نقد کتاب/ رمان مادر زیر ذره بین نقد

کتابستان/ نیلوونا (مادر)،‌ زنی است که خواندن و نوشتن نمی‌داند، از شوهرش کتک می‌خورد، هم همسر یک کارگر است و هم مادر یک کارگر دیگر، که خود آنها قربانیان هیولای آهنین (کارخانه هستند. میخوارگی‌های تمام نشدنی‌پس از آنکه منجر به کتک زدن زنها و بچه‌ها می‌شود، تنها دلخوشی و تفریح چنین انسانهایی است که زندگی نابسامان و ابلهانه‌ای را به دنبال خود می‌کشند و سرانجام نیز به مرگی زودرس می‌میرند. ولاسف، شوهر نیلوونا نیز از همین دسته است. شخصی که تلاشی برای گریز از این سرنوشت نمی‌کند.

پاول و دوستانش به عدالت و آزادی اعتقاد دارند و فکر می‌کنند که یگانه راه مبارزه با جهل وظلم، انقلاب وشورش است. پس از مرگ پدر، پاول دیگر نمی‌تواند هر کتاب ممنوعه‌ای را به خانه ببرد و بخواند. او اغلب اوقات، دوستان انقلابی‌اش را به خانه دعوت می‌کند. اوایل مادرش از بحث و جدل آنها هیچ سر در نمی‌آورد، ولی چیزی نمی‌گذرد که میل به آزادی را در خود احساس می‌کند و پی می‌برد که حق حیاتی هم می‌تواند داشته باشد؛ روز به روز با افکار و آرزوهای پسرش و رفقای او مشارکت بیشتری پیدا می‌کند. وقتی پاول به طور غیابی محکوم به تبعید می‌شود، مادرش در فعالیتهای مخفی که وی برای نجات مردم می‌کرد جای او را می‌گیرد. مادر همواده از جانب پلیس تحت تعقیب است. او سرانجام، در عرصه نبرد و تظاهرات خیابانی در کنار همرزمانش، دشنام می خورد و زیر لگد می‌افتد و بعد هم قربانی می‌شود.

تفسیر داستان
*داستان در مورد روایت عشق یک کادر به فرزندش است و بازگو کننده تلاش مادری برای رسیدن به خوشبختی برای خود و فرزند و مردمش می‌باشد.

*داستان ماکسیم گورکی بیانگر سرنوشت انقلابیون در سپیده‌دم قرن بیستم است.

*مادر، این زن مظلوم و قربانی که هنگام مرگ و شهادت، فقط فریادی به نشانه عصیان سر داده است، نمونه واقعی تفکر انقلابی شناخته می‌شود. او وهمفکرانش ضمن غوطه وری در یک نظام ظالمانه اجتماعی، نه تنها با بن‌بست و یأس و نومیدی روبرو نمی‌شوند، بلکه حتی درهایی هم به سوی آینده می‌گشایند.

*موضوع اصلی داستانهای گورکی را، زندگی مردمان محروم و طبقات پایین اجتماع، بویژه کولی‌ها، کارگران فصلی، بیکاران، روستاییان آواره در شهرها، و مردم بی‌چیز و تنگدستی تشکیل می‌دهند که تمامی وجودشان از نوعی خشم واعتراض نسبت به شرایط اجتماعی و وضع موجود زندگی‌شان انباشته است.


*گورکی، به لحاظ نویسندگی میراث‌دار آن جریان ادبیات رآلیستی است که با گوگول و تولستوی (تولستوی پیش از انقلاب روحی خود) قوام استقرار یافت و در آثار چخوف، در قالب داستان کوتاه بسط و امتداد پیدا کرد.


*باوجود شهرت جهانی رمان مادر، به دلیل تلاش در جهت القای ایدئولوژی از طریق رمان، خود گورکی نیز در اواخر عمر این رمان را کتابی بد نامیده است. او درنامه‌ای به یکی از دوستانش می‌گوید: «مادر، براستی کتاب بدی است و تحت تأثیر روحیه بد وهیجان زده بعد از حوادث سال 1906 به نگارش درآمده است.» گورکی، سه سال قبل از مرگش به دوستی دیگر می‌نویسد: «مادر، زمانی طولانی و خسته ‌کننده است و با بی‌دقتی نوشته شده.»

*لنین، که از دوستان و منتقدان گورکی بود؛ می‌نویسد: «گورکی هیچ‌گاه سیاست، منش وروش مشخصی ندارد وهمواره اسیر خلق وخوی واحساسات خویش است.»
*دستگاه تبلیغتی رژیم شوروی مدعی بود«رآلیسم اجتماعی» (که افرادی چون بالزاک، دیکنز، گوگول و چخوف نمایندگان آن به شمار می‌رفتند) با ظهور مارکسیسم و به اصطلاع «کشف قوانین تاریخ» توسط آن به مرحله متکامل‌تری رسیده و آن مرحله«رآلیسم سوسیالیستی» است. نظریه‌پردازان ادبی رژیم شوروی ادعا می‌کردند رآلیست‌های اجتماعی، فقط به انتقاد از جامعه سرمایه‌داری پرداخته‌اند اما رآلیسم سوسیالیستی، راه رسیدن به جامعه ایده‌آل (جامعه سوسیالیستی) را نیز نشان می‌دهد و به تصویر آن می‌پردازد.

*شهریار زرشناس، از اندیشمندان دینی در مجله سوره می‌نویسد: اومانیسم، مادر تمام مکاتب فلسفی غرب محسوب می‌شود. این مکتب با جایگزینی عقل به جای وحی، انسان به جای خدا، نفس به جای فطرت، قدرت به جای حقیقت، به بن‌بستی دچار می‌شود که نیهیلیسم، روح هنر اومانیستی می‌گردد. در نتیجه، هنر غربی پوچی و اضطراب و بی‌حاصلی و یأس انسان غربی را بازمی‌گوید. از نظر اندیشمندان دینی، لیبرالیسم و سوسیالیزم دو روی یک سکه‌اند.





با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: کتابستان