سرمقاله فرهیختگان/ نفوذ بی‌خبری

فرهیختگان / « نفوذ بی‌خبری » عنوان یادداشت روزنامه فرهیختگان به قلم محمد ذاکری است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:

«پسرم! درست است که من به اندازه پیشینیان عمر نکرده‌ام، اما در کردار آنها نظر افکندم و در اخبارشان اندیشیدم و در آثارشان سیر کردم تا آنجا که گویی یکی از آنان شده‌ام بلکه با مطالعه تاریخ آنان، گویی از اول تا پایان عمرشان با آنان بوده‌ام. پس قسمت‌های روشن و شیرین زندگی آنان را از دوران تیرگی شناختم و زندگانی سودمند آنان را با دوران زیانبارش شناسایی کردم. پس از هر چیزی مهم و ارزشمند آن را و از هر حادثه‌ای زیبا و شیرین آن را برای تو برگزیدم و ناشناخته‌های آنان را دور کردم... .» اهمیت مطالعه و غور و تفحص در تاریخ به اندازه‌ای است که امام علی(ع) فرازهایی از مهم‌ترین نامه‌ها و خطبه‌های خود را بدان اختصاص داده است.
در نظریه‌های جدید توسعه نیز یکی از ویژگی‌ها و شرایط اساسی و کلیدی نخبگان توسعه و انسان‌های توسعه‌یافته، آگاهی از پیشینه تاریخی سرزمین‌شان و شرایط جغرافیایی و ظرفیت‌های درونی و طبیعی آن است.
بدین‌معنا، انسانی که سرزمین مادری خود و حدود و ثغور جغرافیای طبیعی، انسانی و فرهنگی آن و نیز وقایع پیشین و افتخارات و مصائب تاریخی کشورش را نشناسد، یقینا نمی‌تواند در جهت توسعه و پیشرفت آن گامی به جلو نهد.
این نکته آنجا اهمیت بیشتری می‌یابد که نظریه‌های نوین توسعه و تغییر، بر ضرورت تغییرات درون‌زا و مبتنی‌بر ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی و انسانی داخلی هر کشور تاکید می‌کند. اگر در گذشته برخی از کشورها به‌عنوان توسعه‌یافته تلقی شده و مقصد و مقصود کشورهای در حال توسعه تلقی می‌شدند امروزه دیگر این تفکر رنگ باخته و اعتقاد بر آن است که این کشورها هریک خود نسبت به تعریف هدف و مسیر توسعه و پیشرفت خود مبادرت ورزند و این امر بدون آگاهی کامل از موارد فوق‌الذکر امکان‌پذیر نیست.
تاکیدات به‌جای مقام معظم رهبری در سخنان اخیرشان در باب ضرورت مطالعه تاریخ خصوصا تاریخ معاصر به‌منظور جلوگیری از نفوذ دشمن در ابعاد مختلف و نیز تبیین مولفه‌های اقتصاد مقاومتی و ابتنای آن بر درون‌زایی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی در توسعه اقتصادی، مبین این نکته است. مع‌الاسف نظام آموزشی و تربیتی ما از سالیان دور در توجه به این دو عنصر کلیدی نارسا بوده است. کتب درسی تاریخ و جغرافیا در بسیاری از مقاطع تحصیلی با نیازهای توسعه جامعه همراستا نیست و به دلیل فرهنگ حاکم بر مدارس ما، از سوی اولیا و مربیان کمتر جدی گرفته می‌شود. در دروس علوم ریاضی و تجربی (که اهمیت آنها نیز قابل انکار نیست) والدین دانش‌آموزان و مدیران مدارس از هیچ تلاش و هزینه‌ای برای ارتقای سطح دانش و نمرات دانش‌آموزان فروگذار نمی‌کنند در حالی که عموما در طول سال حتی یک کتاب ساده تاریخ در خانه‌ها راه نمی‌یابد. چندی‌پیش در یکی از کلاس‌های مقطع کارشناسی یکی از واحدهای تهران از دانشجویان پرسیدم کودتای 28 مرداد 1332 علیه چه کسی انجام شد؟ در یک کلاس 40 نفره هیچ‌کس پاسخ درستی به این پرسش نداد در حالی که این واقعه یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ معاصر ما بوده است. بدیهی است انسانی که از بیخ گوشش خبر ندارد و نمی‌داند چه بلایی در همین100 سال اخیر بر سر کشور و مردمش آمده نه می‌تواند مانع نفوذ دشمن شود و نه ظرفیت‌های درونی را برای پیشرفت شناسایی و فعال کند. در دانشگاه‌ها که شرایط به‌مراتب بدتر است و دانشجویان بسیاری از رشته‌ها هیچ الزامی به مطالعه تاریخ و جغرافیای طبیعی و انسانی و فرهنگی ایران ندارند و نتیجه این است که فردی در رشته مهندسی یا پزشکی یا... فارغ‌التحصیل می‌شود و حتی نام رئیس‌جمهور کشورش را هم نمی‌داند.
در میان کوتاهی نظام آموزشی ما، رسانه ملی با فراگیری گسترده‌اش تلاش‌های متعددی برای به تصویر کشیدن تاریخ ایران در ادوار مختلف داشته است. برخی از این آثار توسط تیم‌های پژوهشی و هنری قوی و با درون‌مایه‌های دراماتیک موثر، توانسته است مقاطعی از تاریخ ایران را به‌خوبی به تصویر بکشد و برخی دیگر نیز از هیچ‌گونه اعمال سلیقه فکری و سیاسی در روایت تاریخ مضایقه نکرده‌اند تا جایی که تصویری دگرگونه از آن مقطع تاریخی را به خورد مخاطب داده‌اند یا با ارائه اثری نازل و دم‌دستی، مخاطبان را از دیدن اثر منصرف کرده‌اند. روشن است در شرایطی که میزان مطالعه در باب تاریخ در سطح نامطلوبی قرار دارد بار امانت بر دوش تولیدات رسانه‌ای است و نباید فراموش شود که صداقت و امانت‌داری و اخلاق‌مداری در روایت تاریخ، بنیان اصلی هرگونه کار تاریخی است؛ امری که در برخی تولیدکنندگان این آثار کمتر دیده می‌شود. یادداشت را با کلامی از امیرالمومنین(ع) آغاز کردم و با کلامی از ایشان به پایان می‌برم؛ آنجا که به مالک اشتر نوشت: «پس ‌ای مالک بدان! من تو را به سوی شهرهایی فرستادم که پیش از تو دولت‌های عادل یا ستمگری بر آن حکم راندند و مردم در کارهای تو چنان می‌نگرند که تو در کار حاکمان پیش از خود می‌نگری؛ و درباره تو آن می‌گویند که تو نسبت به زمامداران گذشته می‌گویی و همانا نیکوکاران را به نام نیکی توان شناخت که خدا از آنان بر زبان بندگانش جاری ساخته است... .»