مهدی محتشمی: قطعنامه حقوق‌بشری علیه ایران محصول دولت كنونی كانادا نیست

اعتماد نوشت:  آیا ایران و كانادا از روزهای تنش در رابطه دوجانبه فاصله می‌گیرند؟ پاسخ به این سوال از اواسط ماه اكتبر به ظاهر ساده‌تر اما در حقیقت پیچیده‌تر از پیش شده است. جاستین تردو، نخست‌وزیر جدید كانادا كه با شعارهای خود دال بر «تغییر» در روابط داخلی و خارجی توانست به حاكمیت ١٠ساله محافظه‌كاران در این كشور پایان دهد، وعده تغییراتی را داده كه به توفان سیاسی می‌ماند. استفان هارپر در دوران نخست‌وزیری خود به خصوص از سال ٢٠١٢ به این سو، سیاست‌های پرتنشی را در مقابل ایران اتخاذ كرد كه پس‌لرزه‌های آن زلزله را در حرف می‌توان نادیده گرفت اما در عمل عادی‌سازی رابطه چندان آسان نخواهد بود.

در میان وعده‌های طلایی كه تردو داده است شاید مهم‌ترین و البته حساس‌ترین آنها همین تلاش برای عادی‌سازی رابطه با ایران باشد. سپتامبر سال ٢٠١٢، تاریخ سیاهی در رابطه ایران و كانادا بود. نخست‌وزیر وقت ناگهان خبر تعطیلی سفارتخانه كشورش در ایران را داده و در اقدامی توهین‌آمیز به دیپلمات‌های ایرانی پنج روز فرصت داد تا خاك كانادا را ترك كنند. كانادا دلایل این اقدام ناگهانی خود را حمایت ایران از بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه و همچنین تهدید اسراییل خواند. البته هارپر ادعا كرد كه این اقدام وی به دلیل آنچه او نقض حقوق بشر در ایران می‌خواند، است و البته برنامه هسته‌ای كه جنبه‌های صلح‌آمیز آن به گفته آقای هارپر مشخص نیست. با این‌همه انتخابات برگزار شد و تردو جای هارپر تندرو و ایران‌ستیز را گرفت.

 نخست‌وزیر جدید و البته جوان كانادا در یكی از نخستین گفت‌وگوهای خود با سی بی‌اس ابراز امیدواری كرد كه كانادا بتواند سفارتخانه خود در تهران را مجددا باز كند. این سخنان در بازه زمانی ابراز شد كه ایران و ١+٥ به برنامه جامع اقدام مشترك در خصوص برنامه هسته‌ای ایران دست یافته بودند. رییس دولت جدید كانادا می‌گوید كه مطمئن است كشور وی می‌تواند با ایران دوباره تعامل داشته باشد اما این سخنان در حرف آسان است. جان موندی، سفیر سابق كانادا در ایران در سال ٢٠٠٧ میلادی در این خصوص می‌گوید: «زمانی كه یك رابطه دیپلماتیك متوقف یا معلق می‌شود، بازگرداندن آن به حالت اولیه بسیار سخت است.»

 وی اقدام كانادا در بستن سفارتخانه خود در ایران در سال ٢٠١٢ را یك اشتباه فاحش می‌خواند. ایران و كانادا درنیم قرن از روابط دو جانبه، فراز و فرودهای بسیاری را تجربه كرده‌اند: كانادا چندین بار سفرای خود را از ایران فراخوانده است، دو نامزد مدنظر ایران برای حضور سفارت این كشور در كانادا را رد كرده است، سیاست تعامل محدود كه شامل اعمال محدودیت تماس مقام‌های كانادایی با همتاهای ایرانی می‌شود را اعمال كرده و در مراحلی هم تحریم‌هایی را علیه تهران مدنظر داشته است. اما این رابطه هیچگاه به صفر مطلق نرسیده بود. سفیر سابق كانادا در ایران می‌گوید كه دلایلی كه دولت هارپر برای خروج از تهران بر زبان آورده‌اند دقیقا همان دلایلی است كه باید به خاطر آنها در ایران می‌ماندیم و در خصوص تك‌به‌تك آنها با تهران رایزنی می‌كردیم.

 كانادا با بستن سفارتخانه خود اقدام به كاری كرد كه حتی در روزهای بحران در رابطه ایران و عراق در هشت سال جنگ تحمیلی هم میان دو كشور در حال جنگ اتفاق نیفتاد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اقدام دولت وقت كانادا را تایید كرد و شاید از ابتدا هم هارپر برای دریافت این تایید بود كه مهر توقف كار بر سردر سفارتخانه كشورش در تهران كوبید. گلوب‌اند ایمیل در گزارشی در خصوص رابطه ایران و كانادا می‌نویسد: كانادا از اشتیاق محتاطانه برای برقراری رابطه با ایران سخن می‌گوید اما آیا  این اشتیاق امروز هم در تهران وجود دارد؟ توافق هسته‌ای كه میان ایران و ١+٥ صورت گرفته كشورهای اروپایی را به سمت تهران سوق داده است و حتی امریكا هم این روزها به فكر توسعه رابطه با تهران و تنش زدایی از این رابطه است. كانادا امروز در وضعیت عجیب و غریبی قرار گرفته است و ایران اشتیاق چندانی به رابطه سریع‌السیر با اوتاوا ندارد.المانیتور نیز در تازه‌ترین گزارش خود در خصوص رابطه تهران – اوتاوا به نقل از یك كارشناس ایرانی در حوزه روابط بین‌الملل نوشت: جاستین تردو برای برقراری مجدد روابط با ایران باید چند مرحله را طی كند: اول اینكه با گذشته‌ هارپر و سیاست‌های مضر وی قطع ارتباط كند و خود را با دور جدید روابط اتحادیه اروپا و امریكا با ایران وفق دهد. در این میان، برقراری این روابط نیازمند صبر، تحمل، زمان و تلاش زیاد است تا رابطه میان تهران -كانادا به حالت عادی بازگردد. شمار زیادی ایرانی‌های ساكن در كانادا می‌توانند در این روند نقشی مهم و كلیدی ایفا كند. اما عادی‌سازی روابط میان ایران و كانادا به نوعی برای هر دو كشور دارای اهمیت است.

 كانادا با این كار این پیام را ارسال خواهد كرد كه در سیاست‌خارجی‌اش و بازگشت به سمت دیپلماسی سنتی خود، یعنی برقراری روابط با كشورهایی مثل ایران تغییر ایجاد كرده است و برای ایران نیز روابط با كانادا به معنی عادی شدن روابطش با غرب و بیرون آمدن از انزواست. هر چند باید دید كه جاستین تردو چطور می‌تواند نقش از دست رفته كانادا در عرصه بین‌الملل را بازگرداند. به نظر می‌آید كه ایران با وجود توافق هسته‌ای و هجوم هیات تجاری و سیاسی خارجی به این كشور پس از برجام، در شرط گذاشتن برای زمان و چگونگی ایجاد رابطه با اوتاوا دست بالاتر را دارد.رابطه ایران و كانادا در روزهای پسابرجام چه سمت و سویی را به خود خواهد گرفت؟ چه مسائلی اوتاوا را به فكر احیای رابطه انداخته است و این رابطه تا كجا تحت تاثیر عامل سومی به نام امریكا قرار خواهد داشت؟ سوال‌هایی از این دست را با مهدی محتشمی، مدیركل سابق امریكای شمالی وزارت امور خارجه در میان گذاشتیم:  ارزیابی شما از چشم‌انداز روابط ایران و كانادا با روی كار آمدن دولت جدید جاستین تردو چیست؟در سال‌های گذشته یعنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، متاسفانه كانادا سیاست مستقلی نسبت به جمهوری اسلامی ایران نداشته است و سیاست‌های خود در قبال ایران را در دنباله‌روی و پیروی از سیاست‌های ایالات متحده امریكا تنظیم كرده است و همین مساله منجر به این شده تا روابط تهران و اوتاوا با ‌فراز و نشیب‌های بسیاری برخوردار باشد. هنگامی هم كه سیر این فراز و نشیب‌ها را مورد بررسی قرار دهیم، همان‌طور كه بیان كردم متوجه می‌شویم دولت كانادا یك سیاست مستقل و برگرفته از منافع ملی خود در رابطه با ایران را دنبال نمی‌كند و حتی با روی كار آمدن دولت‌های دست راستی و محافظه‌كار، روابط تهران و اوتاوا به‌شدت تحت تاثیر قرار گرفته است كه در آخرین نمونه، استفان هارپر به مدت ١٠ سال ریاست دولت كانادا را برعهده داشت و سیاست‌های تندروانه و به‌شدت خصمانه‌ای را علیه تهران دنبال می‌كرد و در اقدامی تعجب‌برانگیز و ناشیانه سفارت این كشور در تهران را بست. دولت او، تنها هم‌پیمان و متحد رژیم صهیونیستی بود كه همپای تل‌آویو علیه مذاكرات و سپس برجام موضع‌گیری می‌كرد.

 با این حال، در هفته‌های گذشته شاهد روی كار آمدن دولت جدید و لیبرال جاستین تردو هستیم. می‌توان روی كار آمدن این دولت را نشات گرفته و محصول تندروی‌های دولت سابق كانادا نه در قبال ایران بلكه در كلیه مسائل منطقه‌ای، بین‌المللی و داخلی دانست كه نارضایتی‌های بسیاری در میان كانادایی‌ها ایجاد كرده بود و سرانجام هم مردم با عدم رای به او نشان دادند كه خواستار تشكیل دولتی میانه‌رو، معتدل و معقول هستند. به همین جهت، ما روی كار آمدن دولت جدید در اوتاوا را به فال نیك می‌گیریم و امیدواریم آقای تردو به شعارهای خود در زمان انتخابات پایبند باشد.

 كانادا از چه جایگاهی در مختصات سیاست خارجی ایران برخوردار است؟ به عبارت دیگر، چه مسائلی موجب اهمیت این كشور برای ایران می‌شود؟ایران از ابتدا تا امروز معتقد است كه كانادا كشور مهمی در عرصه بین‌المللی است كه از ظرفیت‌های بسیاری برای همكاری‌های دو جانبه و منطقه‌ای با ایران برخوردار است. از سویی ایران نیز كشوری است كه كانادا می‌تواند با همكاری با ما از منفعت‌های بسیاری برخوردار شود. از سویی، جامعه نسبتا گسترده‌ای از ایرانیان در این كشور حضور دارند كه از موثرترین و تحصیلكرده‌ترین اقشار كانادا هستند كه در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... حضور فعالی دارند.

 متاسفانه وضعیت این ایرانیان در سال‌های اخیر تحت تاثیر و دستخوش سیاست‌های دولت محافظه‌كار هارپر قرار گرفته بود كه بسیار تحت فشار بودند و با محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو بودند؛ به گونه‌ای كه خانواده‌های این افراد در ایران برای ایجاد ارتباط و دیدار آنها دچار مشكل بودند و هم آن ایرانیان مقیم، نمی‌توانستند از خدمات كنسولی ایران برخوردار شوند. ما امیدوار هستیم كه با سیاست‌های جدید این كشور، فصل جدیدی از روابط تهران و اوتاوا شكل بگیرد.

  تمایل كانادا برای عادی‌سازی روابط خود با ایران به چه میزان تحت تاثیر توافق هسته‌ای است؟در این واقعیت كه فضای پسا تحریم، صحنه جدیدی برای نقش‌آفرینی ایران و تعامل دیگر كشورها با تهران فراهم كرده، نباید تردیدی داشت زیرا از زمان دستیابی به برجام تا به امروز، بسیاری مقامات كشورهای مهم و موثر غربی و آسیایی به ایران سفر كرده‌اند و خواستار بهبود و گسترش روابط خود با تهران هستند. ما هم‌اكنون شاهد هستیم سرفصل جدیدی برای برقراری روابط با تهران در میان كشورهای مختلف وجود دارد و آنها می‌خواهند مناسبات و مراودات بیشتری با ایران داشته باشند و از ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل تهران استفاده كنند.

 این یك اصل كلی است و بی‌تردید كانادا نیز می‌خواهد از كشورهای مهم دیگر عقب نماند ولی این را هم نمی‌توان نادیده گرفت كه تحولی مهم در كانادا صورت گرفته است و یك دولت دست‌راستی تندرو كه پیوندهای استراتژیكی با رژیم صهیونیستی داشت، از مسند كار كنار رفته و یك دولت میانه‌رو و لیبرالی بر سركار آمده است كه اساسا نگرش و دیدگاهش به تحولات منطقه‌ای با دولت قبل متفاوت است. به عبارت دیگر، سرشت این دولت هم موجب می‌شود تا كانادا در روابط خود با تهران دست به بازنگری بزند. با این حال، ما امیدوار هستیم تا در صورت بازنگری این كشور در روابط خود با ایران، اوتاوا به فكر روابطی همه‌جانبه با تهران باشد و نه معطوف به یك مساله خاص یا یك بعد خاص.

 در صورت بازگشایی سفارتخانه‌های تهران و اوتاوا، اولویت كاری كانادایی‌ها در رابطه با ایران چیست؟ایران از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های غیرقابل انكاری در خاورمیانه برخوردار است كه هیچ كشوری نه از آنها در منطقه برخوردار است و نه كسی می‌تواند در آن تردید ایجاد كند. اگر كشوری بخواهد در غرب آسیا حضور فعالی داشته باشد، بی‌تردید یكی از بهترین كانال‌های معتبر و موثر برای حضور، ایران خواهد بود. با این حال، ما شاهد هستیم كه خاورمیانه در سال‌های گذشته شرایط وخیم و پر تلاطمی را پشت سر می‌گذارد و با بحران‌های مختلفی روبه‌رو است كه كانادا هم در برخی از آنها حضور دارد و هر كشوری اعم از كانادا یا غیر كانادا، بخواهد از این بحران‌ها خارج شود و به دنبال منافع بلندمدت باشد، باید با ایران همكاری داشته باشد. ما باید این مساله را متوجه باشیم كه تهران به مثابه گوهری در خاورمیانه در حال خودنمایی است و همه كشورها باید از رابطه با چنین كشوری كه از ظرفیت‌های بی‌بدیل امنیتی، دفاعی، سیاسی و اقتصادی برخوردار است، استقبال كنند. با این حال، كانادا كشوری پیشرفته و صنعتی است و در سال‌های گذشته در زمینه‌های ماشین‌سازی صنعتی، توربین‌های بخار ، نفت و گاز، ناوبری هوایی و كشاورزی و آبیاری با كشورمان مناسباتی داشته است. انتظار این است كه در دوره جدید روابط احتمالی ایران و كانادا، دو كشور بتوانند در حجم گسترده معقولانه‌ای با یكدیگر مناسبات اقتصادی و تجاری برقرار كنند و من هم بعید می‌دانم كانادا بخواهد از بازار جذاب ایران صرف نظر كند.

  در هفته‌های گذشته شاهد تصویب قطعنامه‌ای حقوق بشری علیه ایران به پیشنهاد كانادا در سازمان ملل بودیم. این مساله به چه میزان می‌تواند در عادی‌سازی روابط ایران و كانادا اخلال ایجاد كند؟نكته نخستی كه باید متوجه آن باشیم تهران و اوتاوا در شرایطی نیستند كه بخواهند به سرعت سفارتخانه‌های خود را بازگشایی كنند، زیرا عادی‌سازی روابط و بازگشایی سفارتخانه‌ها زمانبر و نیازمند اقدامات مقدماتی است. با این حال، در سال‌های گذشته هم شاهد اقداماتی نامربوط و مداخله‌جویانه از سوی كانادا علیه ایران در مسائل حقوق بشری بوده‌ایم كه نمونه آن در رابطه با ماجرای مرگ زهرا كاظمی رخ داد كه قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب شد. با این حال، در رابطه با تصویب قطعنامه حقوق بشری علیه ایران در هفته‌های گذشته باید بگویم كه دستمایه این قطعنامه قبل از دولت كنونی بوده و نمی‌توان دولت جدید كانادا را در این مساله مقصر دانست زیرا پروسه تصویب قطعنامه‌های اینچنینی چندین ماهه است.

با این حال، ما امیدوار هستیم كه دولت جدید كانادا در دوره جدید روابط خود با تهران، از رویكردهای كهنه و گذشته پیشین اجتناب كند و متوجه واقعیات و شرایط كنونی ایران و منطقه باشد، چراكه از ابتدای انقلاب اسلامی تا به امروز، دولت جمهوری اسلامی ایران توجه محسوسی به رعایت حقوق بشر و اعتلای آن داشته و با روی كار آمدن دولت یازدهم نیز این تلاش‌ها مضاعف شده است و نمی‌توان در آن تردیدی وارد كرد. ما امیدوار هستیم كه دولت جدید كانادا در خصوص سیاست‌های خود در قبال تهران ضمن عدم استفاده از چنین ابزارهای كهنه و ناكارآمد، دنباله‌رو سیاست‌های رژیم صهیونیستی نباشد و سیاست‌های مستقلانه و مبتنی بر احترام متقابل و منافع ملی را در پیش بگیرد.

  فكر می‌كنید كانادا در عادی‌سازی روابط خود با ایران، تحت تاثیر سیاست‌های امریكا قرار بگیرد؟من فكر نمی‌كنم دولت كنونی كانادا در شرایطی باشد كه برای تنظیم روابط خود با تهران، منافع خود را با امریكا در نظر نگیرد. به هر حال امریكا و كانادا با یكدیگر همسایه هستند و از روابط و مناسبات استراتژیكی برخودارند و بی‌تردید دولت آقای تردو ملاحظات روابط اوتاوا و واشنگتن را در نظر خواهد گرفت. با این حال، كانادا كشوری مستقل است و ما هم می‌خواهیم با تمامی كشورهای دنیا و از جمله این كشور روابط مبتنی بر تعامل سازنده داشته باشیم و امیدوار نیز هستیم تا این كشور براساس منافع ملی خود و در چارچوب احترام متقابل سیاست‌های مستقلانه‌ای نسبت به تهران در پیش بگیرد.