تحلیل فنی چگونگی ادامه اجرای برجام؛ تحریم‌ها چگونه لغو می‌شوند؟

تحلیل فنی چگونگی ادامه اجرای برجام؛ تحریم‌ها چگونه لغو می‌شوند؟

مثلث/ متن پیش رو در مثلث منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

اکنون که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ‌با گزارش یوکیا آمانو پرونده pmd را خاتمه داده و یکی از شروط برجام را اجرایی کرده پرونده هسته‌ای ایران وارد فاز تازه‌ای شده است. حالا مساله مورد توجه این است که از این پس برجام چه مراحلی را طی خواهد کرد؛ ایران چه تعهداتی دارد و تحریم‌ها از سوی طرف مقابل چه زمانی و چگونه برداشته خواهند شد. نگاهی به سند برجام نشان می‌دهد، اجرای توافق هسته‌ای در سند اصلی شامل ۵ مرحله است: ۱- جمع‌بندی(Finalization)؛‌۲-پذیرش (Adoption)؛‌‌۳-‌‌اجرا (Implementation)؛‌‌۴-‌انتقال ‌(Transition)؛‌‌۵-پایان اعتبار قطعنامه شورای امنیت(UNSCR Termination). مرحله «جمع‌بندی» ۲۳ تیرماه بود که طرفین مذاکره درباره متن برجام به توافق رسیدند. مرحله پذیرش بازه زمانی‌‌ بود که پس از صدور قطعنامه شورای امنیت به‌عنوان مرحله «پذیرش» در نظر گرفته شده بود. در این مدت،‌ کنگره در آمریکا توافق را بازبینی و موافقت خود را با آن اعلام کرد. در ایران نیز هم در مجلس و هم در شورای عالی امینت ملی برجام مورد بررسی قرار گرفت و نظر مثبت ایران البته با نکاتی که از سوی
رهبر معظم انقلاب در نظر گرفته شد اعلام شد. در این مدت ایران اجرای بخشی از توافق را که مربوط به «نقشه راه» ‌توافق شده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ‌است،‌ آغاز کرد. طبق این نقشه راه تمام اقدامات لازم در رابطه با حل و فصل مسائل فیمابین ایران و آژانس انجام شد و آژانس نیز گزارش خود را در این رابطه به شورای حکام ارائه داد.

- روز اجرا (Implementation Day): در این مرحله است که برنامه جامع اقدام مشترک که از سوی طرفین مورد تائید قرار گرفته و تمهیدات آماده‌سازی مربوط به آن هم انجام شده، وارد فاز اجرایی می‌شود. تا این زمان تغییری در وضعیت تحریم‌های ایران صورت نمی‌گیرد.
در متن اصلی برجام در مورد روز اجرا آمده است: «روز اجرا، زمانی است که در آن، همزمان با گزارش آژانس مبنی بر راستی‌آزمایی اجرای تدابیر مرتبط با هسته‌ای ایران به نحو مندرج در بخش‌های ۱۴.۱ تا ۱۴.۱۲ پیوست ۵، اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به ترتیب اقدامات مشروحه در بخش‌های ۱۵ و ۱۶ پیوست ۵ را انجام داده و منطبق با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، اقدامات شرح داده شده در بخش ۱۷ پیوست ۵ در سطح سازمان ملل متحد انجام می‌شود.»با توجه به توضیحات صفحه ۱۵۴ سند (ضمیمه پنجم برجام)، در این مرحله به‌طور خلاصه موارد زیر صورت می‌گیرد:

۱. روز اجرا زمانی است که ایران تمهیدات مرتبط با هسته‌ای تشریح‌شده در پاراگراف ۱۵ را به نحو مورد راستی‌آزمایی آژانس انجام داده و همزمان ۱+۵ اقدامات تشریح‌شده در پاراگراف‌های ۱۶ و ۱۷ زیر را انجام داده و اقدامات تشریح‌شده در پاراگراف ۱۸ در سطح سازمان ملل در هماهنگی با قطعنامه شورای امنیت انجام شود.

۲. ایران اقدامات مرتبط با هسته‌ای را آن‌طور که در ضمیمه ۱ آمده، انجام می‌دهد (اقدامات مربوط به رآکتور اراک، کارخانه آب سنگین، ظرفیت غنی‌سازی، تحقیق و توسعه سانتریفیوژها، سایت غنی‌سازی فردو، جنبه‌های دیگر غنی‌سازی، ذخایر اورانیوم و سوخت، تولید سانتریفیوژ، تکمیل مدالیته‌های مربوط به بازرسی‌های آژانس، پروتکل الحاقی و کد اصلاحی ۳.۱، شفافیت تولید قطعات سانتریفیوژی).

۳. اتحادیه اروپا به شرحی که در بند ۱۶ ضمیمه پنجم آمده، تحریم‌های مربوطه را لغو می‌کند.

۴. ایالات‌ متحده اجرای تحریم‌های مربوطه را باتوجه به استثنائات اعلام‌شده در صفحه ۱۵۵‌ متوقف می‌کند. آمریکا همچنین فرامین اجرایی ۱۳۵۷۴، ۱۳۵۹۰، ۱۳۶۲۲، ۱۳۶۴۵ و بخش‌های ۵ تا ۷ و ۱۵ فرمان اجرایی ۱۳۶۲۸ را آن‌طور که در بخش چهارم ضمیمه ۲ آمده، لغو کرده و مجوز اقدامات مشخص شده در بخش ۵ ضمیمه دوم را صادر می‌کند.

۵. منطبق با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که برجام را تائید کرده است، مجوزهای صادر شده در قطعنامه‌های ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۷)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸)، ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) و ۲۲۲۴ (۲۰۱۵) با در نظر گرفتن احتمال اعمال مجدد در صورت بروز نقض جدی تعهدات برجام توسط ایران و همچنین با‌ در نظر گرفتن محدودیت‌های مشخص از جمله مربوط به انتقال اقلام حساس اشاعه‌ای، لغو می‌شوند.

۶. ۱+۵ تمهیدات مقتضی برای اجرای قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل را انجام خواهد داد.

به زبان ساده‌تر پس از روز پذیرش،‌ایران تعهدات 11 بندی مندرج در برجام از جمله موارد زیر را باید انجام دهد:‌ تعطیلی مرکز تحقیقات اراک، تخریب و بازطراحی رآکتور آب سنگین اراک، کاهش ظرفیت غنی سازی، محدود کردن برنامه تحقیق و توسعه سانتریفیوژها طبق برجام، توقف غنی‌سازی در فردو و خارج کردن مواد از آن و حفظ ۱۰۴۴ سانتریفیوژ بدون غنی‌سازی، کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده به ۳۰۰ کیلوگرم از حدود ۱۰ تن،‌ حفظ سقف ۵۰۰ سانتریفیوژ IR-۱ در انبارهای تحت نظارت آژانس و معدوم ساختن باقی سانتریفیوژها (ایران حدود
۱۹ هزار سانتریفیوژ IR-۱ دارد)، شروع به اجرای موقت پروتکل الحاقی و اجرای کامل کد اصلاحی ۳.۱ و... هر زمان که ایران تعهدات ۱۱ بندی خود را به اتمام رساند و انجام آنها توسط آژانس تائید شد، «روز اجرا» ‌یعنی روز لغو و تعلیق بخشی از تحریم‌های برجام فرا خواهد رسید. در روز اجرا،‌ شورای امنیت سازمان ملل، لغو عملی قطعنامه‌های قبلی این شورا را بر‌اساس قعطنامه جدید، آغاز می‌کند هرچند برخی تحریم‌های قطعنامه‌های پیشین پابرجا خواهد ماند. همچنین، اتحادیه اروپا لغو بخشی از تحریم‌های اشاره شده در برجام را اجرایی کرده اما لغو بخشی دیگر را به «مرحله انتقال» موکول خواهد کرد. آمریکا نیز اجرای «تعلیق» بخشی از تحریم‌های مندرج در برجام را آغاز خواهد کرد.
در این مرحله، ‌بخشی از افراد،‌شرکت‌ها و نهادهایی که در ضمیمه ۲ برجام آمده از لیست تحریم خارج شده و برخی دیگر همچنان باقی خواهند ماند. در رابطه با تعلیق تحریم‌های آمریکا و لغو نشدن آنها در این مرحله باید گفت، تعلیق، «ساختار تحریم‌ها» را حفظ می‌کند و در سند برجام، صرفا قرار شده است دولت آمریکا در چارچوب اختیارات موجود، موانع ناشی از قوانین و ساز و کارهای موجودی را که مانع انتفاع ایران از تعلیق تحریم‌ها می‌شوند در حد توان مرتفع نماید، ‌اما تعهد قطعی داده نشده است.

مراحل پایان توافق
توافق در صورت اجرای موفق، دو مرحله دیگر نیز خواهد داشت؛ روز انتقالی و روز خاتمه.
در متن اصلی برجام در مورد روز انتقالی آمده است: «روز انتقالی، هشت سال پس از روز توافق خواهد بود، یا تاریخی که مدیرکل آژانس گزارشی ارائه کند دال بر اینکه آژانس به نتیجه‌گیری گسترده‌تر خود مبنی بر اینکه تمام مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح آمیز باقی می‌ماند، هرکدام زودتر باشد. در آن روز، اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به ترتیب اقدامات مشروحه در بخش‌های ۲۰ و ۲۱ پیوست ۵ را انجام داده و منطبق با قطعنامه شورای امنیت، اقدامات شرح داده شده در بخش ۲۲ پیوست ۵ در سطح سازمان ملل متحد صورت خواهد پذیرفت و ایران، منطبق با اختیارات قانونی رئیس‌جمهور و مجلس، تصویب پروتکل الحاقی را پیگیری خواهد کرد.»در عمل در این زمان که در بیشترین بازه، ۸ سال پس از روز توافق خواهد بود، اتحادیه اروپا تحریم‌های اشاعه‌ای خود را رفع کرده، آمریکا برای لغو تحریم‌های تعلیق‌شده وارد عمل می‌شود و در مقابل دولت ایران هم برای تصویب نهایی پروتکل الحاقی و تبدیل آن به قانون در مجلس، اقدام خواهد کرد. در مورد روز خاتمه نیز در متن برجام آمده است: «روز خاتمه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد، روزی است که در آن، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که این برجام را تایید می‌کند، منطبق با شرایط خود خاتمه می‌یابد‌ که این روز ۱۰ سال از زمان روز توافق خواهد بود، مشروط بر اینکه مفاد قطعنامه‌های قبلی بازگردانده نشده باشد. در آن روز، اتحادیه اروپایی اقدامات شرح داده شده در بخش ۲۵ پیوست ۵ را به انجام می‌رساند.» به بیان دیگر در «روز انتقال»، ایران پروتکل الحاقی را تصویب خواهد کرد. اتحادیه اروپا باقی افراد و نهادهای مندرج در برجام را از لیست تحریم خارج کرده و تحریم‌های باقی مانده را نیز لغو خواهد کرد. آمریکا نیز افراد باقیمانده در ضمیمه ۲ برجام را که در روز اجرا از لیست خارج نکرده بود، از لیست تحریم خارج کرده و «تلاش» خواهد کرد(seek) از طریق کنگره،‌ بخشی از قوانین تحریم را که تا آن زمان صرفا تعلیق شده بودند، لغو(Terminate) نماید. البته تضمین قطعی برای این امر داده نشده است. روز خاتمه نیز که در صورت اجرای صحیح توافق و عدم بروز مشکل، ۱۰ سال پس از روز توافق بوده و در آن زمان اتحادیه اروپا باقیمانده‌های تحریم‌های خود را لغو کرده و همزمان عمر قطعنامه‌ موید برجام پایان یافته، برنامه هسته‌ای ایران از دستورکار شورای امنیت سازمان ملل خارج می‌شود.

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید telegram.me/akharinkhabar

ویدیو مرتبط :
لحظه شماری تحریم کنندگان ایران برای لغو تحریم ها