معرفی کتاب/ هزار و یک‌شب نو

الف/ هزار و یک‌شب نو
نویسنده: محمدعلی علومی
ناشر:قطره، چاپ اول ۱۳۹۳
۳۱۴ صفحه، ۱۵۵۰۰ تومان

****
محمدعلی علومی در سال‌های اخیر نویسنده‌ای پرکار بوده؛ اما میل به تجربه‌گرایی و ارائه آثاری نامتعارف و دیگرگونه در قیاس با جریان رایج در ادبیات معاصر، مانع از به تکرار کشیده شدن آثار او شده است. تجربه‌هایی که گاه در حوزه محتوایی بوده‌اند و گاه به شکل فرمی رخ نشان داده‌اند. دامنه‌ی این تجربه‌گرایی از آثاری با حال و هوای اسطوره‌ای همچون سوگ مغان و پریباد که از حال و هوایی انتزاعی و و همچنین از نثری کارشده و دشوار برخوردار هستند تا آثاری عامه‌پسند با زبانی ساده و سهل گیرانه همانند خانه کوچک گسترده شده است.

البته در این میان، عدم موفقیت رمان خانه کوچک که به نیت ارائه اثری در گونه عامه‌پسند نوشته‌شده بود، نشان از این واقعیت داشت که نوشتن چنین آثاری شگردهای خاص خود را می طلبد که از عهده هرکسی برنمی‌آید! به‌خصوص وقتی نویسنده کسی باشد که به پختگی نثر اهمیت داده و اهل تجربه کردن باشد، در چنین سبکی که مبتنی بر مسیرهای از پیش پیموده شده و کلیشه‌های تضمین شده است، به جوابی نخواهد رسید؛ مخصوصاً که سبک آثار علومی (فارغ از اینکه تا چه میزان با توفیق همراه بوده است) درست نقطه مقابل این قسم آثار داستانی قرار می‌گیرد.

با توجه به آنچه گفته شد، اثری با ویژگی های «هزار و یک‌شب نو» همان چیزی ست که از علومی انتظار می رود. چنانکه افزون بر تجربه گرایی و استفاده از شگردهای متفاوت، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار علومی استفاده از طنز است که در این رمان نمودی بارز و برجسته دارد.

علومی در این کتاب نه‌تنها در نام کتاب که در متن آن نیز با ارجاع به اثر جاودان ادبیات کلاسیک یعنی هزار و یک‌شب، یک بازی روای و زبانی ترتیب داده تا با آشنایی‌زدایی از هزار و یک‌شب معروف، هزار و یک‌شب نو و امروزینی را برای خود ترتیب دهد؛ به‌گونه‌ای که با پیش‌فرض‌های ذهنی مخاطب همخوانی نداشته و آن‌ها را به هم بریزد.

او برای این منظور نیز به سراغ یکی از ایده‌های بسیار استفاده‌شده می‌رود و از آن آشنایی‌زدایی می‌کند. ایده دفتر یادداشت‌هایی قدیمی و کهنه ای که به‌طور اتفاقی به دست یک نویسنده می‌رسد و مبنای نوشتن اثری توسط او می‌شود، از دهه‌های پیش بارها و بارها مورداستفاده قرارگرفته، اما علومی در اینجا نیز قصد بازی با این ایده مستعمل را دارد و با اشاره به اینکه این دفتر یادداشت‌های شهرزادی است که در سوپرمارکت برادرش چای می‌فروشد، شوخی‌ای با داستان‌گویی شهرزاد به‌عنوان راوی هزار و یک‌شب را ترتیب می‌دهد.

با این تمهید در «هزار و یک‌شب نو»ای که محمدعلی علومی نوشته، با شهرزادی طرف هستیم که حکم راوی اصلی را دارد و دست به روایت ماجراهایی می‌زند که همانند هزار و یک‌شب کلاسیک،به نیتی پند اخلاق و تذهیب اجتماعی، داستانهایی را روایت می کند که هم عناصر واقعگرایانه دارند و هم عناصر فراواقعگرایانه؛ روایت های داستانی کتاب علومی نیز در سطحی دیگر از چنین شگری بهره می برند و ایده‌هایی که هر یک مسائل مبتلا به جامعه امروز را در کتاب حاضر به شکلی نمادین نمایندگی کرده و نویسنده شوخی‌هایی را نیز با آن‌ها ترتیب می‌دهد؛ به‌این‌ترتیب تراژدی و طنز، ترس و ترحم به‌عنوان فضای غالب داستان‌های هزار و یک‌شب نو محسوب می‌شود.

در یک جمع بندی کلی نویسنده این کتاب با عنایت به آنچه در جامعه پیرامون خود شاهد بوده و آشنایی زدایی از روایت های هزار و یک شب، طرحی نو در انداخته که قرار است راوی حکایت های زمانه خود باشد؛ حاصل کار علومی همانند همه تجربه های متفاوت نویسنده را در معرض آزمونی قرار داده که فی نفسه تن دادن به آن نشان از رویکرد تجربه گرای علومی دارد.



با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: الف