خیابان سی تیر به روایت ۸ نفر/ نامه‌هایی که در دولت قبل گم شد

مهدی باقری کارگردان فیلم مستند «اهالی خیابان یکطرفه» که در بخش «سینماحقیقت» سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر حضور دارد درباره ساخت این فیلم و موضوع آن به خبرنگار مهر گفت: این پروژه ۳ سال پیش و با پژوهش روی موضوع شروع شد و من قصد داشتم سه مستند درباره خیابان های سی تیر، لاله زار و ناصر خسرو بسازم که تا امروز تولید مستند «اهالی خیابان یکطرفه» درباره خیابان سی تیر محقق شده و پیگیری‌های من برای ساخت دو مستند دیگر ادامه دارد و فکر می‌کنم پروژه دوم مربوط به ناصر خسرو باشد.

وی با اشاره به اینکه این سه طرح همان سه سال پیش در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به تصویب رسید، بیان کرد: این مستندها با نگاه به انسان‌هایی که در این خیابان‌ها زندگی کرده یا می‌کنند ساخته می‌شود و ابعاد تاریخی خیابان‌ها بر اساس زیست آدم‌ها مرور می‌شود.

این مستندساز درباره دلایل انتخاب خیابان سی تیر برای ساخت مستند بیان کرد: سی تیر به خیابان ادیان معروف است و وجود نیایشگاه‌های ادیان مختلف این منطقه را منحصر به فرد کرده است ولی من در پژوهش‌هایم درباره این خیابان به این نتیجه رسیدم که هم‌زیستی ادیان مختلف در این منطقه فقط یکی از ویژگی های منحصر به فرد سی تیر است و این منطقه که به بلوک سی تیر معروف است و از ضلع شرقی خیابان حافظ تا ضلع غربی خیابان فردوسی را شامل می‌شود زیست انسانی متنوعی دارد و همچنین جالب است بدانید که در گذشته این خیابان یک آب راه شمالی جنوبی بوده و بعدها عریض و خیابان می‌شود به همین دلیل شاید خیابان آن چندان مهم نباشد ولی عمق آن و اینکه پشت دیوار ساختمان‌های آن چه گذشته است و چه آدم‌هایی در آنها زندگی کرده‌اند مساله مهمی است.

کارگردان مستند «پیر پسر» افزود: بلوک سی تیر از این جهت منطقه مهمی است که دروازه ورود مدرنیته و تجدد به تهران قدیم بوده و به همین دلیل هم می‌بینیم که پیروان ادیان مختلف در این منطقه گرد هم آمده بودند. آنچه در ساخت مستند «اهالی خیابان یکطرفه» برای من مهم بود شکل زیستی مردمان این منطقه بود و به همین دلیل سراغ آدم‌هایی که یا در این منطقه ساکن هستند و یا قبلا ساکن بوده‌اند رفتیم و از زبان آنها درباره گذشته سی تیر از دهه ۲۰ شمسی تا امروز شنیده‌ایم.

به گفته وی، در مستند «اهالی خیابان یکطرفه» اتفاقات مهم این منطقه تا اتفاقات کوچک‌تر و جزئی‌تر درباره زندگی آدم‌های عادی که انتخاب کرده‌اند در این خیابان زندگی کنند، به تصویر درآمده است.

باقری درباره نوع انتخاب آدم‌هایی که در مستند سراغ آنها رفته است، توضیح داد: از آنجا که من دو نسخه از این فیلم ساخته‌ام در اولین نسخه ۶ شخصیت شامل لوون هفتوان بازیگر ارمنی تئاتر و سینما که در این خیابان در یک کتاب‌فروشی کار می‌کرده است، یک مترجم (فرهاد خردمند)، یک شیرینی‌فروش (ماریتا هاشم‌زاده)، یک کاشی‌کار (سعید خاک‌نگار)، یک نوازنده‌ پیانو (آرا داویدیان) و یک ساکن قدیمی محل (شاهن بازیل) در فیلم حضور دارند و در جلد دوم این مستند علاوه بر ۶ شخصیت قبلی، دو شخصیت آقای عکاس (واهه طرپانچیان) و خانم معمار( ترانه یلدا) از ساکنان این خیابان به فیلم اضافه شده اند. 

این مستندساز اضافه کرد: ما باید این آدم‌ها را با دقت انتخاب می‌کردیم تا افرادی باشند که بتوانیم به تاریخ شفاهی‌شان اعتماد کنیم. این افراد از بافت فرهنگی‌ای که از دهه ۲۰ در آن منطقه شکل گرفت، هستند و نسبت به جایی که در آن زندگی می کردند یا می کنند ذهنیت و شناخت دارند. نکته مهم دیگری که مدنظر داشتم این بود که آنها آلبوم خانوادگی خوبی که مربوط به این منطقه باشد داشته باشند. در نتیجه ما سراغ آدم‌هایی رفتیم که این منطقه را به دلیل علاقه به تجدد انتخاب کردند و همچنین آگاهانه تاریخ زندگی خانوادگی‌شان را ثبت کرده‌اند.

وی در پاسخ به اینکه چرا فیلمش را در دو نسخه ساخته است، گفت: در دولت قبلی که کار ساخت فیلم را شروع کردیم اجازه فیلمبرداری در برخی از ساختمان‌ها را صادر نکردند که از جمله آنها ساختمان فارابی بود. من سه بار در دولت قبلی به مسئولان فارابی نامه نوشته و درخواست اجازه فیلمبرداری کردم ولی گفتند نامه‌های مرا گم کرده‌اند ولی با تغییر دولت و آمدن آقای تابش به فارابی، از روابط عمومی این بنیاد سینمایی تماس گرفته و دعوت کردند که با آنها مذاکره کنم و در نهایت هم اجازه فیلمبرداری در ساختمان فارابی و استودیو میثاقیه داده شد.

باقری همچنین در جواب به این سوال که آیا مکان‌هایی هست که هنوز جایشان در مستند «اهالی خیابان یکطرفه» خالی باشد، عنوان کرد: اجازه فیلمبرداری در سه نقطه؛ کلیسای پطروس، سفارت روسیه و محوطه بانک ملی به ما داده نشد ولی از آنجا که از کنفرانس تهران که در سال های ۱۳۲- ۲۲ در سفارت روسیه برگزار شد، تصاویری داشتیم بخش‌هایی از داخل سفارت را با کمک عکس‌ها به تصویر درآوردیم. همین روش را برای کلیسای پطروس هم به کار بردیم. وقتی یکی از سوژه‌های فیلم که مسیحی است از خاطرات حضورش در این کلیسا می‌گوید با بردن دوربین روی عکس‌های خانوادگی وی سری هم به داخل کلیسای پطروس می‌زنیم. 

این کارگردان که نسخه دوم مستند «اهالی خیابان یکطرفه» را در مدت زمان ۷۲ دقیقه به سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر فرستاده است درباره تغییر زمان فیلمش بیان کرد: من سال گذشته با اضافه کردن ۳ دقیقه به فیلم می توانستم در فجر شرکت کنم زیر شرط حضور مستندها ۶۰ دقیقه‌ای بودنشان بود ولی دست نگه داشتم تا بتوانم تصاویری را به فیلم اضافه کنم و اثر کامل‌تری داشته باشم. فیلم من به اقتضای موضوع ۷۲ دقیقه شده است نه برای اینکه در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر که شرط حضور را ۷۰ دقیقه‌ای بودن فیلم‌ها اعلام کرده است، شرکت کند.

وی با انتقاد از صحبت برخی افراد که می گویند با وجود داشتن جشنواره تخصصی «سینماحقیقت» نیازی به شرکت مستندها در جشنواره فیلم فجر نیست، گفت: با این استدلال باید بگوییم اسکار و کن هم اشتباه می کنند که با وجود جشنواره‌های تخصصی باز هم به مستندها جایزه می‌دهند. جشنواره فیلم فجر یک رویداد ملی است و خیلی طبیعی است که مستندها هم سهمی از این جشنواره ملی داشته باشند. ولی آنچه مهم است اینکه فجر و سینماحقیقت باید رویکردهای متفاوتی در انتخاب و داوری داشته باشند.

باقری در پایان تاکید کرد: دبیران این دو جشنواره باید با بررسی یک سال سینما تصمیم بگیرند که چه رویکردی را برای حضور مستندها انتخاب کنند. باید مشخص باشد که جشنواره فجر چه مسیری را برای مستندها ترسیم می کند و جشنواره سینماحیقیت چه مسیری را.

خیابان سی تیر یا قوام السلطنه سابق که جمعیتی متشکل از ارامنه، کلیمیان، زرتشتیان و  مسلمان‌ها داشته و مهمترین انشعاب از خیابان نادری بوده است. خیابان  نادری یکی از مهمترین خیابانهای تهران به لحاظ ورود مظاهر مدرنیته در اوایل قرن بوده است، اما قدمت بلوک سی تیر به دوران ناصری  و شکل گیری محله دولت باز می گردد. اولین بار خیابان سی تیر در نقشه عبد الغفار ( سال ۱۲۷۰ شمسی) به نام خیابان جنوبی باغ امین السلطان (اتابک) ثبت شده است.

مستند «اهالی خیابان یکطرفه» در نهمین جشن انجمن منتقدان در سال ۹۴ موفق به کسب تندیس بهترین پژوهش و بهترین فیلم مستند نیمه بلند شد. سال گذشته در جشنواره سینما حقیقت نیز موفق به کسب جایزه بهترین کارگردانی در بخش شهر شده بود.

این مستند با مدت زمان ۷۲ دقیقه و با فیلمبرداری رضا تیموری، صدابرداری حسن شبانکاره و احمد رضا طایی، تدوین فرحناز شریفی و مهدی باقری و صداگذاری مهرشاد ملکوتی در بخش مستند جشنواره فیلم فجر پذیرفته شده است.

ویدیو مرتبط :
گم شدن نامه در دولت احمدی نژاد یه امر طبیعی بود