سرمقاله خراسان/ نزدیکی اردوغان به اسرائیل برای دوری از انزوا ؟

خراسان/ « نزدیکی اردوغان به اسرائیل برای دوری از انزوا ؟ » عنوان یادداشت روزِ روزنامه خراسان به قلم دکترعلیرضا رضاخواه است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:

وزارت خارجه ترکیه از پیشرفت در «بهبود» روابط با اسرائیل و «کاسته شدن» فاصله‌ها خبر داده‌است. وزارت خارجه ترکیه روز گذشته در بیانیه‌ای رسمی تصریح کرد، هیئت‌هایی از سوی دو کشور در حال نهایی‌سازی توافقی هستند که هدف از آن نزدیک کردن مجدد دو کشور است. آنکارا در بیانیه‌ای در این رابطه گفته است «هیئت‌ها به سوی نهایی‌سازی توافقی برای نزدیک کردن فاصله‌ها پیشرفت و موافقت کرده‌اند در دیدار بعدی، که قرار است به‌زودی انجام شود، توافق به دست آید». در مورد این «توافق» و جزئیات آن سخنی گفته نشده و مشخص نیست دقیقا زمینه آن چیست. ترکیه و اسرائیل در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی از متحدان نزدیک منطقه‌ای یکدیگر بودند و حتی در زمان دولت‌های به ظاهر اسلامگرا در ترکیه هم روابط گرم دو کشور ادامه داشت. از جمله رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، در سال ۲۰۰۵ از اسرائیل بازدید و با سران این رژیم دیدار کرد. این روابط در سال ۲۰۱۰ دستخوش تغییر شد. در ماه مه آن سال، کشتی امدادرسانی ترکیه به نام ماوی مرمره که به منظور مقابله با محاصره اقتصادی نوار غزه، عازم سواحل این منطقه بود، هدف حمله کماندوهای دریایی اسرائیل قرار گرفت و ده تن از فعالان ترک طرفدار فلسطین کشته شدند. اسرائیل نگران آن بود که موفقیت این کشتی در ورود به آب‌های ساحلی غزه و تحویل محموله خود به فلسطینیان، زمینه ساز اقدامات مشابه شود. حمله به ماوی مرمره باعث سال‌ها تیرگی روابط و تبادل اتهامات بین دو کشور شد. پیش از آن نیز، انتقاد ترکیه از اسرائیل در جنگ غزه (دسامبر ۲۰۰۸- ژانویه ۲۰۰۹) باعث سردی روابط دو کشور شده بود. اما حالا بعد از گذشت 6 سال باردیگر دو کشور تلاش می کنند به یکدیگر نزدیک شوند. نکته جالب این که ظاهرا اشتیاق آنکارا برای این بازگشت بیش از صهیونیست هاست. اما دلیل این آشتی دوباره و به ویژه اشتیاق دولتمردان آنکارا برای بازگشت به آغوش صهیونیسم آن هم در شرایطی که انتفاضه سوم مردم فلسطین به شدت از سوی نیروهای اشغالگر به خاک و خون کشیده شده است چیست؟ این سوالی است که در این یادداشت تلاش می کنیم به آن پاسخ دهیم. پاسخ به این سوال از دو حیث ژئوپلتیک (جغرافیای سیاسی) و ژئواکونومیک (جغرافیای اقتصادی) امکان پذیر است.
انزوا و چرخش ژئوپلتیک
در همین ابتدا باید عنوان کرد که در سال 2010 و زمانی که مساله کشتی ماوی مرمره رخ داد، وضعیت ترکیه هم در عرصه داخلی و هم در عرصه بین المللی بسیار متفاوت از وضعیت کنونی این کشور بود؛ ترکیه در آن زمان و در آستانه شکل گیری موج اعتراضات عربی به واسطه چهره ای که از خود ساخته بود، تلاش می کرد تا به یک الگوی منطقه ای تبدیل شود و اسرائیل نیز به طور جدی منزوی شده بود، اسرائیل امروز نیز منزوی است ولی مساله این است که امروز ترکیه دستکم به اندازه اسرائیل منزوی شده و نزدیکی اسرائیل و ترکیه به یکدیگر در حال حاضر نزدیکی دومنزوی به یکدیگر است. واقعیت این است که بسیاری از تحولات، چرخش های سیاسی و همپیمانی های عجیب که نه تنها این روزها، بلکه در آینده نه چندان دور هم شاهد آن خواهیم بود در ارتباط با قدرت یابی دوباره ایران به عنوان یک بازیگر مشروع به صحنه سیاست جهانی است؛ تحولی که در شرایط بهم ریختگی نظم منطقه ای کفه ترازوی توازن قوا به سمت تهران را سنگین تر از پیش می کند. عربستان، اسرائیل و ترکیه از دید خود ایران را به عنوان یک تهدید ارزیابی می کنند، که البته هیچ کدام به تنهایی توانایی مقابله با آن را ندارند. اسرائیل و عربستان در شش سال گذشته در همه مسائل با یکدیگر توافق داشته و در نزدیکی یکدیگر بوده اند و ترکیه نیز که از افزایش قدرت ایران ناخرسند است، تلاش می کند خود را به ائتلاف تاریکی در منطقه نزدیک کند.
علاوه بر این سیاست اشتباه آنکارا در مواجهه با تحولات منطقه به ویژه بحران سوریه نه تنها روابط این کشور را با همسایگانش مانند ایران، عراق، سوریه و روسیه دچار تنش حداکثری نموده بلکه حمایت از جریان های تروریستی باعث تضعیف نقش ترکیه در کل منطقه شده است و آنکارا را برآن داشته تا تلاش هایی برای تقویت موضع و نقش خود در چهارچوب ناتو انجام داده و به اسرائیل نزدیک شود.
ناآرامی در قفقاز جنوبی را هم می توان کاتالیزور این نزدیکی دانست. درگیری شدید مسلحانه میان ارمنستان و آذربایجان موجب شده تا روابط و منافع مشترک اسرائیل، جمهوری آذربایجان و ترکیه باردیگر مورد توجه قرار بگیرد. جمهوری آذربایجان از جمله معدود کشورهای اسلامی است که با اسرائیل رابطه رسمی دیپلماتیک دارد و دو طرف در تل‌آویو و باکو، سفارتخانه دارند و هیچ کشوری در منطقه اوراسیا مانند جمهوری آذربایجان با اسرائیل روابط دوستانه و عمیق ندارد. باکو یکی از مشتری های اصلی سلاح های اسرائیل است. بزرگترین قراردادی که دو طرف به امضا رسانده‌اند، قرارداد ژانویه سال 2012 به ارزش 1.5 میلیارد دلار است. طبق این قرارداد، باکو در طول سال‌های 2013 تا 2015 پهپادهای نوع "هیرون یک" و "سرچر دو" را دریافت کرده و چهار فروند دیگر از این جنگنده‌ها را نیز در سال جاری میلادی دریافت خواهد کرد. همچنین سیستم موشک‌های ضد کشتی "گابریل پنج" و سامانه دفاع هوایی "باراک هشت" و رادار هشدار سریع و نیز ساخت یک کارگاه مشترک تولید پهپاد در جمهوری آذربایجان از دیگر قراردادهای میان دو طرف است. در مقابل باکو بر استفاده از لابی یهودی-آمریکایی برای مقابله با لابی ارمنی که در واشنگتن نفوذ بسیاری دارد، تکیه کرده است.
چه بسا به همین دلیل الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان در سفرهایش به آمریکا همواره بر دیدار با سازمان‌های یهودی آمریکا تاکید دارد. آخرین دیدارش نیز چند روز قبل و در تاریخ سی‌ام مارس گذشته با "کمیته روابط عمومی آمریکا-اسرائیل" (آیپک)، "ائتلاف ملی اوراسیا برای حمایت از یهودیان" و روسای سازمان‌های بزرگ یهودی-آمریکایی در واشنگتن بود.
در این میان ترکیه نیز که همواره سعی کرده روابط باکو- آنکارا را روابطی ویژه و استراتژیک نشان دهد، در درگیری اخیر انگیزه ای دو چندان برای حمایت از باکو دارد، زیرا می تواند توجه روس ها را از سوریه دور کند.
بحران اقتصادی و چرخش ژئواکونومیک
از منظر ژئواکونومیک نیز ماجراجویی های دستگاه سیاست خارجی ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان باعث شده اقتصاد ترکیه روند نزولی به خود بگیرد. به صورت مشخص صنعت توریسم ترکیه این روزها با رکودی کم سابقه مواجه شده است. روز گذشته خبرگزاری آلمان در گزارشی ویژه تاکید کرد " ترس از بمب‌گذاری و عملیات تروریستی سبب شده که شمار گردشگران اروپایی که به ترکیه سفر می‌کنند، به شدت کاهش یابد. هتل‌های آنتالیا تقریبا خالی از میهمان‌اند." روسیه اولین کشوری بود که شهروندان خود را از سفر به ترکیه منع کرد. حمله انتحاری و کشته شدن گردشگران آلمانی باعث تغییر مسیر گردشگران این کشور از ترکیه به دیگر کشورها شد. هرچند نقش صنعت توریسم در اقتصاد ترکیه کم نیست اما این همه مشکل نیست. وخامت روابط با روسیه از زمان حضور نظامی آن کشور برای حمایت از دولت سوریه و سرنگونی یک هواپیمای جنگی روسی به ادامه طرح اقتصادی مشترک بین دو کشور آسیب زده است. ترکیه بخش عمده ای از گاز خود را از روسیه وارد می کند و این کابوس همواره سیاستمداران این کشور را دنبال می کند که در صورت تصمیم کرملین ترکیه با بحرانی جدی در داخل مواجه خواهد بود. اسرائیل می تواند در این زمینه به ترکیه کمک کند. دولت ترکیه علاوه بر نیم نگاهی که به بازار گردشگران اسرائیلی برای صنعت توریسم خود دارد، دراستراتژی خود برای متنوع ساختن منابع تامین انرژی خود در نظر دارد با خرید گاز از اسرائیل، وابستگی به روسیه را کاهش دهد.
با این حال این که نزدیکی به اسرائیل می تواند ترکیه را از انزوای بین المللی و منطقه ای خارج کند امری است که به اعتقاد بسیاری از تحلیل گران بعید به نظر می رسد. اسرائیل خود کشوری منفور در منطقه است که کارنامه حقوق بشری آن بسیار سیاه و تاریک است، در حوزه اقتصادی نیز این رژیم به شدت به کمک های خارجی متکی است و قطعا نمی تواند کمکی برای اقتصاد ترکیه باشد. آنکارا بایستی به جای توسل به ریسمان های سست در منطقه تلاش کند تا با جبران سیاست های غلط به بازگرداندن صلح به خاور میانه و جامعه مسلمین کمک کرده و اعتبار از دست رفته اش را بازیابد.


با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: خراسان