فناوری هسته ای، نماد همبستگی و پایداری ملی

فناوری هسته‌ای كه در كوتاه سخن، به فناوری مبتنی بر واكنش‌های هسته‌ای اطلاق می شود، مصادیق و نمونه هایی همچون نیروگاه هسته ای، كاربردهای پزشكی، نظامی، كاربردهای صنعتی، كاربردهای تجاری و صنایع غذایی، دامپزشكی، و دامپروری دارد.
به همین مناسبت، خبرگزاری جمهوری اسلامی در میزگردی با حضور دكتر محسن ساغری رئیس انجمن علمی پزشكی هسته ای ایران و دكتر پرویز پروین، دكتر مرتضی حبیبی و دكتر علی معافی از دانشمندان و اعضای هیات علمی دانشگاه امیر كبیر، به بررسی بخشی از كاربردها و مزایای فناوری هسته ای و نیازهای فعلی كشور در این حوزه پرداخت.
نكته مورد تایید و تاكید كارشناسان این است كه پیشرفت های ملی حاصل شده در عرصه فناوری هسته ای صلح آمیز نتیجه نیازسنجی های دقیق مسوولان به علاوه تلاش، پشتكار و توانمندی كارشناسان و متخصصین داخلی بوده است كه سال ها جنگ، تحریم و انواع سنگ اندازی های غرب نیز نتوانست مانعی در برابر این عزم ملی باشد.
ضرورت بهره برداری های مقتضی در این عرصه و رویكردهای مناسب در پی اجرایی شدن برجام ، اهمیت افزایش هماهنگی اقدامات و برنامه ریزی های مراكز علمی و دانشگاهی با یكدیگر و با سازمان انرژی اتمی به علاوه لزوم برخورداری كشور از سبدی متنوع از منابع انرژی، از محورهای مورد بحث در این میزگرد است.

***پزشكی هسته ای
دكتر 'محسن ساغری' بنیانگذار رشته پزشكی هسته ای در كشور ، از میهمانان نشست ایرنا، به توضیح درباره پزشكی هسته ای به عنوان یكی از كاربردهای فناوری هسته ای پرداخت و اساس این رشته را بر استفاده از پرتوداروها برای تشخیص و درمان بیماری ها ذكر كرد.
دكتر ساغری كه ریاست انجمن علمی پزشكی هسته ای ایران را برعهده دارد، گفت: پزشكی هسته ای نسبت به سایر شاخه های پزشكی تخصصی، جوان تر است و از عمر آن در دنیا حدود 64 سال و در ایران حدود 54 سال می گذرد.
وی افزود: طی این سال ها پزشكی هسته ای در دنیا از یك پیشرفت و جهش فوق العاده برخوردار بود و هر روز پرتوداروهای جدید و تجهیزات جدیدی به بازار آمده و روش های تشخیصی و درمانی نوینی در این رشته ارائه شده است
وی كه سال 1356 با مدرك فوق تخصص پزشكی هسته ای از دانشگاه جانز هاپكینز آمریكا فارغ التحصیل شده و به ایران بازگشته است، یادآور شد: در آن زمان، پزشكی هسته ای در دنیا و مراكز پیشرفته علمی آمریكا گام های اولیه را برداشته بود ولی اكنون این حوزه از وسعت چشمگیری برخوردار شده و مكمل فعالیت های تشخیصی و درمانی رایج به شمار می آید كه شیوه های آن بعضا منحصر به فرد است.
به گفته ساغری، فعالیت های پزشكی هسته ای در بخشی تشخیصی، شامل دو قسمت است كه یكی از آنها تصویربرداری یا اسكن با استفاده از مواد رادیواكتیو است.
وی توضیح داد: تصاویری كه در این روش از طریق اسكن اعضای مختلف به دست می آید، شكل عضو و همچنین عملكرد اعضا را به تصویر می كشد و در مقایسه با تصاویر رادیولوژی كه فقط شكل عضو را نشان می دهند، پیشرفته تر هستند.
عضو فرهنگستان علوم پزشكی ایران، اساس پزشكی هسته ای را بر فیزیولوژی و متابولیسم معرفی كرد و افزود: در بخش دیگر تشخیصی پزشكی هسته ای، با استفاده از مواد و كیت های رادیواكتیو برای سنجش مواد و مایعات بدن، به عنوان مثال سنجش های هورمونی كه مقادیر بسیار كوچكی در ابعاد مایكروگرم، نانوگرم یا پیكوگرم است، اندازه گیری می شود.
وی ادامه داد: در بخش درمان، از پرتوداروها هم برای درمان برخی بیماری های خوش خیم مثل پركاری تیروئید و همچنین سرطان تیروئید از ید 131 استفاده می شود و هم برای درمان بیماری های بدخیم مثل سرطان های سینه و پروستات كه كل اسكلت بدن را درگیر می كند و دردهای بسیار شدیدی برای بیمار دارد، از پرتوداروهایی مانند ساماریوم و رنیوم 188 برای تسكین درد استفاده می شود.
ساغری در خصوص سابقه راه اندازی رشته پزشكی هسته ای در ایران گفت: در بدو انقلاب ما هیچ متخصص پزشكی هسته ای نداشتیم و چند نفر پزشك كه در این زمینه كار می كردند، در واقع دارای تخصص های دیگری بودند كه كارهای اولیه ای روی تیروئید انجام دادند.
وی افزود: سال 1360 در موسسه تحقیقات پزشكی دانشكده علوم پزشكی دانشگاه تهران، این رشته جدید را تدوین كردیم، كلوكلوم آموزشی را نوشتیم و برای اولین بار گروه آموزشی پزشكی هسته ای در دانشكده پزشكی دانشگاه تهران تاسیس شد.
بنیانگذار پزشكی هسته ای در ایران بیان داشت: در سال 1362 اقدام به پذیرش دستیار تخصصی كردیم و با توجه به اهمیت آموزش، همزمان در تمام مقاطع كاردانی، كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكتری، دانشجویان را با این رشته آشنا كردیم.
وی یادآور شد: در آن زمان، تعداد مراكز پزشكی هسته ای در كشور حتی به تعداد انگشتان یك دست هم نمی رسید ولی درحال حاضر 160 مركز پزشكی هسته ای و 200 نفر متخصص در كشور داریم و از نظر تعداد نیروهای متخصص و مراكز پزشكی هسته ای در منطقه غرب آسیا، رتبه نخست را داریم.
ساغری تصریح كرد: در حال حاضر 90 درصد خدمات تشخیصی و درمانی را كه در این رشته انجام می شود، ما در كشور هم انجام می دهیم و فاصله زیادی با دنیا نداریم.
وی اظهار داشت: یك مشكل در بخش تشخیصی داشتیم كه در زمینه pet scan بود. ما از زمان دولت ششم، اقدام به خرید این دستگاه و استفاده از این روش كردیم كه در زمان دولت نهم به ثمر رسید و اولین دستگاه pet scan در موسسه تحقیقات پزشكی هسته ای دانشگاه علوم پزشكی تهران در بیمارستان شریعتی نصب شد ولی متاسفانه سیكلوترونی كه همراه این دستگاه بود صدمه دید.
ساغری افزود: از دو سال و اندی قبل تاكنون كه كار را شروع كردیم، نزدیك به چهار هزار تصویربرداری 'پت' pet scan انجام دادیم درحالیكه تا قبل از آن، بیماران برای دریافت این خدمات به كشورهای دیگر می رفتند و خوشبختانه این كار الان در داخل كشور انجام می شود.
وی به نصب سه دستگاه pet scan و سیكلوترون در كشور ( دو دستگاه در تهران و یك دستگاه در بیمارستان رضوی مشهد) اشاره كرد و گفت: وزارت بهداشت برنامه دارد طی 10 سال آینده، تعداد آنها را به 15 تا 20 دستگاه برساند.
رئیس انجمن علمی پزشكی هسته ای ایران به مقایسه امكانات كشورمان با كشور همجوار تركیه، در این زمینه پرداخت و گفت: اگر بخواهیم خودمان را با تركیه كه در همسایگی ماست و جمعیت آن تقریبا به ایران نزدیك است، مقایسه كنیم آنها حدود 100 دستگاه pet و بیش از 200 مركز پزشكی هسته ای دارند و بین 300 تا 400 نیروی متخصص آنها نیز در این حوزه فعالیت می كنند.
وی تصریح كرد: زمانی كه كار را در زمینه پزشكی هسته ای شروع كردیم از تركیه عقب تر نبودیم ولی به دلیل جنگ تحمیلی و تحریم ها، قدری در این حوزه دچار مشكل شدیم. با این حال بسیار خوشحالیم كه داشته های ما با تكیه بر توان داخلی به دست آمده و شرایط سخت جنگ و تحریم مانع پیشرفتمان نشده است.
وی خاطرنشان كرد: سازمان انرژی اتمی از سال 1370 مسوولیت تولید پرتوداروها را برعهده گرفت و درحال حاضر یكی از معدود كشورهای جهان هستیم كه پرتودارو تولید می كنیم و حتی نمونه برخی كیت های تولیدی ما در اروپا هم وجود ندارد.
ساغری اضافه كرد: در سال های گذشته برای واردات پرتوداروها با مشكل و مانع تحریم روبه رو بودیم ولی حتی اگر تحریم ها هم وجود نداشت این داروها با قیمت بسیار گران به ما فروخته می شد.
وی ابراز امیدواری كرد در پسابرجام با گشایش هایی كه ایجاد می شود، ایران بتواند به عنوان صادركننده پرتوداروها كه اساس كار پزشكی هسته ای را تشكیل می دهد مطرح شود.

*ضرورت همگرایی مراكز فعال در حوزه پزشكی هسته ای
عضو فرهنگستان علوم پزشكی با بیان این كه ایران از نظر منابع انرژی یكی از ثروتمندترین كشورهای جهان به شمار می آید، گفت: كشورمان دارای ظرفیت عظیمی از ذخایر انرژی است ولی پراكندگی یك اشكال بزرگ است .
وی ادامه داد: محققان دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و انجمن های علمی مختلف از كارهای یكدیگر بی خبرند؛ مثلا دستگاه سیكلوترون در دانشگاه صنعتی امیركبیر طراحی و ساخته می شود، در صورتی كه انتظار می رود برای این كار حداقل با انجمن علمی پزشكی هسته ای، مشورت شود تا كار نسنجیده و یا مستلزم هزینه انجام نشود و استفاده بهینه از امكانات صورت گیرد.
ساغری خاطرنشان كرد: یك دستگاه سیكلوترون برای بیمارستان شریعتی پیش بینی كردیم و ظرفیت آن به گونه ای است كه می تواند 7 مركز را تغذیه كند ولی اگر قرار براین باشد كه یك سیكلوترون فقط یك برای یك مركز باشد مقرون به صرفه و جوابگوی هزینه ها نخواهد بود.
به گفته وی، امروزه سیكلوترون های كوچكی ساخته می شود كه مخصوص استفاده های بیمارستانی است و به دلیل هزینه های كم، برای مناطق دوردست توجیه دارد.
ساغری، نیمه عمر نسبتا كوتاه برخی رادیوداروها را یادآور شد و افزود: مثلا پرتوداروی SDG نیمه عمر آن 110 دقیقه است و انتقال آن به مناطق دوردست امكان پذیر نیست و از سوی دیگر، نصب pet scan و یك سیكلوترون در كنار آن برا