واکنش مطلوب ایران به پروژه «تاپی» چه باید باشد؟

واکنش مطلوب ایران به پروژه «تاپی» چه باید باشد؟

مراسم کلنگ زنی طرح خط لوله گاز «تاپی» با حضور سران و مقامات عالی رتبه کشورهای ذی نفع برگزار شد. پروژه خط لوله گاز تاپی که با توافق ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند برای اجرایی شدن طرحی که به منظور عملیاتی شدن آن تاکنون ۴ توافقنامه امضا شده به طول هزار و ١١٨ مایل (هزار و ٨٠٠ کیلومتر) از شمال شرق ترکمنستان، جایی که بزرگترین میدان این کشور در آن واقع شده، آغاز می شود و با عبور از خاک افغانستان و پاکستان در مرز پاکستان-هند پایان می‌یابد. برای بررسی بیشتر این خط لوله و منافع ایران در آن «رصد»گفتگویی را با محمد رضا فرقانی، سفیر پیشین ایران در ترکمنستان و مدیرکل سابق امور بین‌الملل دفتر رئیس جمهور انجام داده است که در ادامه می آید.

در صورت اجرایی شدن خط لوله تاپی در شرایط کنونی هر یک از اعضایی که در این خط لوله سهیم هستند، چه نگاهی به این پروژه دارند؟

خط لوله تاپی اصطلاحا خط لوله گازی است که گاز را از ترکمنستان، به عنوان کشور تولیدکننده گاز از طریق کشورهای افغانستان، پاکستان و هند به کشورهای مصرف کننده می رساند. تاپی مخفف حرف اول کشورهای این مسیر به زبان انگلیسی است. (ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) این خط لوله گاز که از منابع گازی شرق ترکمنستان شروع می شود و گاز منطقه را بعد از حدود ۳۰۰ – ۴۰۰ کیلومتر در داخل ترکمنستان به افغانستان و با حدود ۶۰۰ – ۷۰۰ کیلومتر در داخل افغانستان و از آن جا هم با حدود ۱۲۰۰ کیلومتر در داخل خاک پاکستان به هند می رساند.

علاوه بر دو عامل اصلی «تضمین امنیت این خط لوله به ویژه در افغانستان» و همچنینن «حل مشکلات سیاسی بین هند و پاکستان»، عامل تعیین قیمت گاز نیز از مهمترین چالش های این پروژه است
خط لوله گاز تاپی زمانی مطرح شد که کشور پاکستان و هند به دنبال تامین نیاز گازی خودشان بودند. یعنی بعد از خط لوله گازی ایران به پاکستان (که قرار بود از پاکستان عبور کند، اما با خطر تحریم ها و اختلافات پاکستان و هند دچار مشکلاتی شد و وقفه ای طولانی در آن اتفاق افتاد) مطرح گردید. این خط لوله گاز مورد حمایت آمریکا و کشورهای غربی است به این دلیل که فشاری را بر ایران وارد می کنند تا از صادرات گاز ایران جلوگیری شود. در واقع خط لوله تاپی رقیب خط لوله صلح ایران به پاکستان و هند است.

اگر چه این خط لوله گازی از نظر هزینه به دلیل طولانی بودن و گذشتن از مسیرهای سخت و کوهستانی بسیار، بالاست؛ اما به دلیل حمایت های آمریکا و غرب از این خط لوله گاز، مطرح شده است. نکته دیگر که مانع عمده دیگری بر سر کشیدن خط لوله تاپی تا اکنون بوده است، بحث تامین امنیت خط لوله در مسیر است به ویژه در افغانستان. چرا که افغانستان هنوز از نظر امنیت ملی و سراسری به درجه ای از اعتبار و اطمینان نرسیده است تا بتواند امنیت خط لوله را تضمین کند.

با این همه به دلیل فشارهای آمریکایی ها و شرکت های نفت و گاز آمریکا، این خط لوله (در طول سال های گذشته که مذاکراتی در این خصوص انجام شده است و به توافقاتی نیز رسیده بودند) امسال کارهای عملیاتی خود را آغاز کرد و فعلا در داخل خاک ترکمنستان مشغول به اقدامات اولیه هستند.

در شرایط کنونی نگاهی که هند به «تاپی» دارد، چیست؟

هند نیازمند منابع گازی و نفتی است که در این بین بیشتر به دلیل این که گاز، سوخت مطمئن تر و بهتری نسبت به نفت است، به دنبال دستیابی به گاز است. در واقع هند همچنان به پاکستان به عنوان یک کشور رقیب و دشمن نگاه می کند و این دو کشور هم چنان مشکلات و بحران هایشان ادامه دارد و خط لوله صلح گازی ایران به پاکستان و از آن جا به هند دچار مشکلاتی شد، احتمالا ادامه خط لوله تاپی از پاکستان به هند هم دچار مشکلاتی در بین دو کشور خواهد شد. اما در مجموع هند فعلا اگر چه از کشیدن خط لوله حمایت می کند، اما مسائل و بحران های بین هند و پاکستان تا زمانی که لاینحل بماند و استخوان لای زخم باشد، شاید ادامه خط لوله را با مانع روبرو کند.

با توجه به وضعیت کنونی، چه چالش های دیگری فراروی ساخت این خط لوله وجود دارد؟

چالش دیگری که علاوه بر دو عامل اصلی تضمین امنیت این خط لوله به ویژه در افغانستان و همچنینن حل مشکلات سیاسی بین هند و پاکستان ، عامل قیمت گاز است. کشورهایی مثل افغانستان و پاکستان، توانایی بالایی برای خرید گاز با قیمت های خوب ندارند، به همین جهت انتظار دارند که کشوری مثل ترکمنستان تخفیف های لازم را به آن ها بدهد و با قیمت پایین تری نسبت به قیمت هایی که در سطح جهانی مطرح است، گاز را به آن ها تحویل دهد. لذا تا کنون یکی از مشکلات اصلی بحث قیمت گاز بوده است. ترکمنستان از نظر مالی و اقتصادی شدیدا وابسته به منابع گازی و صادرات گاز خودش است و عمده ترین منبع درآمد ان ها گاز است، این کشور قدرت مانور کم تری برای تخفیف دادن و پایین آوردن قیمت گاز برای فروش به پاکستان و افغانستان دارد.

ایران باید در پیگیری های دیپلماتیک هم چنان پروژه صادرات گاز خود را در دستور کار داشته باشد و خط لوله گازی صلح را عملیاتی کند
من فکر می کنم با توجه به دیدگاه ترکمنستان در مورد فروش گاز خود، به همین جهت بحث قیمت گاز اگر چه در حال حاضر با توجه به کاهش جهانی قیمت نفت و انرژی، قیمت گاز نیز پایین است، اما در صورتی که قیمت گاز افزایش پیدا کند، در آن صورت هم مشکل قیمت گاز بین پاکستان و افغانستان با ترکمنستان خواهد بود. در صورتی که قیمت گاز ترکمنستان به افغانستان و پاکستان به صورت ثابت باشد بعید می دانم، این قیمت محرمانه نگه داشته شده است و تا کنون نیز اعلام نشده است، اما در صورتی که بخواهد بر اساس فرمول قیمت جهانی انرژی باشد، (اگر چه در حال حاضر قیمت به نفع پاکستان و افغانستان خواهد بود چون قیمت پایین است) اما در صورتی که قیمت جهانی انرژی بالا رود افزایش پیدا کند، در آن صورت برای آن ها صرفه نخواهد داشت.

منافع ایران در شرایط کنونی در قبال خط لوله تاپی و آینده آن چه خواهد بود؟

درست است که خط لوله تاپی به عنوان رقیب خط لوله گازی صلح ایران مطرح است، اما به هر حال این موضوع در حاکمیت کشورهای مسیر خط لوله تاپی و ترکمنستان است و ما از هر گونه مراوده اقتصادی بین این کشورها استقبال می کنیم. ما امیدواریم که این رقابت که عمدتا از سوی کشورهای مخالف و دشمنان ما به ویژه آمریکا مورد حمایت است و تشویق و تحریک می شود، بر روابط دوستانه ما و همچنین روابط خوب ما با این کشورها سایه نیفکند.

از نگاه شما ایران باید چه رویکردی در قبال این خط لوله در آینده در پیش بگیرد؟

رویکرد خاصی فعلا متصور نیست، بلکه تنها کاری که جمهوری اسلامی ایران می تواند انجام دهد، این است که در مذاکرات با کشورهای پاکستان، هند و همین طور چین، (از آن جا که قرار است که خط لوله گازی صلح، گاز را از ایران به پاکستان و چین برساند) و در پیگیری های دیپلماتیک با این کشورها هم چنان پروژه صادرات گاز خود را داشته باشد و خط لوله گازی صلح را عملیاتی کند.

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید telegram.me/akharinkhabar