حاشیه نشینی ، پیامد جاذبه های شهری

به گزارش ایرنا این پدیده، نتیجه و پیامد معضلات اجتماعی و اقتصادی است كه به دنبال آن موجب بروز مشكلات دیگری همچون بزهكاری می‌شود.
این روزها با گسترش شهرها لزوم كنترل حاشیه‌نشینی و جلوگیری از پیشرفت آن، بیش از پیش احساس می‌شود.
بحران حاشیه‌نشینی و اثرات سوء آن بر سیما و منظر شهری و نیز تبعات نامناسب اجتماعی آن، شناخت عوامل مؤثر بر شكل‌گیری و رشد این معضل را ضروری می سازد.
توسعه ناهمگون، جاذبه های شهری، بیكاری، درآمد كم، پایین‌بودن اجاره‌بهای مسكن و مهاجرت گسترده از شهرهای كوچك و روستاها از جمله دلایل پدیده حاشیه نشینی در اغلب كلان شهرهاست.
*** مهاجرت، عامل حاشیه نشینی
مدیر كل امور اجتماعی استانداری یزد در این زمینه به ایرنا گفت: مناطق حاشیه ای یا حاشیه نشین بعنوان یكی از مناطق ویژه اجتماعی اغلب بواسطه مهاجرت های بی رویه به اطراف شهر ها بوجود می اید كه به دنبال خود آسیب های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی نیز خواهد داشت.
جوادیان زاده افزود: در استان یزد و بویژه شهر یزد نیز به واسطه صنعتی بودن، مهاجرپذیر بوده و اغلب آنها به دلیل ارزان بودن قیمت مسكن در اطراف شهر و مناطق خاصی سكونت می كنند و مناطق حاشیه را بوجود می اورند.
به گفته وی خشكسالی های اخیر نیز مزید بر علت شده و موجب مهاجرت روستاییان و تشدید این معضل شده است.
این مسئول یادآور شد: تا قبل از سال 91 مناطق حاشیه نشین یزد خارج از محدوده خدمات شهری شهرداری قرار داشته كه همین امر موجب كمبود و نبود برخی از خدمات شهری و عمرانی و نامطلوب شدن چهره آنها شده بود .
جوادیان زاده اضافه كرد: طی چند سال گذشته با پیگیری های دستگاههای متولی، این مناطق به محدوده شهری اضافه شده و در حال ارائه خدمت هستیم.
وی افزود: با توجه به وضعیت گذشته و ساخت و ساز های غیر مجاز و غیر استاندارد ، ظاهر و بافت این مناطق همچون گذشته چهره حاشیه ای به خود دارد.
مدیر كل امور اجتماعی استانداری یزد تصریح كرد: ساخت و ساز های غیر استاندارد، حضور اتباع بیگانه مجاز و غیر مجاز، غیر همگون بودن ناشی از مهاجرت، ، اسیب ها و مشكلات امنیتی و فرهنگی و اجتماعی را بوجود اورده كه ضرورت رسیدگی و توجه به آنها در كمیته سازماندهی مناطق ویژه استان در دو سال گذشته بطور جدی لحاظ شده و همچنان ادامه دارد.
وی مناطق ویژه اجتماعی را شامل مناطق حاشیه ای و سكونت گاههای غیر رسمی، بافت های فرسوده و مناطق بی دفاع شهری ذكر كرد.
جوادیان زاده تهدیدات امنیتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از حضور اتباع بیگانه در حاشیه شهر را قاچاق و پخش مواد مخدر، ایجاد چالش های امنیتی و سیاسی، دعواهای بین فرقه ای، افزایش مشاغل كاذب، نگهداری دام در منازل، ساخت و سازهای غیر مجاز، ایجاد بی نظمی و تاثیر بر آداب و فرهنگ شهروندان اعلام كرد.
***ارائه خدمات در مناطق روستایی راهكار معضل حاشیه نشینی
مدیر هماهنگی و نظارت شهرداری یزد هم به ایرنا گفت: شرایط اقتصادی واحدهای تولیدی و صنعتی یزد از دهه 60 به بعد زمینه را برای حضور افراد غیر بومی به منظور اشتغال ایجاد نمود.
مهدی قاضی نسب افزود: این افراد به دلیل ممكن نبودن سكونت پایه دار در محدوه مركری شهر یزد، عمدتا در دو حوزه سكونت گزیدند كه یكی از آنها مناطق حاشیه ای شهر و مناطق غیر رسمی بود كه فاقد امكانات و تسهلات زیربنایی برای سكونت هستند.
به گفته وی سكونت گاه دیگر این افراد محدوده بافت مركزی بود كه بعنوان بافت تاریخی شهر بشمار می اید و از لحاظ امكان سكونت و نیز كاهش هزینه های اجاره و تملك شرایط مناسب تری برای افراد غیر بومی در بر داشت.
این استاد معماری و شهرسازی دانشگاه، علت توسعه سكونت گاههای غیر رسمی را نبود نظارت های قانونی و برخورد نكردن قاطعانه دستگاههای ذیربط با تصرف كنندگان زمین های دولتی یا بایر اعلام كرد.
به گفته وی در بافت تاریخی نیز به دلیل خروج افراد بومی و متعاقب آن متروكه شدن فضای مسكونی و یا فوت مالكان آنها، این دسته از منازل در اختیار افراد غیر بومی قرار میگیرد.
قاضی نسب افزود: بعد از حدود سه دهه از اواخر دهه 80 به دلیل توسعه قارچ گونه و غیر اصولی حاشیه در شهر یزد متاسفانه علی رغم ضوابط شهرسازی مبنی بر عدم توسعه فیزیكی شهر یزد محدده های غیر رسمی بعنوان محدوده قانونی شهر تلقی و متاسفانه بر عرصه سطحی شهر افزوده شد.
وی اضافه كرد: در نتیجه دستگاههای اجرایی موظف به ارائه خدمات زیربنایی از جمله آب، گاز، مخابرات ، برق شدند و فشار سنگینی بر مدیریت شهری وارد شد و آنها مجبور شدند تمام خدمات مربوطه را ایجاد كنند.
به گفته وی در دهه 90 كاهش تولید واحدهای صنعتی، پذیرش نكردن غیر بومی ها و برگشتن به مناطق روستایی، توسعه حاشینه نشینی را كاهش داد و روند كنونی آن به این شكل است كه نسبتا شرایط متعادل و ارامش نسبی حاكم شده و تا حدی كنترل شده است.
وی بهترین راه حل رفع این معضل را ایجاد بستر خدمات در مناطق روستایی و ایجاد نشدن جاذبه های شهری، ارتقای سطح خدمات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی و بستر سازی برای سكونت مردم در مناطق اولیه خود اعلام كرد.
***ضرورت ساماندهی مناطق حاشیه نشین
جامعه شناس و استاد دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه یزد هم در این زمینه گفت: باید به موضوع حاشیه نشینی به صورت ریشه ای پرداخته شود.
دكتر محمد مباركی افزود: یكی از مهمترین تحولات اجتماعی در نیم قرن اخیر در مناطق و جوامع مختلف توسعه شهرنشینی است و در واقع امروزه از درصد روستاها كاسته شده و در مقابل به درصد شهرنشینی اضافه می شود.
وی اظهار داشت: در ایران هم نسبت شهرنشینی در حال افزایش بوده به طوری كه امروزه اغلب جمعیت كشور در شهرها ساكن هستند و روستاها خالی از سكنه می شود.
این جامعه شناس یادآور شد: هجوم افراد مهاجر و روستایی به شهرها كه به دلایل مختلف و از جمله خشكسالی و یا دست یابی به شغل انجام می شود باعث میشود تا همه این افراد در قسمت های قانونی و مركزی شهر جذب نشوند و همین موجب می شود تا برای سكونت به دنبال زمین های حاشیه شهر باشند كه باعث رانده شدن آنها به حاشیه شهر شده و در مناطق پیرامونی ساكن گردند و كم كم حاشیه نشینی شكل گیرد.
وی علت اصلی حاشیه نشینی را توسعه نامتعادل، ناموزون و نابرابر در مناطق شهری در سطح ملی یا محلی اعلام كرد و گفت: این توسعه نامتوازن باعث ایجاد حاشیه در شهرها و سكونت فقرا و مهاجرها در این مناطق و ایجاد مناطق زاغه نشین می شود.
مباركی اضافه كرد: رفت و آمد این افراد به قسمت های دیگر شهر و مشاهده شكاف و نابرابری های اجتماعی و اقتصادی در میان محلات مختلف و مقایسه این مناطق با محلات سكونت خود موجب ایجاد احساس محرومیت در آنها می شود و از این رو سعی می كنند آنها نیز از این امكانات برخورار شوند.
به گفته وی با توجه به فقر مادی این افراد و اینكه نمی توانند از طرق قانونی انتظارات خود را بر آورده كنند مجبور به راههای غیر قانونی می شوند و همین باعث افزایش انحرافات و اسیب ها و جرائم در این مناطق شده و از این رو شاهد هستیم مشكلات اجتماعی افزایش یافته و بر روی توسعه شهری تاثیر منفی بر جای می گذارد.
این استاد دانشگاه با طرح این پرسش كه وظیفه مسئولان در این میان چیست افزود: اگر بخواهیم مناطق حاشیه نشین را نادیده بگیریم آسیب های موجود در مناطق شهری باعث گسترش آنها به دیگر مناطق شهر می شود و تاثیرات منفی زیادی بر روی محلات دیگر خواهد داشت از این رو راه حل این نیست كه نادیده گرفت شوند و یا حذف فیزیكی انجام گیرد.
وی به بحث حاشیه نشینی در شهر یزد اشاره كرد و گفت: با توجه به اینكه یزد در سال های اخیر بخش صنعتی آن پر رنگ تر شده مناطق حاشیه نشین در شهر افزایش یافته است.
این جامعه شناس گروههای ساكن در این مناطق در استان یزد را به سه دسته تقسیم كرد و اظهار داشت: یكی از این گروهها ساكنان روستاهای اطراف شهر هستند كه به دلیل اشتغال یا خشكسالی به شهر آمده و مجبور شدند در حاشیه شهر یزد متمركز شوند.
به گفته وی گروه دوم كارگران مهاجری هستند كه برای اشتغال از سایر شهرها به یزد آمدند و به دلیل ضعف مالی نتوانستند در بخش های قانونی و مركزی شهر جذب شوند و با توجه به ارزان بودن زمین در حاشیه شهر در این مناطق ساكن شدند.
وی گروه سوم ساكن در مناطق حاشیه شهر را هم اتباع بیگانه ذكر با بیان اینكه مجموعه این سه گروه باعث شده یك نوع در هم آمیختگی فرهنگی ایجاد شود افزود: متجانس نبودن در مناطق حاشیه و فقر مادی و نبود امكانات رفاهی باعث شده كه آسیب های جدی در مناطق حاشیه نشین شهر مشاهد كنیم كه این امر باعث تاثیر گزاری مسائل حاشیه نشیی در مناطق دیگر شهر شده و میزان امنیت شهری را در یزد كاهش داده است و به دنبال آن موجب افزایش امار سرقت و اعتیاد شده است.
این استاد جامعه شناس به راه حل این معضل در سطح ملی، محلی و استانی اشاره كرد و گفت: در سطح ملی ی