ارسباران جهانی می‌شود/ کندوان دوان‌دوان منتظر قرعه یونسکو!

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، با بررسی‌های به عمل آمده توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، قرار بر این شد پرونده جنگل‌های ارسباران به عنوان نماینده ایران در سال 2017 برای ثبت در فهرست میراث طبیعی جهان، بهمن ماه سال‌جاری به سازمان یونسکو ارسال شود.

به همین منظور این مسئله بهترین بهانه شد، تا اینکه در تحلیل و گزارشی به چند و چون علت به ویژه در کنکاشی به تعداد و سهم استان آذربایجان‌شرقی از آثار ثبت شده جهانی بپردازیم.

آذربایجان، سر ایران با تاریخ عظیم و پشتوانه غنی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که دارد، تا به حال دو اثر میرات فرهنگی را در فهرست یونسکو برای جهانیان ثبت کرده است، که با توجه به ظرفیت‌های استان آذربایجان‌شرقی در عرصه‌های مختلف تاریخی، فرهنگی و معنوی و به ویژه طبیعی، این تعداد آثار ثبت شده جهانی از این استان جای بسی تامل دارد!

بر همین اساس، مجموعه کلیساهای آذربایجان(کلیسای سن استپانوس، کلیسای چوپان و کلیسای سورسور، واقع در آذربایجان‌شرقی و قره‌کلیسا و کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام، واقع در استان آذربایجان‌غربی) که در سال 2008 و بازار تاریخی تبریز در سال 2010 از جمله این آثار ثبت شده جهانی هستند، و دو اثر طبیعی دیگر از این استان نیز(جنگل‌های ارسباران و روستای تاریخی کندوان) همچنان در انتظار ثبت جهانی یونسکو است.

* چشم ایران از قلب آذربایجان باز می‌شود

با این وجود آنچه در این زمینه مهم به نظر می‌رسد، اینکه یکی از آرزوهای دیرینه هر شهروند استان آذربایجان‌شرقی و به خصوص مسئولان بلند پایه استان آذربایجان‌شرقی، ثبت تعداد زیادی از آثار طبیعی، فرهنگی و معنوی این استان در فهرست میراث جهانی یونسکو است.

البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت و آن اینکه، شهروندان آذربایجان و به ویژه مسئولان استان و دست‌اندرکاران مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، با تلاش شبانه‌روزی، مدیریت جهادی و همدلی در سال‌های اخیر گام‌های موثری را برای ثبت ملی و جهانی تعداد زیادی از آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی استان برداشته‌اند.

نکته قابل تامل دیگر در این زمینه اینکه، دست‌اندرکاران، مسئولان و مدیران سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این ارتباط ضمن توجه به زیرساخت‌های لازم یک استان و یا منطقه، باید با مشارکت یکدیگر و همدلی به بهترین نحو از ظرفیت‌های موجود آن استفاده کرده و آنها را به قابلیت‌های اجرایی برای رفاه، آرامش، امنیت، نشاط و شادابی مردم آن منطقه و شهر به کار بگیرند.

* ثبت جهانی از سر ایران... شاید وقتی دیگر

با این وجود، اخیرا معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سفر به استان آذربایجان شرقی و در بازدید از جنگل‌های ارسباران و روستای کندوان بر لزوم ثبت این آثار در حافظه جهانی تاکید کرده و گفته بود؛« قرار گرفتن این جنگل‌ها و به خصوص روستای گردشگری کندوان در فهرست نامزدهای ثبت جهانی یونسکو، نیازمند الزاماتی است، که در حال پیگیری و حل برخی از مشکلات موجود برای پرونده آنها هستیم».

از سوی دیگر، حال این پرسش مطرح می‌شود، که استان آذربایجان‌شرقی با این همه ظرفیت تاریخی، فرهنگی، معنوی و طبیعی که از آن نام برده می‌شود و به خصوص زبان‌زد خاص و عام بوده است، چگونه می‌خواهد، خود را به عنوان پیشتاز صدر آثار ثبت ملی و جهانی در بین استان‌های ایران مطرح سازد. آیا در این زمینه زیرساخت‌های لازم و امکانات زیربنایی برای سر ایران فراهم شده و یا باید منتظر این زیرساخت‌ها شد.

* حال و هوای این روزهای؛ کندوان و جنگل‌های ارسباران

به دیگر سخن اینکه، استان آذربایجان‌شرقی به دلیل داشتن تنوع اقلیمی و طبیعی ظرفیت‌های بالای را در عرصه‌های مختلف طبیعی، فرهنگی، گردشگری و ... دارد، و بر همین اساس جایگاه ویژه‌ای در منطقه و کشورمان و به خصوص در دنیا بر عهده دارد، که می‌تواند از این ظرفیت‌ها گام‌های موثری را برای رشد و شکوفائی همه جانبه کشورمان و به ویژه این استان برداشت.

در این ارتباط و با این وصف از جمله ظرفیت‌های گردشگری و طبیعی استان، می‌توان به منطقه ارسباران و روستای تاریخی کندوان، اشاره کرد.

بی‌شک؛ منطقه ارسباران به دلیل موقعیت خاص و داشتن زیبایی مناظر طبیعی، گیاهی  و از نظر تنوع گونه های جانوری این منطقه را در سطح جهان به عنوان گنجینه گونه های نایاب گیاهی و جانوری معرفی و به همین دلیل در برنامه، «انسان و زیست کره» یونسکو، این منطقه در سال 1355به عنوان منطقه ای حفاظتی و ذخیره گاه بیوسفر (ژنتیکی) در کره زمین معرفی شده است.

طی آخرین آمار اعلام شده، وسعت جنگل ارسباران 164 هزار هکتار بوده که از این وسعت 148 هزار هکتار از آن به عنوان جنگل حمایتی و حفاظتی است. تاکنون 215 گونه پرنده، 29 گونه خزنده، 5 گونه دوزیست، 48 گونه پستاندار و 17 گونه ماهی در مناطق مختلف ارسباران شناخته شده، و برخی دیگر از گونه‌های جانوری در این جنگل‌ها به دلایل مختلف ناشناخته مانده است.

آنچه اختصاصا در این زمینه مورد تاکید است اینکه، میزان تنوع زیستی حیات نیز به نحو چشمگیری، نسبت به دیگر مناطق جنگلی ایران، غنی‌تر است، اما با وجود چنین سرمایه‌ای، قرائن بیانگر آن است که این منابع سودآور، در حال حاضر واقعاً مورد تهدید و تخریب انسان‌ها قرار گرفته است.

* وسوسه‌های آثار ثبت شده جهانی

در مورد روستای تاریخی کندوان، هم می‌توان این گونه توصیف کرد، که این روستای تاریخی جزو سه روستای صخره‌ای زنده در جهان بوده و وجه تمایز این روستا نسبت به روستاهای صخره‌ای دیگر نیز بیشتر به خاطر وجود آثار حیات و زندگی در آن است. این روستای تاریخی یکی از روستاهای بخش مرکزی شهرستان اسکو است و به دلیل شرایط خاص معماری صخره‌ای در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

حال آنچه در این زمینه حائز اهمیت است اینکه، اخیرا اعلام شده یکی از چالش‌های اساسی در پرونده ثبت جهانی روستای تاریخی کندوان، وجود ساخت و سازهای غیرمجاز و بی‌رویه است، که در سال‌های قبل انجام شده و بدینسان در صورت رفع این موانع این روستا ثبت جهانی خواهد شد.

بنابراین، جمهوری اسلامی ایران با کمک و تلاش مسئولان و دست‌اندرکاران این حوزه از سال 2003 تا به امروز به طور مرتب‌تری یکی از آثار تاریخی شاخص خود را در این فهرست جهانی به ثبت رسانده است که باید از متولیان این عرصه تشکر ویژه کرد، که نگذاشته‌اند سهمیه ایران به سایر کشورها اختصاص یابد.

در سال گذشته میلادی 2015 امیدوار بودیم، با تلاش دولت یازدهم و به ویژه مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرعه به نام آذربایجان‌شرقی بیفتد، تا اینکه دو اثر دیگر از این استان به نام های «جنگل‌های ارسباران و روستای تاریخی کندوان» در فهرست آثار جهانی قرار گیرند، که متاسفانه وعده مسئولان پس از چندین سال در این ارتباط محقق نشد و بالاخره پس از کش و قوس‌های فراوان دو اثر ارزشمند دیگر کشورمان با عناوین «محوطه باستانی شوش در خوزستان و منظر فرهنگی روستای دستکند میمند در کرمان» اخیرا با داوری مثبت در سی و نهمین اجلاس یونسکو در شهر بن آلمان ثبت جهانی شدند.

ناگفته نماند، بر اساس آخرین مستندات موجود، تا این لحظه 19 اثر ملموس و 10 اثر ناملموس از ایران در فهرست میراث فرهنگی جهانی قرار گرفته است، ولی به نظر می‌آید کشور ایران به سبب موقعیت جغرافیایی و بیش از هفت هزار سال تمدن و فرهنگ و نیز تنوع فرهنگی و طبیعی این تعداد آثار ثبت شده جهانی برای ایران کم باشد.

* روایت ثبت جهانی ایران از خاک تا افلاک

با این وصف، تا به امروز 19 آثار میراث فرهنگی و 10 میراث معنوی ایران در یونسکو به ثبت جهانی رسیده که از جمله اینها می‌توان به چغازنبیل، شوش (1979)، میدان امام، اصفهان (1979)، تخت جمشید، فارس (1979)، تخت سلیمان، تکاب (2003)، بم و چشم‌انداز تاریخی آن، کرمان (2007/ 2004)، پاسارگاد، فارس (2004)، سلطانیه، زنجان (2005)، بیستون، کرمانشاه (2006)، مجموعه قره کلیسای آذربایجان (2008)، سازه‌های تاریخی ـ آبی شوشتر (2009)، بازار تبریز (2010)، بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (2011)، باغ ایرانی« اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس‌آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز، پهلوان‌پور یزد» (2011)، گنبد قابوس، استان گلستان (2012)، مسجد جامع اصفهان (2012)، کاخ گلستان، تهران (2013)، شهر سوخته (2014)، شوش خوزستان و میمند کرمان(2015) و از میراث معنوی ثبت شده می‌توان به آیین نوروز (1388)، ردیف‌های موسیقی ایرانی (1388)، موسیقی بخشی‌های خراسان (1389)، هنر نمایشی آیین تعزیه (1389)، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای (1389)، مهارت فرش‌بافی کاشان (1389)، مهارت فرش‌بافی فارس (1389)، نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی (1390)، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس (1390) و قالیشویی مشهد اردهال (1391) اشاره کرد.

از این رو، افزون بر این مکان‌های ثبت شده، مکان‌هایی دیگری چون جنگل‌های ارسباران و روستای تاریخی کندوان، مسجد کبود، نقش رستم، نقش رجب، طاق‌بستان، کوه دماوند، شهر تاریخی ماسوله، چشم‌انداز فرهنگی الموت، قنات گناباد، پارک ملی گلستان، کوه سبلان، هگمتانه و ... نیز برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌ است.

به هر حال، شاید این پرسش مطرح شود، که این آثار ثبت شده جهانی چه سود و منفعتی برای کشورها و ملت‌ها می‌تواند، داشته باشد. در پاسخ به این پرسش باید متذکر شد، میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی بوده که در تاریخ 16 نوامبر 1972 میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده و موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، هستند.

بر همین اساس نیز بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند، و در راستا نیز در صورت ثبت این آثار، امکان استفاده از قدرت مالی و تخصصی کشورهای عضو برای حفاظت از آن وجود دارد.

* آذربایجان در قاب دنیا

 نکته قابل تامل دیگر اینکه، حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.

ناگفته نماند، بر اساس آخرین آمار اعلام شده، بیش از 900 اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و بیشترین تعداد مربوط به آثار فرهنگی کشورها بوده است که ایتالیا رتبه نخست را در تعداد میراث جهانی یونسکو در جهان دارد.

از سوی دیگر، حال این پرسش مطرح می‌شود که ایران، با این تاریخ، فرهنگ و تمدن درخشان و میراث غنی چگونه می‌خواهد، خود را به عنوان پیشتاز صدر آثار ثبت جهانی در بین کشورهای دیگر جهان مطرح سازد.

آیا در این زمینه زیرساخت‌های لازم و امکانات زیربنایی برای ایران اسلامی فراهم شده و یا باید منتظر این زیرساخت‌ها شد، که قریب به یقین در روزهای چندان دور می‌توان آن را در قاب آینده کشورمان مشاهده کرد.

 

** نگارنده: موسی کاظم‌زاده

انتهای پیام/60002/ع40

http://fna.ir/JKHQ9E

ویدیو مرتبط :
جهان تجارت دوان