرایی قائل به برقراری رابطه و اتحاد با قدرت‌های منطقه‌ای ازجمله ایران نیز هست. «آلکساندر دوگین» که او را مغز متفکر پشت سیاست‌های کرملین و حتی «عقل پوتین» نامیده‌اند، از شناخته‌شده‌ترین متفکران حال حاضر روسیه و بنیانگذار جریان فکری نئواوراسیاگرایی و از منتقدان جدی «جهانی‌سازی» در این کشور است. وی معتقد است روسیه باید حضوری اثرگذار در عرصه سیاست جهانی داشته باشد و رهبری جریان ضدلیبرال‌دموکراسی را به عهده بگیرد. ابداع این نظریه و تلاش برای افزایش مقبولیت آن، باعث شده تا غربی‌ها رویکردی منفی درباره دوگین اتخاذ کرده و از جمله امریکا نام وی را به اتهام گسترش تفکرات فاشیستی در لیست تحریم‌های خود قرار دهند.

تأثیر نظریه دوگین
به نظر می‌رسد الکساندر دوگین و نظریه‌های وی، تأثیری آشکار بر نحوه تفکر و رویکرد پوتین در قبال تحولات جهانی داشته و به نوعی هدایتگر آن است. دوگین معتقد است روسیه به لحاظ فرهنگی، به شرق تعلق دارد و باید به عنوان رهبر، در برابر جهان تک‌قطبی «غربی- امریکایی» بایستد. منظور وی از آنچه اوراسیامی‌نامد، روسیه بزرگ است که متحدانی از جمله ایران، ترکیه، چین، هند و برخی کشورهای اروپای شرقی دارد. وی در تعریف اوراسیاگرایی می‌گوید: «اوراسیاگرایی یک فلسفه سیاسی با سه سطح خارجی، میانی و داخلی است. این نظریه در سطح خارجی، مشتمل بر جهان چندقطبی است، یعنی چندین مرکز جهانی تصمیم‌گیری وجود دارد که یکی از آنها اوراسیااست. منظور از اوراسیا، روسیه به همراه کشورهای شوروی سابق است. اوراسیاگرایی در سطح میانی، قائل به همگرایی کشورهای شوروی سابق در عین ایجاد مدل فراملی یعنی تشکیل دولت‌های مستقل است. نظریه اوراسیاگرایی در سطح سیاست داخلی نیز به مفهوم تعیین ساختار سیاسی جامعه با توجه به حقوق شهروندی بر اساس بخش‌هایی از مدل لیبرال و ملی‌گرایی است. این سه سطح، فلسفه اوراسیاگرایی است که بر مبنای آنها تنها یک نوع سیاست خارجی شکل می‌گیرد و آن هم مستقل از جهانی شدن، جهان تک‌قطبی، ملی‌گرایی، امپریالیسم و لیبرالیسم است.

ایران در نظریه اوراسیاگرایی
الکساندر دوگین در نظریه اوراسیاگرایی خود جایگاه مهمی را برای ایران در نظر گرفته است. از دیدگاه وی، ایران یکی از مهم‌ترین متحدان روسیه در جنگ علیه رویکرد تک‌قطبی و غربی- امریکایی است. به گفته دوگین، با توجه به نقش مهم جهان چند قطبی در نظریه اوراسیاگرایی، ایران نقش کلیدی در آن دارد. ایران پس از انقلاب اسلامی به دلیل جایگاه راهبردی‌اش، در ایجاد فضای مستقل اوراسیاگرایی گنجانده شده است. به نظر دوگین، منافع ایران و روسیه در آسیای مرکزی و به طور کلی حوزه منطقه‌ای با یکدیگر همپوشانی کامل استراتژیک دارند. دوگین با اشاره به تمدن خاص، قدرت و استقلالی که برای ایران قائل است، تصریح می‌کند که این کشور در «همگرایی اوراسیاگرایی» قرار نمی‌گیرد و نباید آن را بخشی از «روسیه بزرگ‌تر» فرض کرد، بلکه ایران کشوری است که «باید محترم شمرده شود و اتحاد با آن را باید حفظ کرد.» به گفته وی، ایران شریک روسیه در جهان چندقطبی است. جایگاه ایران در مدل اوراسیاگرایی چندقطبی، محوری است و در این مدل، تهران نزدیک‌ترین شریک مسکو است. اگرچه شراکت با ترکیه، چین و هند نیز پیش‌بینی شده است. از نظر دوگین، «ایران یک کشور اوراسیایی است و سرنوشت آن وابسته به ائتلاف با روسیه و شاید هم با چین است. موضع ایران و روسیه در ارتباط با سوریه، کاملاً یکسان است، چون حمله به سوریه، حمله به منافع ملی هر دو کشور ایران و روسیه است. دولت ایران هم باید از این شرایط در جهت تحکیم روابط خود با روسیه استفاده کند. دوگین ادامه می‌دهد: همکاری‌های اقتصادی و نظامی میان دو کشور باید محقق شود و گسترش یابد. در عین حال همکاری در زمینه جنگ نرم نیز باید مد نظر قرار بگیرد.

جمع‌بندی
افزایش قابل توجه مراودات ایران و روسیه و به ویژه سفر ولادیمیر پوتین به تهران و دیدار وی با مقام معظم رهبری در این مقطع زمانی حاوی پیام مهمی است. این پیام همانا نگاه و رویکرد جدید روسیه به ایران در قالب تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای است. اکنون ایران و روسیه با توجه به دیدگاه‌ها و اهداف مشترک منطقه‌ای و بین‌المللی در حال ایجاد پیوندهای مستحکمی به ویژه در عرصه‌های مسائل دفاعی و امنیتی هستند. در این زمینه می‌توان به دیدگاه مشترک دو کشور در زمینه حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در فضای پیرامونی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه اشاره کرد. تهدیدی که از حضور قدرت‌هایی چون امریکا در خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز و نیز گسترش پدیده تروریسم تکفیری ناشی می‌شود و سبب ایجاد نگاهی همسان در تهران و مسکو به مسئله‌ مداخله‌گری غرب و مبارزه با تروریسم شده است. در این راستا تحولات سوریه، عراق، افغانستان و حتی یمن کانون‌هایی برای دغدغه‌ها و نگرانی‌های مشترک امنیتی تهران و مسکو به‌شمار می‌رود. تهدیدهای برآمده از حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای و گسترش تروریسم نه تنها در خاورمیانه بلکه در حوزه‌ دریای خزر و مناطق پیرامونی آن نیز نمایان است. از این‌رو غیرنظامی شدن دریای خزر دستورکاری است که عملی شدن آن باید مورد توجه ویژه‌ مقام‌های جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه قرار گیرد. تهدیدهای امنیتی مشترک پیش روی تهران و مسکو تنها محدود به تهدیدات متعارف و سنتی نیست. در این ارتباط، باید به تهدیدهای سایبری نیز اشاره کرد که در بسیاری موارد از کانون‌هایی مشابه، امنیت سایبری ایران و روسیه را به چالش می‌کشد و لزوم همکاری دو کشور را برای مقابله با آن مشخص می‌کند. در کنار تهدیدهای یاد شده، فرصت‌های قابل توجهی نیز در زمینه گسترش همکاری‌های دفاعی و امنیتی ایران و روسیه وجود دارد. در وهله نخست، این همکاری‌ها موجب تقویت موضع دو کشور در عرصه‌ تحولات منطقه‌ای شده و محور تهران- مسکو را محوری تأثیرگذار بر سیر تحولات یاد شده خواهد ساخت. ایران به مثابه درگاهی است که روسیه برای حضور فعالانه‌تر در محیط امنیتی خاورمیانه به ویژه سوریه و خلیج فارس از مزیت‌های گسترش همکاری با آن می‌تواند بهره برد، مسئله‌ای که اهمیت فراوانی برای منافع ملی روسیه دارد. از سوی دیگر، روسیه اکنون می‌تواند نقش مهمی برای ارتقای توانایی‌های دفاعی و نظامی و بازسازی نظامی ایران به ویژه نیروی هوایی آن ایفا کند. البته رویکرد ایران درباره همکاری‌های دفاعی با روسیه متفاوت از برخی کشورها به‌عنوان خریداران صرف جنگ‌افزار است و نیازهای دفاعی ایران بیشتر‌ از طریق انتقال تکنولوژی و همکاری‌های فنی نظامی برآورده می‌شود. در این راستا بسترهای مناسبی برای همکاری در عرصه‌های نظامی- امنیتی، زمینی، هوایی، دریایی، سایبری و فضایی وجود دارد. در مجموع باید گفت جمهوری اسلامی ایران و روسیه دیدگاه‌ها و اهداف نزدیکی با یکدیگر دارند که از تهدیدها و فرصت‌های مشترک دو کشور بر می‌آید؛ تهدیدها و فرصت‌هایی که انگیزه‌های همکاری را میان مقام‌های تهران و مسکو در فضای جدید تعاملی تقویت می‌کند و به شکل دو و چند جانبه (در چارچوب‌هایی چون سازمان همکاری شانگهای) قابل توسعه است.

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید

منبع: روزنامه جوان