چرا یکباره لحن دیپلمات های سعودی و ایرانی تغییر کرد؟

چرا یکباره لحن دیپلمات های سعودی و ایرانی تغییر کرد؟

جدا از چالش ها و اختلافات مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی و منطقه ای تهران و ریاض در هفته های اخیر به نظر می رسد از اوج تنش بین دو کشور تا حدی کاسته شده است. در این راستا برای بررسی بیشتر عوامل موثر بر میزان تنش بین دو کشور و آتیه این روابط «رصد» به سرغ دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه رفته است.

چه عواملی در افزایش واگرایی روابط ایران و عربستان نقش داشتت؟

خصومت در روابط ما و عربستان ریشه در گذشته دارد. دلایل مختلفی باعث شده است که این ناآرامی در روابط ما و عربستان هر روز گسترش و عمق بیشتری پیدا کند. مخصوصا از زمانی که مسئله یمن پیش آمد، ارتباط ما با عربستان تیره تر از گذشته شد و مسئله سوریه این موضوع را تشدید کرد. قبلا سوریه یک میدان مبارزه ای بین ما و عربستان شد. تشدید این تیرگی روابط باعث شد عربستان یک نهاد تکفیری به نام داعش را به راه بیندازد که هدفش مقابله کردن با ایران باشد. به همین خاطر زمانی که از نگاه آن ها ایران تصمیم گرفته بود که یک هلال شیعی در منطقه ایجاد کند که این هلال عبارت از ایران، عراق، سوریه، لبنان و قرار بر این بود تا بحرین هم کشیده شود، عربستان دست به اقدام تلافی جویانه ای زد و عمق روابط ما را خصمانه تر کند.

حادثه ای که در منا اتفاق افتاد، دایره جدیدی از خصومت را در روابط ما و عربستان به وجود آورد. مسئله اختلاف ما با عربستان در اوپک دریچه اقتصادی ما را با عربستان تنگ تر کرد. عربستان با خصومت هر چه بیشتر با افزایش قیمت ها و با سطح تولیدی که به طور سنتی مورد پذیرش همه باید قرار می گرفت، مخالفت کرد. عربستان در یک سمت و در مقابل ما قرار گرفت و با توجه به شرایط اقتصادی نامطلوب ما و باتوجه به برداشته شدن تحریم ها در آینده نزدیک انتظارمان این بود که به بازارهای گذشته خود دسترسی پیدا کنیم، ولی عربستان قیمت نفت را کاهش داد.

در این بین یک مثلث بحرانی در منطقه غرب آسیا شکل گرفت. این مثلث عبارتند از عربستان، قطر و ترکیه که به طور پنهانی و آشکار از داعش حمایت می کردند. نقطه خصومتشان با تشکیل این مثلث قطعا ایران بود. چون سوریه یک منطقه استراتژیک برای ایران به حساب می آید آن ها تلاش می کردند که از قدرت نمایی ایران در منطقه جلوگیری شود. آن ها بعد از اینکه نتوانستند جلوی توافق نامه ایران با ۱+۵ را بگیرد، این خصومت به میدان های جنگ کشیده شد و مخصوصا ترکیه اخیرا دست به قدرت نمایی هایی زده است که از طرف عربستان و قطر و احتمالا از طرف آمریکا تعریف می شود.

در شرایط کنونی روابط ایران و عربستان بیشتر به سمت واگرایی سوق پیدا می کند یا همگرایی؟

روابط خصومت آمیزی بین ما و عربستان به نقطه جوشش و قلیان خود رسیده است و آمریکایی ها هم به این نتیجه رسیده اند که این خصومت بسترهای مناسب کدورت و تیرگی روابط در غرب آسیا را به وجود آورده است. آمریکایی ها به خاطر توسعه طلبی چین، سیاست هایشان بیشتر معطوف به شرق آسیا است و رفته رفته از غرب آسیا فاصله می گیرند. لذا غرب آسیا دیگر آن جذابیت های لازم را ندارد. با توجه به این که آمریکا خودش نفت شل را تولید می کند وابستگی انرژی اش نسبت به نفت کاهش پیدا می کند.

چنانچه آقای اوباما در یک سخنرانی هفتگی که از رادیوی سراسری آمریکا پخش می شد، اعلام کرد که کشورهای عرب منطقه همه مشکلات را به گردن ایران می اندازند، صحیح نیست و بیشترین مشکلاتشان مربوط به سیاست های داخلی خود آن ها است و باید فضا را بازتر کنند. آقای جان کری چند روز بعد اعلام کرد که کشورهای عرب منطقه از آمریکا تقاضای اسلحه می کنند و این انباشت اسلحه زیان آور خواهد بود و می بایست فضایی فراهم شود که از میزان خصومت ایران و عربستان کاسته شود.

تصور من این است که این نقطه جوش قابل کنترل نیست و اگر ادامه پیدا کند، وضعیت غرب آسیا را با مشکلات فراوانی روبرو خواهد کرد. حتی بسیاری از کارشناسان غربی هم پیش بینی کرده اند که اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، غرب آسیا در آستانه جنگ قرار خواهد گرفت. بنابراین پیش بینی من این است که ما به سمت یک ملایمت در روابط با عربستان پیش می رویم که این امر تحت فشارهایی است که آمریکا بر عربستان وارد کرده است و شاید همین فشارها را هم بر ترکیه وارد کرده است، که خصومت بین ما و عربستان قطعا دیگر قابل دوام نیست و می تواند منطقه را با مشکلاتی مواجه کند.

به نظر می رسد که قدم هایی هم در این راه برداشته شده است. چنانچه اخیرا عربستان سعودی سفیر بلند پایه ای به ایران فرستاد و معاون اول رئیس جمهور ما هم با آقای اردوغان ملاقات کرد. به نظر می رسد آمریکایی ها مخصوصا آقای اوباما در آستانه انتخابات می خواهد کاری کند که بحران غرب آسیا تا حدود زیادی کاهش پیدا کند و مسئله سوریه شکل جدیدی به خود گیرد که ایران هم با این برنامه ها همراهی کند.

آیا می توان گفت در شرایط کنونی مقامات ریاض بیشتر مایلند تنش زدایی در روابط با ایران اتفاق بیفتد؟

گروهی که اخیرا بر مسند قدرت عربستان نشستند، آدم های خشنی هستند. غیر از آن خشونت ناشی از وهابیت شان، هیچ نوع تجربه سیاسی ندارند. آدم های خام و ناپخته ای هستند. هم وزیر خارجه و هم وزیر دفاعش جوان های بی تجربه ای هستند و حتی خود ملک سلمان آن قابلیت ها و ظرفیت های سیاسی لازم را ندارد. در زمان ملک عبدالله چون وی مرد آرامی بود، اتفاق خیلی مهمی نیفتاد. آن ها آدم های ماجراجویی هستند و به همین دلیل آمریکا آن ها را کنترل می کند. لذا پیش بینی من این است که در آینده نزدیک مسئله یمن سر و سامان خواهد گرفت و مراسم آشتی کنان بین حوثی ها و عربستان برگزار خواهد شد و در مورد سوریه هم بر این نظرم که سوریه از طریق دیپلماسی به یک نقطه آشتی کنان خواهد رسید.

با توجه به شرایط کنونی، چه عواملی دیگری می تواند در روابط ما و عربستان تاثیر گذار باشد؟

یکی از مشکلاتی که ما با عربستان داریم، مسئله اوپک است که قرار است در آینده نزدیک که جلسه دوم اوپک تشکیل می شود، عربستان در مورد قیمت نفت و میزان تولید خود تجدید نظر کند. اگر این کار را انجام دهد، نشان دهنده این است که نوعی روزنه های امید در بهبود روابط ما و عربستان به وجود آمده است. همچنین با توجه به این که ما اکنون آمادگی پذیرش سرمایه گذاری های خارجی را داریم، اروپایی ها خیلی علاقمند نیستند که در این شرایط بسیار بحرانی که بین ما و عربستان وجود دارد، سرمایه گذاری ها را در ایران شروع کنند. لذا ناچارند از میزان خشونت بکاهند، من هم فکر می کنم در آینده از حجم اختلافات بین ما و عربستان کاسته خواهد شد.

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید telegram.me/akharinkhabar