واکنش هوشمندانه تهران در برابر شولتز چه خواهد بود؟

واکنش هوشمندانه تهران در برابر شولتز چه خواهد بود؟

در حالی که توسعه مناسبات و افزایش همکاری های بین المللی از اهداف سفر مارتین شولتز به تهران اعلام شده وی با حسن روحانی، رئیس جمهوری، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی و برخی مقامات دیگر دیدار و گفتگو کرد .برخی مقام های اروپایی می‌گویند در سفر رئیس پارلمان اروپا به تهران مسئله حقوق بشر در صدر برنامه‌هایش خواهد بود. تعاملات بین المللی ایران پس از برجام به نظر می رسد با هوشمندی بیشتری باید پیگیری شود تا علاوه بر آسیب وارد نشدن به توافق هسته ای زمینه های طرح اتهامات علیه کشور از بین رود. گفتگوی زیر برای این موضوعغ با دکتر محمد علی بصیری استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان انجام شده است.

رئیس پارلمان اروپا چه هدفی از سفر به تهران می تواند داشته باشد؟

بخش عمده ای از تحریم هایی که در این اواخر در بحث پرونده هسته ای ایران اعمال شد، توسط پارلمان اروپا طرح ریزی شده است که در حال حاضر جنبه قانونی برای کشورها دارد و مانع از ارتباط با ایران است. براساس برجام، که هدف آن یک سری از تحریم های اروپایی است آن ها متعهد شدند با شروع برجام توسط ایران، آن ها را لغو کنند، (برخلاف کنگره آمریکا که درجه بندی دارد و شرایط پیچیده تری برای لغو کردن آن وجود دارد) در اتحادیه اروپا بعد از لغو از لحاظ ارتباطات مالی، سیاسی، فرهنگی بین ایران و کشورهای بیست و هفت گانه اتحادیه اروپا تغییراتی انجام می شود، لذا لازم است که رئیس پارلمان اتحادیه این سفر را داشته باشد و درباره مسئله های بعد از اجرا با طرف ایرانی رایزنی کند تا بتواند تصمیم گیری کند و به اعضای پارلمان اطلاعات دهد.

برخی مقام های اروپایی گفته اند مسئله حقوق بشر در رأس برنامه‌های «شولتز» در تهران است. در شرایط کنونی، نگاه اتحادیه اروپا به مسائل حقوق بشر در ایران چگونه است؟

در ۳۷ سال گذشته، غرب چند مسئله اساسی را در رابطه با ما داشته است، یکی بحث حمایت از تروریسم است، دیگری بحث مخالفت با مذاکرات اعراب و اسرائیل، دیگری بحث حقوق بشر و در آخر بحران هسته ای و این که ایران به دنبال سلاح هسته ای است یا خیر. در واقع آن ها معتقدند که مسئله اصلی آن ها یعنی بحث هسته ای حل شده است.

شاید بعد از مساله هسته ای، مسئله ای که از آن چهار اولویت با ایران نزدیک ترند همان حقوق بشر باشد. شاید ایران حساسیت کم تری به حقوق بشر نسبت به بحث اسرائیل یا بحث حمایت از حزب الله و فلسطینی ها از خود نشان دهد لذا اکنون حقوق بشر اولویت بعدی آن هاست. از این دید در دل این مسئله بعضا مسائل جنبش ها و اسرائیل را هم می توانند چانه زنی کنند.

در واقع چون بحث هسته ای که حساسیت اول آن ها در این چندین سال تشکیل بحران ما و غرب بوده است، اکنون منتفی است آن ها بر اولویت دیگر یعنی حقوق بشر توجه کرده تا چاره زنی کنند و فشار بیاورند. در این بین اگر بتوانند این مساله را حل کنند بر بحث بعدی یعنی عدم حمایت از حزب الله و بحث اسرائیل و شناسایی حق اسرائیل توجه می کنند و در تلاش هستند به این اهداف در روابط با ایران برسند.

رویکردهای سیاست خارجی ایران در قبال این رویکردهای حقوق بشری کشورهای غربی به ویژه کشورهای اتحادیه اروپا باید چگونه است؟

در بحث حقوق بشر و بحث های دیگر مثل اسرائیل و جنبش های آزادی بخش اختلافات مبانی اعتقادی و ایدئولوژیک داریم. مبانی آن ها در زمینه حقوق بشر اومانیستی و ماتریالیستی و عقل گرایانه است. مبانی و اصول حقوق بشری که ما به آن معتقدیم، از اسلام گرفته شده است و متافیزیکی، الهی و توحیدی است. گرچه مشترکات قابل توجهی بین همین مبانی و یا عملکرد پیدا می شود. اما اساساً آن طوری که آن ها می خواهند و اولویت را به آن مبانی می دهند، نمی توانند با جمهوری اسلامی هیچ گاه صد درصد به توافق برسند. آن ها با چانه زنی هایی می خواهند، دایره مشترکات خود را با ایران بیشتر کنند و بر مشترکاتی که آن ها حساس هستند ایران انعطاف بیشتری نشان دهد و یا بخشی از آن ها را تلطیف کند. دقیقا مثل بحران هسته ای که خواست صد در صدی ایران چیز دیگری بود و خواست صد در صدی آن ها چیز دیگری. برای آن ها برچیدن کامل چرخه و برای ما نگه داشتن کامل همه چیز. نهایتا در مشترکات به توافق رسیدم و برجام حالا پنجاه پنجاه است که تحت عنوان برد- برد از آن یاد می شود.

بحث حقوق بشر هم همین شکل را دارد، اما با چارچوب و گفتمان حقوقی خود. لذا آن ها می خواهند گام بعدی را به گونه ای بردارند، که به صورت پراکنده توافقات ضمنی با ایران بدست آورند و حساسیت آن ها در این زمینه جواب داده شود.

واکنش های متقابل و هوشمندانه ایران در ماجراجویی های اروپایی ها و غربی ها پس از برجام چگونه باید باشد؟ به عبارتی ایران در حوزه حقوق بشر و غیره چه تاکتیک ها و راهبردهایی را باید مد نظر داشته باشد که مانع از اعمال فشار به ایران و در مقابل اعمال فشار به اروپایی ها باشد؟

اجرای برجام بحث فنی و تکنولوژیک است. آژانس چارچوب هایی را قائل است که احتمالا از آن طریق راستی آزمایی می کنند که یکدیگر به تعهدات عمل می کنند یا خیر. گرچه اجرای کامل این در پروسه زمانی در هر دو طرف یک نوعی شک و تردید وجود دارد که طرف مقابل به تعهدات کامل عمل می کند یا نه. این مسئله در بستر زمان مشخص می شود. ولی در بحث حقوق بشر توافقی در حال حاضر نیست.

اکنون چانه زنی بر سر مبانی مشترک است که بین دو کشور است. امریکایی ها و اروپایی ها بارها اعلام کرده اند که اختلافات ما با ایران فقط بحث هسته ای نیست. بحث حقوق بشری، بحث جنبش ها و بحث اسرائیل است. آن ها در این بحث متمرکز هستند که بتوانند یک گام مشترک را تثبیت کنند. در واقع چانه زنی ها و رفت و آمد و توافقات نهایتا مفهومی است که شرایط بر ایران آن طوری که آن ها منظورشان است به سمت مقوله حقوق بشری حرکت کند، تا به دید و تفسیر غربی ها نزدیک تر باشد.

در بحث هسته ای مجلس شروط و ابزارهای متقابلی را در صورت کارشکنی پیش بینی کرده اند و رهبری در بیانیه ۹ ماده ای مطرح کرد. این کار کارشناسان و متخصصین این قضیه است، در کمیسیون قوه قضاییه و کمیسیون مجلس و دانشگاهیانی که در این زمینه کار کرده اند. باید یک مراجع طرفینی تعیین شود که خطوط قرمز ایران و اروپا قطع و حساسیت روی آن ایجاد نشود که عامل تنش و تضاد باشد. این کار ساده نیست. پیچیده و زمان بر است. تحمل می خواهد مثل قضیه هسته ای که ۱۰ تا ۱۳ سال طول کشید. شاید برای توافق در این زمینه به یک چنین پروسه ای نیاز داریم.

با توجه به وضعیت کنونی، همان طور که غربی ها از اهرم های حقوق بشری استفاده می کنند، آیا ایران می تواند از اهرم های حقوق بشری در سطح رسانه ای درباره این کشورها استفاده کند؟

هر کشوری و مجموعه کشورها با تمام ادعاهایی در زمینه حقوق بشر و دموکراسی و علم، نقاط ضعف و چالش هایی دارند. این گونه نیست که بهشت برین باشند ولی این ادعا را دارند. در واقع آن ها همان گونه که بر روی نقطه ضعف های ما دست می گذارند و فشار می آورند، تبلیغ می کنند و امتیاز خواهی می کنند، ما هم می توانیم همین کارها را انجام دهیم.

غرب هم مشکلاتی در زمینه حقوق بشر دارد و نتوانسته حل کند. حتی بر خلاف موازین و حقوق اقلیت ها، رنگین پوستان، مسلمانان، زنان و دختران دچار چالش است. لذا ایران هم باید روی آن ها مانور و برای خنثی کردن کنش آن ها باید انجام دهد. اما در این زمینه ما ضعیف عمل می کنیم.

*