آمريکا چگونه از ظرفيت‌هاي برجام براي بهبود موقعيتش در ايران استفاده کند؟

آمريکا چگونه از ظرفيت‌هاي برجام براي بهبود موقعيتش در ايران استفاده کند؟

تصوير پرچم به آتش کشيده شده آمريکا در کنار فرياد «مرگ بر آمريکا» در خيابان‌هاي شهرهاي مختلف ايران، يک پيام واضح براي کاخ سفيد دارد: اثرگذاري برجام بر لايه‌هاي پنهان سياست ايران کار ساده‌اي نيست.

واقعيت اين است که تنها چند روز پس از پايان مذاکرات هسته‌اي در وين، برخي مقامات آمريکا به گمان اينکه برجام آغازي بر راهبرد همراهي با تهران در موضوعات مختلف اقتصادي، منطقه‌اي و جهاني است، به اظهارنظر درباره قدرت گرفتن ميانه‌روهاي ايران در پسابرجام پرداختند و تصويري از ايران ارائه دادند که بيشتر، شبيه تصوير معمر قذافي پس از خلع‌سلاح اتمي ليبي بود. اين درحاليست که واقعيت‌هاي امروز ايران به‌ويژه بيانات اخير رهبر انقلاب در جمع دانش‌آموزان و دانشجويان و نيز راهپيمايي روز ۱۳ آبان نشان مي‌دهد توهم تبديل ايران به يک ليبي ديگر، تا چه اندازه غيرواقعي است.

گذشته آمريکا پاک شدني نيست

دولتمردان آمريکايي مي‌پندارند برجام آغازي در مناسبات دوسويه تهران و واشنگتن است. قطع رابطه دو کشور در بيش از سه دهه گذشته و عدم گفت‌وگوي رسمي مقامات ايران و آمريکا پس از تسخير لانه جاسوسي، حالا اين توهم را در بين برخي سياستمداران آمريکايي ايجاد کرده که ايران و آمريکا به «نقطه صفر تاريخي» رسيده و حالا در جستجوي يک راه‌حل مشترک براي همکاري‌هاي بيشتر هستند. اين درحالي است که تاکيد رهبر انقلاب بر گذشته روابط تهران و واشنگتن جايي براي ترديد باقي نگذاشته است که برجام، نه فقط آغازي در مناسبات دو طرف نيست، بلکه تنها بخش کوچکي از يک تاريخ پرفراز و نشيب است.

اگر آمريکا گمان مي‌کند همکاري هسته‌اي مي‌تواند به‌سرعت نقش خود در مناسبات قدرت در کشورمان را ايفا کرده و به تغييراتي بزرگ منتهي شود، دچار اشتباهي محاسباتي شده و واشنگتن بر حل و فصل مسائل گذشته هنوز بدهکاري‌هاي تسويه نشده بسياري دارد
شايد براي سياستمداران آمريکايي کمي غيرقابل درک باشد، اما تاريخ کهن ايراني، به مردم کشورمان آموخته است که در هرگونه تصميم‌گيري، نگرشي تاريخي داشته و هيچ‌گاه گذشته را فراموش نکنند. شايد نگاه مردم ايران به نقش انگليس در جهان يا حتي بررسي سياست‌هاي روسيه از همين منظر جالب توجه باشد. اين روحيه تاريخي البته به معناي توقف در گذشته نيست، بلکه بيشتر نشان از آن دارد که قرار نيست به دليل شرايط امروز، گذشته تاريخي در ذهن مردم پاک شود، به‌ويژه وقتي که نشانه‌هايي از تداوم سياست‌هاي گذشته هم وجود دارد.

بدهي‌هاي آمريکا در تاريخ ايران

در همين راستا راهپيمايي روز ۱۳ آبان در ايران بار ديگر نشان داد که برجام، نه آغازي در روابط تهران و واشنگتن، بلکه در واقع قطعه‌اي از پازل مناسبات دو کشور است که بدون درک ساير قطعات اين پازل قابل تفسير و يا حتي اجرا نيست.

البته هوشمندي تهران در حل و فصل منازعه اتمي، بدون درگير شدن با ساير مسائل چالش‌برانگيز نشان از قدرت کشورمان در اقناع طرف‌هاي ديگر در لزوم همکاري با تهران دارد، اما واقعيت اين است که اگر آمريکا گمان مي‌کند همکاري هسته‌اي مي‌تواند به‌سرعت نقش خود در مناسبات قدرت در کشورمان را ايفا کرده و به تغييراتي بزرگ منتهي شود، دچار اشتباهي محاسباتي شده و واشنگتن بر حل و فصل مسائل گذشته هنوز بدهکاري‌هاي تسويه نشده بسياري دارد. نبايد از ياد برد که اجراي بي‌کم و کاست برجام از سوي طرف غربي مي‌تواند آغازي باشد بر تسويه اين بدهکاري‌ها، اما فراتر از آن، جبران خسارت‌هاي ايران در جنگ تحميلي که واشنگتن تحريک‌کننده آغاز آن بود، جبران خسارت‌هاي تحريم، تلاش براي جبران سياست‌هاي واشنگتن در جريان انقلاب اسلامي، جبران خسارت‌هاي تبليغاتي وارد شده بر اعتبار کشورمان به‌دليل هجمه رسانه‌اي آمريکا و يا حتي جبران خسارت تاريخي ناشي از کودتاي ۱۳۳۲، ازجمله بايدهايي است که افکارعمومي در ايران براي تکميل پازل رابطه با آمريکا به آنها مي‌نگرد.

فرصت اندک اوباما براي اصلاح يک تصوير تاريخي

بي‌ترديد مردم ايران مانند آمريکايي‌ها چنان خوش‌خيال نيستند که گمان ببرند، بعد از برجام همه اين بدهي‌ها يک‌باره صاف خواهد شد، اما انتظار اين است که دست‌کم دولتمردان آمريکايي به‌جاي افتادن در تله غرور امپرياليستي و شاخه شانه کشيدن براي تهران، در راستاي جبران اشتباهات گذشته خود اقدام کرده و به‌جاي ابراز خشم از واقعه تسخير سفارت آمريکا در سال ۵۸، ريشه‌هاي تاريخي اين اقدام را به‌دقت مورد واکاوي قرار دهند.

اکنون که ديپلمات‌هاي عالي‌رتبه آمريکا اين شانس را يافته‌اند تا در جريان موضوع هسته‌اي، نه به‌عنوان يک جاسوس، بلکه به‌عنوان طرف مذاکره با آن ها برخورد شود، نبايد با ادعاهاي خارج از چارچوب برجام، بار ديگر مردم ايران را به اين گمان بيفکنند که شايد همه اين مذاکرات خود در يک برنامه جاسوسي کلان‌تر قابل بررسي است.

هرچند درحال حاضر عده‌اي نسبت به چنين مساله‌اي هشدار مي‌دهند و تهران مراقب گام‌هاي برداشته شده در برجام هست، ولي دولت اوباما در يک سال باقي مانده از عمر خود هنوز فرصت دارد تا به ايراني‌ها اطمينان دهد گزاره «اشتباه بودن اقدامات گذشته واشنگتن عليه انقلاب ايران» در آمريکا نهادينه شده و ايالات متحده کوشش مي‌کند تا تصوير ايرانيان از تاريخ گذشته را اصلاح کند.

شانس‌هاي آمريکا براي اثرگذاري بر تاريخ

راهپيمايي امسال ۱۳ آبان به‌عنوان اولين راهپيمايي رسما ضدآمريکايي پس از برجام که ترکيب حاضران در آن، ترکيبي از نسل جوان و نوجوان ايراني بود، به‌خوبي به واشنگتن نشان داد که دست‌کم تا يک نسل آينده قرار نيست رذالت‌هاي گذشته ايالات متحده به فراموشي سپرده شود. با اين وجود طيف واقع‌بين سياستمداران آمريکايي مي‌دانند که اگر به‌جاي «نفوذ» و «فضاسازي رسانه‌اي»، با رفتار صادقانه خود براي تغيير اين نگرش تلاش کنند، شانس بيشتري براي اثرگذاري بر ديدگاه ايرانيان خواهند داشت.

برجام، اولين گام براي سلسله اقدامات جبراني واشنگتن به‌شمار مي‌رود. افزون بر آن، اصلاح شيوه‌هاي پيشين آمريکا در منطقه غرب آسيا مي‌تواند به بهبود ديدگاه ايرانيان کمک کند. اصلاح گفتار مقامات آمريکايي، مهار تندروها و پايان دادن به اشغال‌گري رژيم صهيونيستي هم مي‌تواند در ادامه اين سلسله اقدامات موثر باشد. فاصله گرفتن واشنگتن از لابي‌هاي عبري – عربي ضدايراني و دست برداشتن از سياست‌ تروريست‌پروري، در کنار پايان دادن به بهانه‌هاي حقوق‌بشري و کوشش براي محاصره علمي و اقتصادي کشورمان همه و همه مي‌تواند نقش مهمي در باورهاي تاريخي ايراني‌ها داشته باشد.

از ياد نبايد برد که رهبر انقلاب يک روز پيش از ۱۳ آبان امسال فرمودند که شعار «مرگ بر آمريکا»، داراي پشتوانه منطقي و تاريخي است. بنابراين تداوم اين شعار وابسته به مولفه‌هايي عيني است که در صورت تغيير اين مولفه‌ها مي‌توان به پيامدهاي آن اميدوار بود. هرچند در کوتاه‌مدت شايد نتوان روي تغيير چنين مولفه‌هايي چندان حساب باز کرد، اما واقعيت‌هاي منطقه به‌خوبي نشان مي‌دهد، واشنگتن راهي جز تغيير اين مولفه‌ها نداشته و بايد براي بهبود موقعيت خود در اذهان ايرانيان، به‌جاي «نفوذ»، مي‌بايست به‌دنبال راهکار «اصلاح» خود باشد. براي اوباما و رئيس‌جمهور بعدي آمريکا، گويي فصل واقعي «تغيير» فرارسيده است…

*يوسف آبشاريان