استاد مصری دانشگاه استنفورد: وقوع یک انقلاب جدید در مصر بسیار دور از انتظار است

شفقنا/ متن پیش رو در شفقنا منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

عمرو حمزاوی ۴۹ ساله یکی از شناخته شده ترین چهره های دموکراتیک مصر به شمار می رود. او در زمان انقلاب سال ۲۰۱۱ یک نویسنده و ناشر و فعال حقوق بشر بود که در خلال انقلاب تشکیل یک “شورای ریش سفیدان” را مطرح کرد، شورایی که به عنوان میانجی بین جنبش اعتراضی و دولت فعالیت کند. حمزاوی در همان سال به عنوان تنها نماینده لیبرال و مستقل به پارلمان مصر راه یافت. او پس از آن که در جولای ۲۰۱۳ به سرنگون کردن پرزیدنت محمد مرسی توسط نظامیان اعتراض کرد به شدت در کشور خودش مورد بی مهری قرار گرفت. عمرو حمزاوی در حال حاضر به عنوان یک سیاست پژوه برجسته در دانشگاه استانفورد کالیفرنیا به تدریس مشغول است. او در این مصاحبه با نگاهی به گذشته نه تنها اسلام گرایان بلکه نیروهای سکولار را نیز به خیانت به آرمان های جنبش دموکراتیک سال ۲۰۱۱ متهم می کند. به باور آقای حمزاوی در حال حاضر وقوع یک انقلاب جدید بسیار بعید به نظر می رسد.

س: آقای حمزاوی، پنج سال پس از انقلاب باز هم مصر در عمل یک دیکتاتوری نظامی محسوب می شود. همزمان رژیم پرزیدنت عبدالفتاح السیسی می تواند آشکارا از حمایت گسترده مردم برخوردار باشد. آیا مصری ها دیگر علاقه ای به آزمون های سیاسی نداشته و به همین خاطر به مناسبات اقتدارگرایانه تن داده اند؟
ج: در وهله نخست باید بگویم که آن حمایت گسترده از سیسی مانند آنچه که پس از کودتای نظامی ۲۰۱۳ وجود داشت امروزه دیگر وجود ندارد. این مساله را می توان با توجه به میزان مشارکت مردم در آخرین انتخابات پارلمانی مشاهده کرد. در این انتخابات تنها ۲۵ درصد از واجدین شرایط شرکت کردند در حالی که میزان مشارکت در سال ۲۰۱۱ دو برابر این بود. در درجه دوم این که در سال گذشته بالغ بر هزار تجمع اعتراضی کوچک توسط دانشجویان، کارگران و کارمندان دولت برگزار شد. نارضایتی ها افزایش پیدا کرده است و در سوی دیگر بسیاری از مصری ها هر روزه شاهد وضعیت بی ثبات در منطقه و تهدیدهای تروریستی در سراسر کشور هستند. و این وضعیت آنان را وحشت زده می کند و از خود می پرسند که آیا کشورشان به سرنوشت عراق و یمن و سوریه و لیبی دچار خواهد شد؟ رسانه های دولتی نیز هر لحظه به مردم هشدار می دهند که باید خدا را شکر کنند که در چنین وضعیتی رهبری مانند سیسی نصیبشان کرده است.
س: امروزه چه دیدگاهی در مورد انقلاب سال ۲۰۱۱ در میان مردم وجود دارد؟
ج: مصری ها می گویند که آزمون های سیاسی پس از ۲۰۱۱ دستاورد خوبی برای کشور نداشت و در نهایت باز هم این ارتش بود و است که می تواند شغل و نان و امنیت بیشتر را تضمین کند. همزمان به مردم گفته شد که تنها کسانی که بدون قید و شرط و چون و چرا از سیسی حمایت می کنند، میهن پرستان واقعی به شمار می آیند. به گفته آنها ناجی ملت همان ناجی اونیفرم پوش است. این منطق از سال های دهه پنجاه به فرهنگ سیاسی مصر راه یافته است. و هر کس غیر از این بگوید حذف می شود.
س: مانند خود شما؟
ج: من به مدت یک سال ممنوع الخروج بودم. بعد از سال ۲۰۱۳ هم کمپین های حذفی متعددی علیه من به راه افتاد و این همزمان با روزهایی بود که خواستار تحقیق در مورد موارد نقض حقوق بشر از سوی رژیم شده بودم. دیگر برای من امکان نداشت که از نظر سیاسی فعال باشم یا بتوانم علنی حرف بزنم. از همین رو در حال حاضر به حال تبعید در آمریکا و در استانفورد بسر می برم. بسیاری دیگر نیز همین وضعیت را دارند. اکثر صداهای مخالف رژیم در خارج از مصر هستند.
س: به گذشته بازمی گردیم: چرا آن قیامی که برای نان و آزادی و کرامت بود شکست خورد؟ و به عقیده شما بزرگترین خطاهای جنبش دموکراتیک کدام بودند؟
ج: بازیگران سیاسی آن دوره خطاهای زیادی مرتکب شده و تا به امروز نیز در مورد آن خطاها فکر نکرده اند. یکی از خطاها این بود که مابین سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ بیش از اندازه با کمپین های هویتی مشغول شدند، همان کمپین هایی که نمی توانست بخش بزرگی از مصری ها را در بر بگیرد. مردم می پرسیدند که بحث و جدل ها بر سر اسلام گرایی و سکولاریسم چه ارتباطی با شرایط زندگی ما دارد؟ این جنگ و جدل های ایدئولوژیک کار را به جایی رساند که آرمان دموکراسی و تحول وجهه و جذابیت خود در میان ملت را از دست داد. نیروهای سکولار و چپ و لیبرال از نظامیان خواستند که یک بار دیگر وارد عرصه سیاست شوند زیرا این نیروها با اخوان المسلمین مخالف بودند. بدین صورت دموکراسی تبدیل به ابزاری شد که به کمک آن اسلام گرایان کنار زده شدند. البته اسلام گرایان هم در دوران کوتاه حکومت خود مرتکب اشتباهات زیادی شدند. آنها تلاش کردند که خواسته های خود را علیرغم همه مخالفت های موجود محقق کنند و در این راستا یک گفتمان بسیار تهاجمی را در برابر قبطی ها و دیگر اقلیت ها به کار گرفتند. پس تعجبی ندارد که امروز بخش بزرگی از قبطی ها از سیسی حمایت می کنند.
س: آیا آن زمان که اخوان المسلمین تلاش کردند با الیت سابق همکاری کنند، درست به مانند سکولارها به جنبش خیانت نکردند؟
ج: بله همین طور است. زیرا در سال ۲۰۱۱ بسیاری از نیروهای چپ و لیبرال آماده همکاری با اسلام گرایان بودند تا به این صورت به یکی از اصول دموکراسی عمل کرده باشند. تنها یک بار پنجره زمان به سوی دموکراسی گشوده شد و این گشایش به این خاطر بود که در روزهای آغاز پس از انقلاب آن الیت کهنه کنار کشیده بود و مداخله ای نداشت. با این حال این اخوان المسلمین بودند که یک بار به قدرت رسیدند و به محض رسیدن به قدرت متحدان چپ و لیبرال خود را کنار گذاشته و دست دوستی به سوی سلفی ها دراز کردند. و این آغاز همان سیاست هویتی بود که طی آن همه چیز به سوی شریعت چرخید و هر انتخاباتی به مبارزه ای به سود مذهب تبدیل گشت. اگرچه که اخوان المسلمین به صورت دموکراتیک به قدرت رسیدند اما به جای انجام اصلاحات اقتصادی و سیاسی و امنیتی تلاش کردند که مانند دوران مبارک خود را با تشکیلات امنیتی همساز کنند. و این دومین خطا و فریب در جریان جنبش دموکراتیک بود.
س: جنبشی که به کودتای ۲۰۱۳ ختم شد.
ج: من نیز از جمله افرادی بودم که عقیده داشتم باید به مرسی به عنوان رییس جمهور منتخب شانس دیگری داده شود اما هنگامی که متوجه شدم که وی چگونه همه متحدان قدیمی و سکولار خود را کنار گذاشته و به سوی راست و نظامیان منحرف شده است تا اندازه ای نظرم را تغییر دادم. با این حال این دیدگاه که مرسی توسط نظامیان سرنگون شود کاملا غلط بود زیرا محال بود که نظامی ها پس از سرنگونی مرسی به پادگان هایشان بازگردند. با این حال همه آن سیگنال هایی که به سوی ملت فرستاده می شد و به مردم تلقین می شد که نیروهای سکولار و چپ توانایی انجام هیچ تغییری را ندارند کاملا اشتباه بود و در نهایت به نفع نظامیان تمام شد.
س: بسیاری از طرفداران سیسی سرکوبگری های رژیم فعلی را نتیجه دوران مرسی می دانند و از تکرار دوران اخوان المسلمین می هراسند.
ج: امروزه نوعی هیستری عمومی و توده ای در مصر جریان دارد. نقطه اوج این هیستری و خشم تابستان ۲۰۱۳ بود یعنی همان روزی که میدان ربعه به خون کشیده شد و نزدیک به هزار مصری کشته شدند. اما بخش بزرگی از مردم در قبال این رویداد چه واکنشی نشان دادند؟ کف زدند و هورا کشیدند! رژیم با موفقیت وجهه اسلام گرایان را نابود کرد و به مردم این گونه تلقین کرد که این گروه دیگر هیچ ویژگی انسانی نداشته و تغییر هویت داده اند. من هنوز هم در این مورد که چگونه مردم در مورد کشتار میدان ربعه سکوت کردند و ظلم و سرکوب های امروزی را به جان خریدند در شگفت هستم. نمی توان دوره فعلی را حاصل و مشابه دوران ریاست جمهوری مرسی دانست زیرا در دوران مرسی حقوق بشر در این ابعاد نقض نمی شد.
س: آیا به نظر شما هم اخوان المسلمین به پایان کار خود رسیده اند یا آنها هم می توانند زمانی بار دیگر نقشی سیاسی در مصر ایفا کنند؟
ج: دو سال گذشته دشوارترین دوران تاریخ اخوان المسلمین به شمار می آید و حتی از سال های دهه پنجاه نیز دشوارتر بود. رهبران این گروه و هزاران عضو آن در زندان ها بسر برده یا کشته یا تبعید شده اند. این جنبش به عنوان یک کل واحد راه خود را گم کرده و مسیر خود را از دست داده است. حتی برخی گروه های اقماری و حاشیه ای اخوان نیز این روزها قدرتی برای اعمال خشونت ندارند. گفتمان اخوان اما با گفتمان گروهی مانند داعش تفاوت دارد. داعش نمایندگان و اعضای دولت را گروهی کافر می داند اما اخوان کلیت دولت را نهادی غیراسلامی برمی شمارند اما اخوان نیز تا به امروز به خطاهای خود نپرداخته و ترس مخالفان خود را مورد بررسی قرار نداده و درک نکرده است. اگر این بررسی صورت نگیرد باز هم اخوان در همین سردرگمی خواهد ماند. البته در این مدت رادیکالیسم شکست سنگینی متحمل شده است اما تا زمانی که زندان ها لبالب از زندانی است و هر روز خبرهای تازه ای در مورد اعمال شکنجه و مرگ های مشکوک به گوش می رسد چه انتظاری می توان داشت.
س: آیا با توجه به این که شرایط امروز مانند شرایطی است که به انقلاب ۲۰۱۱ ختم شد می توان انتظار داشت که انقلاب جدیدی در راه باشد؟
ج: من از آن دسته افرادی هستم که عقیده دارند رویدادهای بزرگ در تاریخ یک کشور تکرارشدنی نیست اما وضعیت شبیه یا بدتر از آن روزها به نظر می رسد. حقوق بشر به صورتی گسترده نقض می شود و چشم انداز اجتماعی وجود ندارد و شکافی عمیق میان فقرا و اغنیا ایجاد شده و فساد غوغا می کند. اما تفاوت ها با آن زمان این است که مردم در سال ۲۰۱۱ بدون ترس به خیابان ها ریختند و فعالان اپوزیسیون هنوز وجهه و اعتبار داشتند اما امروز دیگر چنین ویژگی هایی وجود ندارد. مصری ها با نگاه به منطقه بابت امنیت کشور خود بسیار بیم دارند. و همین مساله آنها را از خیابان ها دور نگه می دارد اما چنانچه دولت و رژیم سیسی موفق به انجام اصلاحات و برقراری عدالت نشود، تا آینده های دور نیز نمی توان به تحقق این اهداف امید داشت.

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید

منبع: شفقنا