ابتکار نوشت: عبور از سه سال قطع رابطه

ابتکار/ متن پیش رو در ابتکار منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

شهریور 1391 بود که دولت وقت محافظه کار و راست گرای کانادا اعلام کرد که سفارت این کشور در تهران تعطیل و دیپلمات های این کشور ایران را ترک می کنند. هر چند قطع روابط کشورها یکی پس از دیگری در دولت قبل ایران امری رایج و معمول شده بود، اما این اقدام یک طرفه دولت کانادا بهت انگیز بود. این اقدام زمانی صورت گرفت که دو کشور تحت زعامت راست گرایان بودند و اقدامات غیره منتظره فراوان به چشم می خورد. بعد از اینکه جاستین ترودوی لیبرال جایگزین استیون هارپر تندرو شد، سیاست های او را نسبت به ایران به شدت رد کرد و برای برقراری رابطه مجدد با ایران اعلام آمادگی کرد و بعد از توافق هسته ای و لغو تحریم های بین المللی، کانادا نیز تحریم های اقتصادی علیه ایران را لغو کرد. اکنون گفته می شود اولین دور گفت و گوهای دو کشور در نیویورک انجام شده و امید به برقراری روابط دو طرف افزایش یافته است.
به یاد داریم که در 17 شهریور 1391(2012 میلادی) جان برنان وزیر خارجه کانادا اعلام کرد که کانادا سفارتش را در تهران تعطیل می کند. در آن موقع جان برنا مدعی شد دولت کانادا، ایران مهمترین تهدید برای صلح جهانی و امنیت دنیا است. اظهارات وقت دولت کانادا نشان دهنده این بود که تحت تاثیر رژیم اسرائیل تن به چنین کاری داده است. بخصوص زمانی که بیانیه وزیر امور خارجه کانادا ادعا کرد: رژیم ایران به طور فزاینده‌ای کمک‌های نظامی در اختیار رژیم اسد (در سوریه) قرار می‌دهد؛ به طور مرتب اسرائیل را تهدید می‌کند؛ دست به لفاظی‌های نژادپرستانه و ضدنژاد سامی می‌زند و نسل‌کشی را تهییج می‌کند. چنین بیانیه ای نشان از لابی رژیم اسرائیل برای انزوای بیشتر ایران بود و کانادا تصمیم گرفت تحت تاثیر این لابی به هر بهانه ای که باشد به این بازی که اکثریت کشورهای دنیا آن را پذیرفته بودند تن دهد. البته از یاد هم نخواهیم برد که این قطع رابطه، بیانیه ها و سخن پراکنی ها در بستر آماده آن زمان شکل گرفت، بستری که در آن با شعارهای رادیکال علیه دنیا آن هم بدون عمل زمینه برای وحدت و سواستفاده از این وضعیت مهیا شده بود.
گذر از روابط خصمانه و آمادگی برای برقراری رابطه
از آن زمان که گذر کنیم به انتخابات نخست وزیری جدید کانادا می رسیم که جاستین ترودوی لیبرال با نقد سیاست خارجی هارپر محافظه کار اعلام آمادگی برای برقراری رابطه مجدد با ایران کرد. ناگفته نماند که در این ایام دولت در ایران عوض شده بود و شیخ میانه روی اصلاحات با تاکید بر حل مسالمت آمیز هسته ای از طریق گفت و گو و مذاکره بر روی کار آمد و از طریق مذاکره با کشورهای 5+1 و تلاش برای سیاست خارجی تنش زدا و دست یافتن به قرارداد و توافق هسته ای، جو ایران هراسی غالب را به کنار زد و با گفتار و کرداری عملگرایانه برای خروج از وضعیت شکل گرفته، زمینه را برای تغییر مواضع کشورها و برقراری رابطه مجدد با ایران فراهم کرد. تنها کانادا نبود که قطع رابطه کرد و بر می گردد، انگلستان که سفارتش در ایران اشغال شد در دولت جدید به تهران بازگشت و همینطور دیگر کشورهای اروپا و دنیا برگشتند. بعد از اینکه جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا شد در تاریخ 26 دی ماه سال گذشته اعلام کرد که کشورش برای برقراری دوباره روابط دیپلماتیک با ایران آمادگی دارد. در آن زمان در هر دو طرف چه در سطح رسانه ها و چه در سطح دولت ها امیدها برای روابط مجدد بالا رفت. جاستین ترودو با اشاره به پی‌آمدهای توافق جامع هسته‌ای با ایران گفت: «ایران اقداماتی جدی در راستای احترام به مطالبات بین‌المللی انجام داده است و در واکنش به این تحولات مثبت من انتظار دارم که روابط دیپلماتیک میان ایران و کانادا هم احیا شوند.» در آن موقع نخست‌وزیر ۴۴ ساله کانادا تاکید کرد که در جلسات آتی کابینه دولت کانادا در هفته‌های پیش‌رو، موضوع برقراری روابط دیپلماتیک با ایران به بحث گذاشته خواهد شد تا تصمیم نهایی در این باره اتخاذ شود. بعد از این مواضع بود که وزیر خارجه کانادا گفت که سیاست دولت پیشین در قبال ایران کارآمد نبوده و این کشور به زودی هم‌سو با هم‌پیمانانش تحریم‌ها علیه ایران را لغو خواهد کرد. و به تبع آن در ۱۶ بهمن سال اعلام کرد که برخی از تحریم‌های اقتصادی این کشور علیه ایران در پی دست‌یابی به توافق جامع هسته‌ای لغو شده است.
اعلام گفت و گوهای دور اول ایران و کانادا در نیویورک
حال با سپری شدن سه سال قطع رابطه، بعد از توافق هسته ای و لغو تحریم ها و همزمان با ترافیک هیات های تجاری- سیاسی کشورهای خارجی، از رئیس جمهور کره و چین گرفته تا معاون صدراعظم آلمان و دیگر مقامات ارشد کشورهای اروپایی برای دست یابی به بازار ایران، کانادا هم به مانند آن دوره که قطع رابطه کرد بازخواهد گشت. در همین رابطه روز دوشنبه جابری انصاری در کنفرانس مطبوعاتی هفتگی در گفت و گو با رسانه های ایرانی در پاسخ به این سوال که با توجه به ابراز تمایل دولت کانادا برای برقراری روابط سیاسی و بازگشایی سفارت خانه در تهران تاکنون چه اقدامات و تحولاتی صورت گرفته است؟ گفت: قطع رابطه بین ایران و کانادا تصمیم دولت قبلی کانادا بوده که تصمیمی غیر منطقی و برخلاف منافع دو کشور بوده است و در شرایط پسابرجام دولت جدید کانادا آمادگی و علاقه خود را برای اعاده روابط سیاسی و دیپلماسی اعلام کرد و بین دو کشور توافق شد تا گفت‌وگوهایی صورت گیرد. انصاری گفت: اولین دور این گفت‌وگوها اخیرا در نیویورک انجام شده است و ادامه داد: البته روند گفت‌وگوها زمان‌بر و مبتنی بر احترام متقابل و عدم مداخله در امور داخلی هر یک از کشورها است. با توجه به تغییر سیاست کانادا برای اعاده روابط با جمهوری اسلامی ایران جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا دراین مسیر حرکت کند.
چرخش در سیاست خارجی کانادا
آنچه ناگزیری بازگشت کانادا به ایران را نشان می دهد امری مشهود است که بعد از توافق هسته ای و برداشتن تحریم ها علیه ایران به وجود آمد. گفته های استفان دیون به وضوح و واقعیت تمام نشان دهنده این بازگشت است وقتی که دیون با انتقاد صریح از سیاست‌های دولت محافظه‌کار استیون هارپر در قبال ایران، گفت: «رویکرد دولت پیشین رویکردی ایدئولوژیک و غیرمنطقی بود. آنچه محافظه‌کاران می‌خواهند این است که کانادا به تنهایی تحریم‌هایش علیه ایران را پابرجا نگه دارد، اما این امر قطعا به تجارت کانادا آسیب وارد خواهد کرد.» و این چنین است که به رغم انتقادات برخی نمایندگان محافظه‌کار نسبت به تصمیم دولت کانادا برای لغو تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی، دولت کانادا مصمم است که تغییراتی اساسی در سیاست خارجی این کشور اعمال کند. واضح تر آنجا که وزیر خارجه کانادا در پاسخ به سوالاتی درباره احتمال فروش قطعات یدکی هواپیما به هواپیمایی ملی ایران (ایران ایر) از سوی کمپانی کانادایی «بمباردیه» ادامه داد: «حفظ تحریم‌هایی که به چنین صنعت مهمی آسیب می‌زند هیچ پشتوانه منطقی ندارد و اگر ایرباس می‌تواند این معاملات را با ایران انجام دهد، چرا نباید به بمباردیه اجازه این کار را بدهیم؟» استفان دیون همچنین خطاب به نمایندگان پارلمان گفت که احتمال بازگشایی سفارت کانادا در تهران وجود دارد، اما این نخستین گام در بازسازی روابط دو کشور نخواهد بود: «ما معتقدیم که اگر با یک دولت مخالفت‌هایی داریم، نباید خود را کنار بکشیم، بلکه باید بیشتر در جهت بهبود وضعیت موجود تلاش کنیم. این همان کاری است که هم‌پیمانان ما در مذاکره با ایران انجام دادند و به تواقفی رسیدند که به نفع جامعه جهانی است.» با لغو تحریم‌ها، به نظر می‌رسد حالا مسیر ازسرگیری روابط دیپلماتیک تهران و اتاوا هموارتر شده است و روابط دو کشور برقرار خواهد شد و تا کمپانی‌های کانادایی هم در کنار کمپانی‌های اروپایی و دیگر کشورهای تحریم کننده سابق فعالیت تجاری در بازار ایران را از سر خواهند گرفت.
چشم انداز روابط دو کشور در آینده
هر چند حجم مبادلات تجاری ایران و کانادا در طول دهه های گذشته چندان حجم مهمی نداشته و واردات ایران از کانادا آنقدر چشمگیر نیست و بر اساس اطلاعات منتشر شده از مرکز آمار کانادا، اوج صادرات کانادا به ایران مربوط به سال 2008 و بالاترین حجم صادرات ایران به کانادا مربوط به سال 2007 است. صادرات کانادا به ایران در سال 2009 کاهش و روابط تجاری دو کشور با نوسانات بیشتری مواجه شد. در سال 2010 صادرات ایران به کانادا با 69 درصد افزایش به حدود 37 میلیون دلار رسید. در دهه های گذشته اقلام عمده صادرات کانادا به ایران شامل غلات(گندم، ذرت وجو) حبوبات(لوبیای روغنی، سویا و برنج)، تجهیزات نیروگاهی و برق، تولیدات دارویی، تجهیزات پزشکی، درمانی، علمی و فنی، تجهیزات راهداری و حمل و نقل ریلی، مواد پلاستیکی و ص