مرکز پژوهش‌های مجلس از فقر در سال‌های84 تا 92 پرده بر‌می‌دارد/ داده‌های مرکز آمار گویای وضعیت فقر در ایران نیست

تعادل/ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در کتاب اقتصاد ایران در سال 1394 به بررسی شاخص‌های اقتصادی ایران ازجمله فقر پرداخته و ضمن بررسی آنچه تحت عنوان مطالعات فقر از زوایای مختلف انجام شده پرداخته است، دوره زمانی مورد بررسی در این کتاب سال‌های84 تا 92 است که چکیده‌یی از آنچه در کتاب منتشر شده است در ادامه می‌خوانید.

در این کتاب که در ذیل عنوان شاخص‌های فقر آمده است: «توزیع رفاه بین آحاد مردم کشور یکی دیگر از بروندادهای عملکرد اقتصاد یک کشور است که هم به جهات اخلاقی و عدالت گرایانه و هم به لحاظ رضایتمندی عمومی و پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن حائز اهمیت است. به جهت دراختیار نگذاشتن ریزداده‌های سال1393 توسط مرکز آمار ایران، به ناچار تحلیل این بخش تا انتهای سال1392 را در بردارد. محاسبات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که برنامه‌های فقرزدایی طی برنامه پنجم تاثیر ناچیزی بر کاهش فقر داشته است، به‌طوری که شاخص فقر شهری، نرخ فقر گرسنگی، نرخ فقر زنان سرپرست خانوار و نرخ فقر کودکان افزایش پیدا کرده‌اند. ازسوی دیگر کاهش ضریب جینی به عنوان شاخص نابرابری به‌دلیل کیفیت داده‌های پیمایش هزینه درآمد خانوار می‌تواند نشانگر ریزش سطوح بالاتر درآمدی به سطوح پایین درآمدی باشد.»

شاخص فقری که نماینده جامعه ایرانی نیست

نگارنده در ادامه می‌نویسد: با بررسی داده‌های پیمایش هزینه – درآمد خانوار‌های مرکز آمار و رسم نمودار توزیع مصرف، آشکار شد که جمع‌آوری اطلاعات هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی در تمامی سال‌ها از بین افراد با درآمد متوسط بوده است و بخش قابل توجهی از دهک پایین و چهار دهک بالای درآمدی جامعه در این داده‌ها نماینده ندارند. پرسشنامه‌ها به نحوی است که افراد بی‌خانمان، کارتن خواب‌ها و غیرساکن بسیار فقیر به هیچ‌وجه نمایندگی نمی‌شوند. بنابراین هنگام محاسبه خط فقر و نرخ فقر همچنین شاخص‌های نابرابری، این اعداد بیانگر وضعیت واقعی جامعه نیستند.

با وجود وجود اشکالات در ارزیابی فقر، محاسبات انجام شده در مورد شاخص‌های فقر نشان می‌دهد که نرخ سرشمار فقر (درصد جمعیت زیر خط فقر) طی سال‌های 1384 تا1392 افزایش داشته است. در سال1392 نسبت به سال1389این نرخ کمی کاهش پیدا کرده که ناشی از کاهش قابل‌ملاحظه در نرخ فقر روستایی بوده درحالی که نرخ فقر شهری همچنان افزایش پیدا کرده است. باوجود افزایش نرخ فقر شهری طی این سه سال، نرخ فقر روستایی کاهش داشته است و لذا هنگام محاسبه نرخ فقر کشوری شاهد کاهش در نرخ فقر در سال 1392 نسبت به سال 1384 بوده‌ایم.

فقر در پهنای جغرافیا

در بخش دیگری از کتاب مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: نوع دیگری از محاسبات فقر در بین مناطق جغرافیایی صورت پذیرفته است. در این مرحله استان‌های کشور به 9 منطقه جغرافیایی، شامل استان‌های شمالی، مرکزی (سه منطقه جداگانه)، جنوبی، شمال غربی، جنوب غربی، شمال شرقی، جنوب شرقی تقسیم شده است. نتایج محاسبات نشان می‌دهد که منطقه5 (شامل استان‌های تهران و البرز) رشد زیادی در نرخ سرشمار فقر در سال1392 داشته است. محاسبه نرخ گرسنگی جهت تخمین امنیت غذایی در کشور افزایش شمار کسانی که امکان دسترسی به حداقل‌های غذایی را نیز ندارند می‌تواند راهنمای خوبی برای سیاست‌گذاران برای افزایش فقر شدید باشد. افزایش این نرخ به‌دلیل افزایش سطح قیمت مواد غذایی در کشور بیانگر آسیبهای جدی به اقشار با درآمد پایین جامعه بوده است. نرخ فقر گرسنگی شدید و افزایش آن در بلندمدت آسیب‌های جدی به سلامت افراد در جامعه خواهد زد و عواقب آن هزینه‌های زیادی را به دولت و بخش سلامت و همین‌طور کارایی و بهره‌وری نیروی انسانی تحمیل می‌کند.

وضعیت زنان سرپرست خانوار و کودکان

محاسبه نرخ فقر زنان سرپرست خانوار و نرخ فقر کودکان به عنوان آسیب پذیرترین قشر جامعه، نماینده‌یی از چگونگی برنامه‌های حمایت اجتماعی در کشور است. این نرخ 1389 و 1392 نشان می‌دهد که در هر سال نسبت به سال پیش، نیز در سال‌های 1384 افزایشی بوده است. کودکان از آن جهت که سرمایه انسانی آینده کشور هستند از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند و باید در کانون توجه سیاست‌گذاران و مجری آن برنامه‌های فقرزدایی باشند.

هر کودک فقیر اگر مورد حمایت قرار نگیرد در چرخه معیوب فقر خواهد ماند و در آینده نیز مسبب افزایش نرخ فقر و آسیب‌های اجتماعی امنیتی ناشی از آن خواهد بود. زنان سرپرست خانوار به‌دلیل مشکلات متعددی که در بازار کار با آن روبه‌رو هستند و همین‌طور آسیب‌های جدی که در جامعه متوجه آنهاست، باید مورد حمایت دولت قرار گیرند. توانمندسازی زنان سرپرست خانوار و حمایت‌های اجتماعی لازم از آنان می‌تواند جزو اولویت‌های سیاست‌گذاری‌ها در حوزه فقر و نابرابری باشد.

ضریب جینی رو به بهبود

هنگامی که به محاسبه شاخص نابرابری با استفاده از ضریب جینی می‌پردازیم، کاهش در ضریب جینی مشاهده می‌شود. این کاهش امیدوار‌کننده و بیانگر بهبود در وضعیت توزیع درآمد در کشور است. اگرچه باید این ارقام با توجه به تغییر ساخت توزیع مصرف در کشور مورد توجه قرار گیرد. در این صورت مشاهده می‌شود که توزیع مصرف نمونه در تمامی سال‌ها شدیدا چوله به سمت راست بوده است. این چولگی شدید به سمت راست نشانگر تجمع افراد در سطوح پایین درآمدی می‌باشد که البته سبب کاهش نابرابری خواهد شد. با توجه به اینکه نابرابری برخلاف نرخ فقر تنها به پراکندگی مصرف حساس است و نه میزان آن. بنابراین در جامعه‌یی که به علت مشکلات اقتصادی سطح مصرف یا درآمد در جامعه کاهش یابد، تعداد زیادی از افراد با درآمد بالا به لایه‌های پایینی درآمدی سقوط کرده و باوجود بدتر شدن اوضاع، کاهش در نابرابری دیده می‌شود. ترسیم توزیع مصرف در سال1391 و مقایسه آن با سال1390، این تردید جدی را مطرح می‌کند که آیا تغییرات توزیعی می‌تواند طی یک سال به این اندازه باشد؟ یا اینکه مشکلات دیگری چون نمونه‌گیری نامناسب یا انتخاب نادرست داده‌ها در پالایش نهایی داده‌ها و ارائه آنها علت این پدیده است.

در مجموع با وجود وجود برنامه‌های فقرزدایی، با توجه به آمار، این برنامه‌ها نتوانسته‌اند از ثمربخشی مناسبی برخوردار باشند و تاثیر محسوسی در کاهش سطح فقر در کشور داشته باشند. بررسی سازوکار اجرای برنامه‌های فقرزدایی در کشور، تغییرات در هدفگذاریها، ایجاد نظام آماری مناسب، مطالعات موردی در این حوزه تا اندازه زیادی می‌تواند راهگشای سیاست‌های فقر زدایی در کشور باشد. ضرورت تدوین برنامه‌های مناسب در این زمینه کاملا محسوس است.

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید

منبع: تعادل