چرا مردم افغانستان به کلمه «افغانی» و «افاغنه» حساس هستند؟

به گزارش خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری فارس، «افغان» نام شهروندان افغانستان است. در قانون اساسی افغانستان ساکنان افغانستان را افغان نامیده‌اند.

در ماده چهارم قانون اساسی افغانستان‌ این گونه آورده شده که حاکمیت ملی در افغانستان به ملت تعلق دارد که به طور مستقیم یا غیر مستقیم نمایندگان خود آن‌را اعمال می‌کند.

ملت افغانستان عبارت است از تمام افرادی که تابعیت افغانستان را دارا باشند.

ملت افغانستان متشکل از اقوام «پشتون»، «تاجیک»، «هزاره»، «ازبک»، «ترکمن»، «بلوچ»،«پــــشه‌یی»، «نـورستانی»، «آیماق»، «عرب»، «قرقیز»، «قزلباش»، «گوجار»، «بـراهـــوی» و سایـر اقـوام می باشد. بر هر فرد از افراد ملت افغانستان کلمه «افغان» اطلاق می‌شود.

هیچ فرد از افراد ملت از تابعیت افغانستان محروم نمی‌شود. امور مربوط به تابعیت و پناهندگی توسط قانون تنظیم می گردد.

پیشینه کاربرد

این نام از گذشته دور به‌کار می‌رفته است. ستاره‌شناس هندی قرن ششم میلادی «واراهامیهیرا (Varāha Mihira) در کتاب خود به نام «برهات سامهیتا» (Bṛhat-saṃhitā) واژه «آوگانا» (Avagāṇa) را برای اشاره به این قوم به کار برده‌است.

مشکلات کاربرد واژه

کاربرد واژه «افغان» با مشکلاتی همراه است. از نظر قومیتی، یک «افغان» مترادف است با واژه «پشتون» یا «پتان»، گفته می‌شود بدین‌سان این واژه همچنین می‌تواند بر بیشتر ساکنینی که در پاکستان زندگی می‌کنند نیز اطلاق شود.

اگر ما هر یک از اقوام چندزبانی افغانستان را هم در نظر بگیریم با چنین مشکل مشابهی برمی‌خوریم مثلا سرجوخه نیروی تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا در حال خوش و بش با کودکان افغانی در ولایت «هلمند» هستند.

مردمان «نورستانی» و «براهویی» بین افغانستان و پاکستان پراکنده شده‌اند؛ همچنین مردم «بلوچ» به همین شکل پراکنده شده و افزون بر این در ایران هم یافت می‌شوند.

مردم «تاجیک»، «ازبک»، «ترکمن» و «قرقیز» بخشی از شمار زیادتر هم‌تباران خود در جمهوری‌های «تاجیکستان»، «ترکمنستان»، «ازبکستان» و «قرقیزستان» و همچنین در بخش‌هایی از «چین» همچون ناحیه «سین کیانگ»، جز مردم «ترکمن»هستند.

شمار اندک اعراب ساکن مناطق شمال‌غربی افغانستان بخش کوچکی از ملت بزرگ‌تر عرب از «مغرب» تا «عمان» هستند، فارس افغانستان نیز از نظر قومیتی بیشتر با ساکنان ایران اشتراکاتی دارند تا با ساکنین قندهار.

تنها مردم هزاره ساکن مناطق کوهستانی مرکزی افغانستان هستند که همگی تنها محدود به افغانستان می‌شوند، هزاره‌ها از دودمان ترک تبار هستند.

گفته می‌شود که هزاره‌ها بازماندگان سلسله‌های غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان هستند.

به همین سبب، واژه «افغان» مشکل‌آفرین است: در مفهوم محدودتر این واژه تنها بر یک گروه قومی مشخص اطلاق می‌شود، مردم پشتون، که افزون بر افغانستان در پاکستان هم یافت می‌شوند.

در مفهوم گسترده‌تر، واژه «افغان» می‌تواند بر هر یک از ساکنان افغانستان اطلاق شود، هم بر خود پشتون‌ها و هم بر غیرپشتون‌ها که هویت خود را با افغان‌تباران تعریف نمی‌کنند.

با این حال، هیچکدام از نام‌های دیگر نیز کارآیی ندارند و از کاربرد واژه «افغانی» معمولاً اجتناب می‌شود، چون نام واحد پولی کشور است، در صورتی‌که واژه «افغانستانی» نیز غیر ضرورتاً زاید است و کاربرد آن در گفتارهای رسمی اجتناب می‌شود.

«محمد‌کاظم کاظمی» نویسنده و شاعر برجسته و سرشناس مهاجر افغانستانی در یادداشت خود به چرایی حساسیت مردم افغانستان به 2 واژه «افاغنه» و «افغانی» که برخی رسانه‌های ایرانی از آن استفاده می‌کنند اشاره کرده است.

در این یادداشت آمده است: نمی‌توان انکار کرد که بخشی از احساس یا تصویر ذهنی‌ که از پدیده‌ها داریم‌، به نام آنها ارتباط می‌یابد.

اینکه نام یک پدیده تا چه حد با ماهیت آن سازگار است‌، موضوعی مهم و قابل تأمل است‌.

هم بدین دلیل است که نهادن نام‌های نیکو بر اشخاص و یاد کردن آنها با نامی که خود می‌پسندند، از وظایف اجتماعی انسان‌هاست و از جمله آداب معاشرت دانسته می‌شود.

به طور قطع وقتی پای یک قوم‌، طایفه یا ملت به میان می‌آید، قضیه حساسیت بیشتری می‌یابد، به‌ویژه اگر آن قوم‌، طائفه یا ملت با ما پیوندی دینی‌، زبانی‌، تاریخی و فرهنگی داشته باشد و ما را نیازمند مراوده و ارتباط دایمی بسازد.

با این وصف هیچ بی‌جا نیست اگر ما مردم افغانستان از همزبانان ایرانی خویش انتظار داشته باشیم که نام کشور و مردم ما را با دقت و درستی به کار برند.

این انتظاری است که تاکنون به تمام و کمال برآورده نشده و بسیاری از مردم افغانستان از اینکه در گفتارهای روزانه مردم و حتی گاه رسانه‌های ایران‌، با عبارت «افاغنه‌» یاد می‌شوند، ناخشنود هستند.

واقعیت امر هم این است که کاربرد عبارت‌هایی همچون «افاغنه‌» و «افغانی‌» و در شکل محاوره‌ای‌اش «افغونی‌»، خالی از بار تحقیر و تخفیف هم نبوده است‌.

به همین سبب هرگاه نیمه ناخوشایند حضور مردم افغانستان در ایران مورد نظر بوده‌، کاربرد این کلمات بیشتر شده است‌.

اما به راستی نام درست این کشور و این ملت چیست‌؟ و مردم ایران‌، به ویژه رسانه‌ها که وظیفه حساس‌تری در این امور دارند، باید چه نام‌هایی را به کار برند؟

«افاغنه‌» موهن‌ترین نامی است که می‌توان به مردم افغانستان داد، به ویژه با توجه به سابقة تاریخی این نام در قضایای حمله «هوتکیان» به اصفهان و براندازی سلطنت صفوی‌.

به همین دلیل‌، این نام حتی اگر با نیت تحقیر و توهین هم به کار نرفته‌، همواره این اثر را داشته است‌.

اما «افغانی‌» ضمن اینکه خالی از تحقیر نیست‌، از نظر دستوری هم ایراد دارد، چون «ی‌» نسبت را نمی‌توان به قوم اضافه کرد و از آن‌، گروهی از مردم را در نظر داشت‌.

در این مورد استاد «بوالحسن نجفی» در کتاب ارزشمند «غلط ننویسیم‌» می‌گوید: اهل کشور افغانستان را باید افغان بنامیم و نه افغانی‌، چنان که اهل کشور ترکیه و استان کردستان را ترک و کُرد می‌نامیم و نه ترکی و کردی‌.کلمه «افغانی» در واقع واحد پول افغانستان است.

پس نام درست برای ملت افغانستان چیست‌؟ قانون اساسی افغانستان کلمه «افغان‌» را پیشنهاد می‌کند؛ بر هر فردی از افراد ملت افغانستان کلمه افغان اطلاق می‌گردد. پس در مراجع رسمی‌، دیپلماتیک و رسانه‌ای‌، کاربرد کلمه «افغان‌» برای اتباع این کشور بلامانع است‌.

ولی نباید از نظر دور داشت که در نظر گروه وسیعی از مردم افغانستان‌، کاربرد «افغان‌» هم خالی از اشکال نیست‌، چون نام قوم «افغان‌» (پشتون‌) را تداعی می‌کند که فقط یکی از اقوام این کشور است و انتساب همه مردم افغانستان به این قوم‌، خالی از اشکال نیست‌. مثل اینکه همه مردم هندوستان را «هندو» بنامیم‌.

اگر از این زاویه بنگریم‌، کاربرد کلمه «افغانستانی‌» برای مردم افغانستان مناسب‌تر به نظر می‌رسد.

هرچند از نظر حاکمیت کنونی این کشور، «افغانستانی‌» نامیدن مردم افغانستان‌، اعتراضی غیرمستقیم به قوانین رسمی و عرف دیپلماتیک کنونی به حساب می‌آید، چون قوه حاکمه افغانستان بر آن است که همه مردم این کشور، حتی از اقوام گوناگون‌، «افغان‌» به حساب می‌آیند.

با آنچه گفته شد، از مردم و رسانه‌های کشور همزبان ایران انتظار می‌رود که مردم کشور افغانستان را «افغانستانی‌» یا «افغان‌» بنامند و این را در خاطر داشته باشند که نامی که بر یک پدیده می‌گذاریم‌، در تصویری که از آن پدیده در ذهن ما نقش می‌بندد، نقشی اساسی دارد.

انتهای پیام/ح

http://fna.ir/PGKZD2

ویدیو مرتبط :
آهنگ ترکی افغانی - ترکان (ازبکان) خراسان افغانستان