یک کارشناس مسائل ترکیه: آنکارا برای محکوم نشدن ایران در اجلاس سران اقدام خاصی انجام نداد

اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

سیزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری‌های اسلامی در استانبول ترکیه با خاطره خوبی برای ٥٧ کشور مسلمان عضو این سازمان به پایان نرسید. اختلاف‌های بی‌شمار میان اعضا عملا عنوان «همکاری» درج شده در عنوان این سازمان را هم تحت‌‌الشعاع خود قرار داد و ایران نیز به نشانه اعتراض به بندهای ضدایرانی و ضدحزب‌الله لبنان در نشست قرائت بیانیه در سطح عالی شرکت نکرد. ترکیه به عنوان رییس دوره‌ای سازمان، میزبانی این نشست را بر عهده داشت و عملکرد رجب طیب اردوغان در نشست پایانی مورد انتقادها و همزمان طرفداری‌های همزمان قرار گرفته است. برخی عدم قرائت بیانیه‌ای را که بندهای ضدایرانی را در خود جا داده بود به مدیریت اردوغان نسبت دادند و عده‌ای عدم قرائت تمام بندها و کلیت بیانیه را امری طبیعی دانستند. در خصوص نقش ترکیه در این اجلاس و استراتژی جدید آنکارا در قبال تهران و ریاض گفت‌وگویی با اسدالله اطهری، تحلیلگر مسائل خاورمیانه داشتیم که به شرح زیر است:

‌ با برگزاری سیزدهمین نشست سران کشورهای اسلامی، ترکیه ریاست این اجلاس را برعهده گرفته است. نحوه ریاست ترک‌ها در این اجلاس چگونه بود؟
ترکیه در حالی ریاست سیزدهمین نشست سران کشورهای اسلامی را برعهده گرفت که قبل از آنها، ریاست این اجلاس با مصری‌ها بود و براساس روال قبلی، رییس‌جمهور مصر باید در این اجلاس حضور می‌یافت و ریاست اجلاس را به اردوغان تحویل می‌داد اما شاهد این بودیم که مصری‌ها حضور نیافتند. از طرف دیگر، دو بحران قره‌باغ و بحران روابط ایران و عربستان نیز بر این اجلاس سایه انداخته بودند و در آخر نیز شاهد بودیم که در بیانیه پایانی چهار بند علیه ایران و یک بند علیه حزب‌الله صادر شد. البته از قبل آن اجلاس هم این پیش‌بینی وجود داشت و اخبار نیز حاکی از همین مساله بود اما این تحلیل نیز وجود داشت که حضور ایران در سطح عالی در این نشست می‌تواند مواضع و بیانیه پایانی را تعدیل کند. من می‌توانم بگویم که این اجلاس بیش از هر چیزی وضعیت متنشج و پراختلاف جهان اسلام را به نمایش گذاشت و ترکیه هم خود یک طرف این درگیری‌ها است. با این حال، مقامات ترکیه می‌توانستند که خیلی بهتر از اینها نقش‌آفرینی کنند و نگذارند که این اختلافات با این دامنه و وضوح به نمایش گذاشته شود. تنها اقدامی که آقای اردوغان انجام داد این بود که چون تعداد بندهای پایانی زیاد بود، درباره آن کلی صحبت کرد و انتشار بیانیه‌ها را بر عهده رسانه قرار داد.
‌ به بیانیه پایانی و محکومیت ایران اشاره کردید. بسیاری معتقد بودند که ترکیه به دلیل میزبانی می‌توانست نقش‌آفرینی کند. به نظر شما، آنها تلاشی برای عدم محکومیت ایران انجام دادند؟
ترک‌ها ریاست اجلاس را بر عهده داشتند و این مساله ظرفیت بسیاری را برای آنها ایجاد می‌کرد. من فکر می‌کنم با توجه به شرایط همسایگی، ترکیه کار خاصی انجام نداد، یا آنکه ظرفیت نقش‌آفرینی و تاثیرگذاری را نداشتند یا اینکه نخواستند از این ظرفیت و توانمندی استفاده کنند. البته حزب عدالت و توسعه، حزبی به‌شدت عملگرا است و می‌تواند از فضای اختلافات بهره جسته و نقش‌آفرینی کند.
‌ ‌ یک تحلیلی وجود دارد مبنی بر اینکه ترک‌ها در حال پیمودن دو مسیر مجزا و البته هم‌زمان میان ایران و عربستان هستند. یعنی آنکارا تلاش می‌کند هم‌زمان روابط خود با تهران و ریاض را گسترش دهد. چقدر این تحلیل به سیاست امروز ترکیه نزدیک است؟
با روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه در قدرت، این حزب کوشید تا یک سیاست خارجی چندوجهی را در دستور کار خود قرار دهد؛ یعنی ضمن گسترش روابط با غرب و اتحادیه اروپایی، روابط خود را با آسیای مرکزی، با کشورهای حاشیه خلیج فارس و با قفقاز را هم گسترش دهد. انجام این کار نیازمند توانمندی‌های بالا، اتاق‌های فکر متعدد و کارآمد، اقتصادی پویا و سرمایه بسیار و... است. با این حال ما مشاهده می‌کنیم که با گذشت چند سال آنها در پیشبرد سیاست‌هایشان و آنچه را که در ابتدا مدنظر داشتند، توفیق نداشته و از سوی دیگر، بحران‌های داخلی و مشکلات سیاست داخلی بر این سیاست خارجی هم سایه انداخته است. با این حال آنها تلاش می‌کنند از منابع مالی حاصل از گسترش روابط با دیگر کشورها بهره‌مند شده و از آن در جهت حل و فصل و مقابله با بحران‌های داخلی و فشارهای اقتصادی استفاده کنند. به همین منظور و با وجود اختلافاتی تاریخی با عربستان، شاهد هستیم که آنکارا و ریاض روابط‌شان را با یکدیگر بهبود بخشیده‌اند. البته بحران سوریه نیز در این رابطه بی‌تاثیر نبوده است. از سوی دیگر، منافع حاصل از همکاری با ایران آنچنان برای آنها جذابیت دارد که موجب می‌شود تا نتوانند چشم بر همکاری با ایران ببندند.
‌ در سال‌های اخیر روابط تهران و آنکارا پرفراز و نشیب‌ بوده است. چه مسائلی منجر به تغییر استراتژی ترکیه در عرصه سیاست خارجی و به ویژه در رابطه با ایران شده است؟
من فکر نمی‌کنم که دو کشور در رابطه با یکدیگر استراتژی‌های‌شان را تغییر داده باشند. روابط ایران و ترکیه در هر دوره متناسب با شرایط آن دوره بوده است. به‌طور مثال، در زمان تحریم‌ها و به دلیل محدودیت‌های ایران، تهران و آنکارا همکاری‌های‌شان بالا بود و ما از بانک‌های ترک استفاده می‌کردیم. با رفع تحریم‌ها، شرایط تغییر یافته و این مساله موجب شده تا تهران و آنکارا راهکارهای دیگری را برای گسترش روابط با یکدیگر دنبال کنند. دو کشور نیز تلاش می‌کنند تا سطح مبادلات تجاری‌شان را تا سطح ٣٠ میلیارد دلار افزایش دهند. البته متغیر سوریه نیز در روابط میان ایران و ترکیه موثر بوده و بر این مساله اثر گذاشته است ولی در همین باره هم همواره رایزنی‌ها و تبادل نظر وجود داشته است.
‌ ‌ تحلیل دیگری نیز وجود دارد که عربستان می‌کوشد تا ترکیه بازوی اهل سنت در برابر ایران شیعی باشد اما ترک‌ها این مساله را قبول نکرده‌اند. دلیل امتناع ترک‌ها از ائتلاف با عربستان در این باره چیست؟
این ائتلاف هیچگاه تشکیل نخواهد شد. از حدود چند ماه پیش صحبت‌هایی مبنی بر تشکیل یک ارتش اسلامی با ائتلاف برخی از کشورها شده است ولی مشکل اینجا است که کشورهای حاضر در این ائتلاف یا توانمندی چندانی ندارند یا منافع‌شان با یکدیگر همخوانی چندانی ندارد. مصر یکی از قدرت‌های جهان اسلام است که هم‌اکنون گرفتار مشکلات داخلی است. ترکیه و عربستان نیز با وجود نزدیکی با یکدیگر منافع بلندمدت و استراتژیک با یکدیگر ندارند و اختلافات تاریخی نیز موجب شده تا آنها نتوانند همکاری پایدار داشته باشند. از سوی دیگر، بدنه جامعه ترکیه با ایران همراه‌تر است تا با عربستان. اسلام ترک‌ها، یک اسلام صوفی و میانه‌رو و سکولار است در حالی که اسلام‌ عربستان سلفی و تندرو است. هر اندازه هم که سرها به یکدیگر نزدیک شوند ولی بدنه به یکدیگر نزدیک نمی‌شوند.
‌ تا چه اندازه اختلافات میان ترکیه و مصر در روابط ترکیه با عربستان تاثیرگذار بوده است؟ آیا ریاض توان میانجیگری میان آنکارا و قاهره را دارد؟
ریاض قبل از برگزاری اجلاس سران کشورهای اسلامی تلاش بسیاری کرد تا آنکارا و قاهره را به یکدیگر نزدیک کند. در همین راستا، ملک سلمان دو سفر به مصر و ترکیه انجام داد ولی نشست سران کشورهای اسلامی در استانبول شکست این تلاش‌ها را نشان داد. ترکیه همچنان از سرنگونی محمد مرسی خشمگین است و از اقدام السیسی، به عنوان قتل عام دموکراسی و کودتا نام می‌برد. از سوی دیگر، ترکیه به‌شدت علیه دولت کنونی مصر کار می‌کند و رسانه‌های مختلفی علیه السیسی راه‌اندازی کرده است. با این حال، من معتقد هستم که اختلافات ترک‌ها با مصری‌ها، در ظاهر در روابط‌شان با ریاض اثر نگذاشته است. آنها مدعی سیاست خارجی چندوجهی هستند. ارتباطات‌شان را هم افزایش داده‌اند و ما شاهد رفت‌ و آمدهای بی‌سابقه‌ای میان ترکیه و عربستان بوده‌ایم.
‌ ‌ در پرونده سوریه، آیا ایران و ترکیه می‌توانند یک بازی برد- برد برای یکدیگر تعریف کنند؟
با وجود اراده میان ایران و ترکیه، قطعا
دو طرف می‌توانند به یک تفاهم درباره پرونده سوریه برسند. مسائلی چون تروریسم، امنیت منطقه‌ای و منافع اقتصادی ناشی از ثبات عواملی هستند که می‌تواند موجب نزدیکی دو طرف در این باره شود.

با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: اعتماد