بزرگداشت روز سعدی در تاجیكستان/ «عشق را آغاز هست انجام نیست»

به گزارش خبرنگار مهر، به مناسبت اول اردیبهشت هر ساله، علاقه‌مندان سخن ماندگار پارسی، در جای‌جای جهان به یاد عاشقانه‌های جاودان و شكوه اخلاقی خداوندگار سخن، سعدی شیرازی، گرد هم آمده، جان تشنه خویش را با آب زلال حكمت و معرفت این آموزگار حكمت و اخلاق سیراب می‌كنند.

رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیكستان با همكاری كتابخانه لاهوتی و با حضور گروهی از دوستداران سعدی در تاجیكستان این روز گرامی داشتند. این برنامه كه در كتابخانه لاهوتی شهر دوشنبه برگزار شد، با خیر مقدم رئیس كتابخانه لاهوتی، عبدالقادر عبدالقهار، گشایش یافت و با سخنرانی سفیر جمهوری اسلامی ایران، حجت الله فغانی، اجرای اشعار سعدی، هنرمند مردمی تاجیكستان، آرتیق قادر، سخنرانی رایزن فرهنگی ایران، ابراهیم خدایار و سخنرانی مدیر گروه نقد ادبی اتفاق نویسندگان تاجیكستان، مبشر اكبرزاد، ادامه یافت. تنی چند از دانش آموزان نیز با قرائت اشعار سعدی عشق و علاقه خود را به این شاعر بزرگ ابراز داشتند.

عبدالقادر عبدالقهار، رئیس كتابخانه لاهوتی، كه ریاست جلسه را  نیز بر عهده داشت، با تبریك این روز بزرگ به حاضران گفت: امروز می‌خواهم محفل ادبی، محفل ارج گذاری یكی از شخصیت‌های بسیار بزرگ، یكی از فرزانگان بسیار محبوب آریایی، حضرت شیخ سعدی را آغاز كنم.

در ادامه حجت الله فغانی، سفیر ایران در تاجیكستان طی سخنانی با عنوان «اعتدال گرایی، پیام محوری شاعر عصر فاجعه» نقش سعدی را در هدایت جامعه به سمت پرهیز از افراط و تفریط در جامعه انسانی و به ویژه فارسی زبانان جهان تبیین كرد. وی در آغاز با خیر مقدم به حضار و تشكر از برگزار كنندگان نشست گفت: «اجازه می‌خواهم این نشست را با چند جمله ای در باره سعدی و اعتدال گرایی او افتتاح کنیم. مولانا عبدالرحمان جامی که خود از شاعران سرآمد قلمرو پهناور پارسی گویان عالم است، می‌فرماید:

در شعر سه کس پیمبرانند
هر چند که لا نبی بعدی

اوصاف و قصیده و غزل را
فردوسی و انوری و سعدی

وی افزود: مقام معظم رهبری (مد ظله) نیز می‌فرمایند: «بسیارند آنهایی که در هر دو قلمرو نظم و نثر سمند فصاحت تاخته‌اند، اما فقط سعدی است که شعری روان چون نثر، و نثری آهنگین چون شعر پدید آورده». خود سعدی نیز بی آنکه گرفتار غرور شود، روانی و فخامت شعر خود را چنین تصویر کرده است:

زمین به تیغ بلاغت گرفتی ای سعدی
سپاس دار که جز فیض آسمانی نیست

بدین صفت که در آفاق شعر تو رفت
نرفت دجله که آبش بدین روانی نیست

فغانی با شاره به اعتدال گرایی در پیام سعدی اظهار داشت: بسیاری از سعدی پژوهان گفته اند که «اعتدال گرایی» پیام محوری در آثار سعدی است. شاید این به خاطر آن است که او شاعر «عصر فاجعه» بود. در عصر سعدی، ایران زمین از هر سو عرصه تاخت و تاز نیروهای ویرانگر بود. در غرب صلیبیان حکومت در حال زوال سلجوقیان را زیر ضربات خود گرفته بودند؛ در شرق مغولان از کشته پشته می‌ساختند. در داخل نیز امیران و حاکمان محلی با باج و خراج، و عده ای نیز با تعصب و خشک مغزی فضای زندگی را بر مردم جهنم کرده بودند. عصر سعدی به راستی عصر فاجعه بود و فاجعه برآیند افراط و تفریط و خشونت و تعصب است. روح لطیف سعدی که اینها را می‌دید، دنبال کلیدی بود که همه این قفل‌ها را یکجا باز کند و آن کلید جز «اعتدال» نبود.

وی ادامه داد: سعدی اعتدال را به زیباترین بیانی در آثار منظوم و منثور خود تصویر و تبلیغ می‌کند. البته همین اعتدال گرایی او را در معرض خشم افراط گرایان و نقد منتقدان متعصب قرار می‌دهد؛ عده ای ملامتش می‌کنند که وقتی ایران در برابر مغولان وحشی قرار داشت، او به جهانگردی و گشت و گذار پرداخت؛ یا در شرایط دشوار زندگی مردم، او به تغزل پرداخته و عاشقی می‌کرده است. ؛ اما سعدی نه این بود و نه آن. همان بود که بنی آدم را اعضای یکدیگر و یک پیکر معرفی می‌کرد و نشانه و شاخص آدمیت را «غم هم نوع خوردن» می‌دانست: تو کز محنت دیگران بی‌غمی/ نشاید که نامت نهند آدمی.

سفیر ایران در تاجیكستان با اشاره به اینكه اعتدال گرایی در كلام سعدی نیز آشكار است، اضافه كرد: اعتدال گرایی سعدی حتی در شیوۀ زبانی او نیز هویداست؛ شیوه تعلیمی سعدی میدان موازنۀ «لفظ و معنا» یا به تعبیر امروزی‌ها هماهنگی میان «چه گفتن و چگونه گفتن» است. در عصری که وحشی گری مغولان و ستم سلاطین جور از یک طرف و عصبیت کور متعصبان افراطی از سوی دیگر در هم آمیخته و فضای مساعد و مستعدی برای افراط‌گرایی فراهم کرده بود (چیزی شبیه عصر کنونی ما که افراطی گری بلای بزرگ قرن است)، سعدی بیماری را خوب تشخیص داد و بهترین داروها را برای درمان آن تجویز نمود:

مگوی و منه تا توانی قدم
از اندازه بیرون، و ز اندازه کم

و همه تاکید وی سپردن کارها به اهل آن است:

ندهد هوشمند روشن ‌رای
به فرومایه کارهای خطیر

بوریا باف اگرچه بافنده است
نبرندش به کارگاه حریر»

وی در ادامه انتخاب اعتدال در مانفیست سعدی را ادامۀ همان سنت اخوان ا‌لصفا و امثالهم دانست و گفت: سنتی که همواره با درون ‌مایه‌ای خردپسندانه در دوران بی‌خردی‌ها اجرا شده و نتیجۀ آن تا روزگار ما باقی مانده و خواهد ماند.

چه نیکو زده است این مثل بَرهَمَن
بود حرمت هرکس از خویشتن

چو دشنام گویی دعا نشنوی
به جز کشته خویشتن ندروی»

وی اضافه کرد: اینچنین است که برطبق حکمت عملی پارسایان و پارسیان، عبادت را به جز خدمت خلق نیست. سعدی چه خوش گفت است:

بنده حلقه به گوش ار ننوازی برود
لطف کن لطف که بیگانه شود حلقه به‌ گوش

فغانی در پایان اظهار امیدواری آموزه‌های اعتدالی سعدی از سوی رهبران کشورهای جهان، خصوصاً جهان اسلام به کار بسته شود و نقطه پایانی بر این خشونت‌های بی پایان که هیچ جایی در آیین و مرام ما مسمانان ندارد، گذارد و شاهد ریشه کن شدن افراط گرایانی چون داعش باشیم که امامعلی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، به درستی از آن به عنوان «وبای قرن» یاد کرده است.

آرتیق قادر، هنرمند مردمی، بازیگر تئاتر و گوینده مشهور رادیوی تاجیكستان، قطعاتی از اشعار سعدی را برای مخاطبان اجرا كرد كه با استقبال بسیار خوب حاضران مواجه شد.

در ادامه ابراهیم خدایار، رایزنی فرهنگی ایران در تاجیکستان سخنرانی خود را با نام «از اخلاق به معرفت: تأملی در باب دهم بوستان» ارائه كرد. وی در آغاز سخن خود گفت: می ‌دانیم که سعدی حدود سال ۶۰۶ق در شیراز به دنیا آمد، در ۱۴ سالگی به بغداد رفت و پس از ۳۵ سال دوری از وطن، در حالی که به گفته خودش «مفتی مذهب اصحاب نظر» شده بود، به شیراز بازگشت:

سعدی اینک به قدم رفت و به سر باز آمد
مفتیِ ملّتِ اصحاب» نظر باز آمد

وی افزود: بوستان سعدی، درخشان ‌ترین منظومۀ اخلاقی ادب فارسی، نخستین اثر این شاعر است که در سال ۶۵۵ق در ۱۰ باب (حدود ۴۰۱۱ بیت) سروده شده، در حالی که ۵۰ سال بیشتر نداشته است، هرچند بوستان در مقام اثری هنری- ادبی، گزارشی واقعی از دیده‌‌ها و شنیده‌‌های سعدی نیست، به‌کلی از دنیای تجارب وی نیز جدا نمی‌توان دانست. این اثر آن‌گونه که استاد غلامحسین یوسفی در مقدمه تصحیح بوستان یادآوری کرده «تجلی ‌گاه جهانِ آرزوهای سعدی» است؛ یعنی آرمان ‌شهر سعدی؛ جهان آنگونه که باید باشد؛ بنابراین از این منظر با گلستان، که تصویر دنیا آن‌گونه که هست، تفاوت دارد. برگردیم به باب دهم بوستان: باب دهم بوستان با عنوان «در مناجات و ختم کتاب» ۱۰۸ بیت دارد، یعنی ۶۹/۲ درصد کل بوستان، ‌ علاوه بر تعدادی ابیات نیاشی سه حکایت نیز در آن گنجانده شده است که درونمایۀ نیایشی دارد، یعنی طرح داستانی آنها بر محور دعا و نیایش ریخته شده است.

خدایار با اشاره به نظر دکتر داوری اردکانی، استاد فلسفه و حکمت، در کتابِ شعر و همزبانی، كه بوستان را راهی برای رسیدن از «اخلاق به معرفت می‌داند»، اظهار داشت: «نقطۀ عزیمت و محوری بحث من نیز در این فرصت تبیین همین نکته است. چگونه سعدی در مقام معلم اخلاق در این باب، خود از اخلاق به معرفت می‌‌رسد و خواننده را نیز به دنبال خود به این مسیر دعوت می‌‌کند؟ اگر بخواهیم بنیادهای شکل ‌دهندۀ نظام اخلاقی سعدی را برشماریم، اسلام، قرآن و سنت از یک سو و فرهنگ و تمدن ایران باستان از سوی دیگر عناصر اصلی آن را تشکیل می‌ دهند، ستون خیمه این نظام در ساحتِ الاهیاتی آن نیز تبیین رابطه خداوند با انسان است.

رایزنی فرهنگی ایران در تاجیکستان گفت: از نظر سعدی، انسان اخلاقی در بالاترین درجه‌ تربیت معنوی خود، با هر پیشینه ‌ای از زندگی وقتی به سمت خداوند بازگردد، رنگ خدایی می‌گیرد و به مقام معرفت دست می‌‌یابد؛ یعنی آگاهی توأم با عمل، آگاهی از عظمت خداوند و بازگشت به مغناطیس قدرت او. در مأثورات متون عرفانی از اقوال مشایخ نقل شده است که: «المعرفه حیا‌ه القلبِ مع الله» : &a

ویدیو مرتبط :
مراسم بزرگداشت روز سعدی