پرونده ای درباره مهاجران افغانستان

خراسان/ اگر جمهوری اسلامی ایران را خانه و پنجره ای به سوی کشورهای منطقه تصور کنیم به طور قطع بزرگ ترین پنجره آن به سوی کشور افغانستان خواهد بود. پنجره ای که انبوهی از اشتراکات بی نظیر دینی، فرهنگی، زبانی و تمدنی را پیش رو دارد.

واقعیت غفلت شده این است که در این منطقه میان هیچ دو کشوری نمی توان این مقدار مشترکات یافت؛ مشترکاتی که فقط یک «مرز» میان آن فاصله انداخته است.مرور تاریخ و آرمان انقلاب اسلامی و اندیشه های تمدن ساز حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب بر این نگاه انگشت تاکید می نهد که مسئله ملت های مسلمان و کشورهای هم کیش و آیین، بسان سرنوشت دنیای اسلام است که می بایست از تمام جهات بر آن تلاش و همت گمارد.

با وجود همه تأکیدات امام و مقام معظم رهبری در مورد مهاجران افغانستانی متأسفانه کج سلیقگی ها و گاه قصور برخی مسئولان میانی و اجرایی اتفاقات تلخی را رقم زده که گرد کدورت بر خاطر دو ملت نشانده است. به تعبیررهبر انقلاب توجه کنید :«به همه آقایان محترم و برادران عزیز، که میهمانان ارجمند جمهوری اسلامی ایران و مجاهدان فی سبیل ا... هستند، خیر مقدم و خوش آمد عرض می کنم و از خداوند متعال مسئلت می نمایم که این اجتماعات و گفت و گوها و تلاش هایی را که شما به آن مشغولید مشغول فضل و رحمت خود قرار بدهد و برکت ببخشد، چون نه فقط یک ملت، بلکه دنیای اسلام چشم انتظار کارهای شماست. امروز اگرچه در محافل سیاسی و در گفت و گوهای سیاسیون عالم، مسئله افغانستان یک مسئله صرفا سیاسی و بی الدولی است. از نظر ملت های مسلمان یک مسئله اسلامی است که به سرنوشت دنیای اسلام و آینده بین الملل اسلامی ارتباط تام و تمامی دارد.»بیانات رهبر انقلاب در دیدار با رئیس جمهور موقت افغانستان و رهبران مجاهدان افغانستانی.
متن کتاب ص18-1368.7.11
چه نیکو به نظر می آید که در پایان این مقدمه و آغاز این گزارش به حدیثی نبوی تکیه کنیم:هر کس فریاد "یا للمسلمین" کسی را بشنود و به فریادش نرسد مسلمان نیست» (وسائل الشیعه ج15 ص141)،
نمای یک- دردناک ترین بخش حضور یک شاعر افغان در ایران؟

محمدحسین جعفریان می گفت: همراه «قهار عاصی» بودم. افسر نیروی انتظامی از «عاصی» مدرک خواست او گذرنامه اش را داد. افسر به او سیلی زد. عاصی گفت: من که یک روز دیگر هنوز ویزا دارم؛ چرا می زنی؟ افسر گفت: برای این که یادت باشد که فقط یک روز وقت داری!
نمای دو- یک خاطره تلخ از سکونت در ایران؟
همه زمان هایی که سروکار ما با ادارات مربوط به مهاجرین افتاده است.
یک خاطره شیرین از سکونت در ایران؟
همه روزهایی که سروکار ما با ادارات مربوط به مهاجرین نیفتاده است!
نمای یک و دو برگرفته از (کتاب «پینگ پنگ»، مجلس اول استنطاق نوشته امید مهدی نژاد- گفت وگو با محمد کاظم کاظمی- صفحه 159- نشر آرما 1392)
نمای سه- اداره اتباع، اتاق شماره ... – کارشناس نگاهش را از روی گوشی اش بالا گرفت و به پیرمردی که یک مراجعه کننده ظاهرا سمج بود، به تندی گفت، «برو دیگه چند بار باید بهت بگم برو دیگه، برو اتاق شماره ...»
نمای چهار- آقا ناظر 55 ساله جانباز 15درصد که در دفاع مقدس شیمیایی شده و این روزها زندگی اش را از کارگری ساختمان به سختی می گذراند می گوید: با همه دردها و سختی هایی که امثال من به عنوان یک مهاجر داریم اما باز صد هزار مرتبه خدا را شاکریم جایی زندگی می کنیم که بچه هایمان در مدرسه کتاب دینی و قرآن می خوانند...

فراز و فرودهای سه دهه مهاجرت

سال های 62 و 63 آن هنگام که در کودکی و نوجوانی به سر می بردیم شاید تماشای کارتون تلویزیونی «مهاجران» ما را برای نخستین بار با مسائل مهاجران و مفهوم و ماجرای مهاجرت آشنا می کرد، اگرچه اقتضای کودکی و نوجوانی این نبود که معنا و مفهوم و ابعاد مهاجرت را دریابیم اما در دنیای کوچکمان همراه «لوسیمی» دخترک قهرمان داستان و خانواده اش می شدیم و طعم رنج آلود سفر و مهاجرت از خانه و کاشانه به سرزمین دیگری را می چشیدیم. همان سال ها و یکی دو سال قبل از آن، هنگامه اوج مهاجرت تعداد زیادی از مردمان خسته و رنجدیده کشور همسایه به ایران بود. زمان زیادی نمی گذشت که جمهوری اسلامی با پدیده ای به نام مهاجرت اتباع یک کشور به دلیل جنگ و ناامنی روبه رو می شد؛سیل میلیون ها مهاجر قانونی و غیرقانونی افغان به ایران در پی جنگ و اشغال و ناامنی کمونیست ها در کشورشان بین سال های 1357 تا چند سال پس از آن، خیلی سریع تر از آن چه تصور می شد در ایران به یک واقعیت اجتماعی تبدیل شد. اگرچه در همه این سال ها حضور تعداد زیادی از افغان ها در ایران ، این جریان و پدیده را هیچ گاه در اندیشه و عمل سیاست گذاران و تصمیم گیران به یک «موضوع و مسئله راهبردی» تبدیل نکرد اما در این بیش از سه دهه گذشته، اشتراکات فراوان دینی مذهبی، فرهنگی و زبانی، این گروه مهاجران را در پیکره جامعه ایرانی درآمیخت.

تا سال های زیاد این آمیختگی و یگانگی اجتماعی و زندگی در میان یکدیگر و حتی بهره مندی مهاجران از برخی امتیازات اجتماعی هم چون کسب و کار ، کوپن موادغذایی و... این گروه میهمان را به بدنه جامعه ایرانی وصل کرد.البته این همیاری و هم نوعی متقابل بود؛ در دفاع مقدس و سال هایی که جمهوری اسلامی در شرایط جنگی نابرابر با رژیم تا دندان مسلح صدام بود هزاران مهاجر افغان به ندای «هل من ناصر» این سرزمین لبیک گفتند، لباس جهاد پوشیدند، جان و خون شان را در کف نهادند و تقدیم دین و آئین شان و این سرزمین کردند. بنابر آمار رسمی تعداد شهدای افغان حدود 2هزار نفر است که برخی آمار غیررسمی رقمی بیش از این را حکایت می کند که البته به این آمار تعداد صدها جانباز و ایثارگر را نیز باید اضافه کرد.اگر برگ های تاریخ بیش از سه دهه مهاجرت افغانستانی ها به ایران را تورقی دوباره کنیم، آن را با فراز و فرودهای فراوانی می یابیم. تاقبل از ظهور پدیده طالبان شاید شرایط به خوبی پیش می رفت که پیدایش طالب ها و قدرت طلبی های آن ها در دهه هفتاد و بروز جنگ های داخلی، شرایط و وضعیت امنیت و معیشت را برای مردمان افغان تا سال ها با دشواری رو به رو کرد. طی همین سال هاست که سیل دوم مهاجرت به ایران افزایش می یابد و البته شرایط داخلی ایران با گذشته تفاوت کرده و تنگناهایی وجود دارد و طبیعی است که در برابر مهاجرت بی رویه ایستادگی شود.

اوایل دهه 80 با سقوط طالبان و به روی کار آمدن حکومت موقت استاد ربانی و پس از آن دولت انتقالی حامد کرزی، موج امید و البته بازگشت نسبی بخشی از مهاجران را رقم زد. اما طی همه این سال ها و بروز و ظهور القاعده و تحرکات مجدد طالبان ، حضور نیروهای نظامی غربی و البته قدرت طلبی های داخلی هیچ گاه این سرزمین خسته را آماده استقبال از صدها هزار مهاجر خود از سراسر دنیا نکرد.شاید امروز این انبوه مهاجران در سراسر جهان بیشتر از آن که آرزوی خود برای افغانستانی امن و آرام را تصور کنند ، دلشان را با موسیقی محزون وطنشان با صدای خوانندگانی همچون ساربان، مددی ، احمدظاهر و... خوش کرده اند.در این فراز و فرود البته شرایط میزبان یعنی ایران برای میهمان یکسان نبوده است.سال های آغازین پس از انقلاب اسلامی و سال های آغازین مهاجرت افغان ها شرایط برای میهمانان مساعدتر می نمود؛ فرصت های اشتغال ،تحصیل و حتی بهره مندی از مساعدت های یارانه ای دولت. شرایط اقتصادی و درآمدی ایران در مقاطع حساس، تحریم ها، سیل مهاجران غیرقانونی و البته تفاوت دیدگاه درباره مهاجران در بدنه تصمیم گیران از جمله عواملی بوده است که این فراز و فرود قصه مهاجران را رقم زده است. شاید عملکرد نامناسب برخی رسانه ها در «برجسته سازی» میزان جرم اتباع نیز در این فرایند و در نوع نگاه کلی جامعه به مهاجران بی تاثیر نبود.

در عین حال این فراز و فرود دایره وسیعی را برای ابعاد مختلف حضور اتباع افغان در ایران دربر می گیرد. اگرچه سخت گیری هایی جدی برای اتباع غیرقانونی و بدون مجوز اعمال می شود اما در مقابل، تاکید عالیترین مقام رسمی کشور نیز برای تحصیل تمام دانش آموزان مهاجر در مدارس آموزش و پرورش وجود دارد. طرح اعطای تابعیت به خانواده های شهدای اتباع در مجلس شورای اسلامی ، بیمه سلامت، ارائه آموزش های فنی و حرفه ای و توجه رسانه ها به مسئله مهاجران و اتباع ازجمله نگاه های جدید در این حوزه است. در این میان البته گروه اتباع غیرقانونی، گاهی مسیر خدمات رسانی به مهاجران دارای مجوز را با مشکل مواجه می کند چنانچه امروز نیز می بینیم تمام دنیا با چالش مهاجران غیرقانونی به طور جدی مواجه است.

و اما...

و اما روی سخنم حالا با تصمیم گیران و سیاست گذاران است؛ افغانستان از هر ملک و مملکتی به ما نزدیک تر است، ما با این ملت زبان مشترک، دین مشترک، تاریخ و حوزه تمدنی مشترک، میراث مشترک، فرهنگ مشترک و حتی جغرافیای مشترک داریم پس نمی توانیم بر این همه اشتراکات چشم ببندیم و زبان به طرد بگشاییم.بیاییم برای یک بار هم که شده نوع نگاهمان را به این مردمان رنجدیده اما سختکوش تغییر دهیم.به هر روی تابلوی"ام القرای مسلمین" را اگر با خود برداشته ایم، می طلبد که دل و سفره مان را به اندازه ای که باید گسترده کنیم. بپذیریم آن دسته از مسلمانان هم زبان و هم آئین مان که از ناچاری و از جفای دیارشان به ما پناه آورده اند، بر این خاک و خانه و خوان چند صباحی را میهمان شوند...

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید telegram.me/akharinkhabar