الگوگیری از حضرت زهرا(س) در رفتار با مردم/ بهترین الگو برای زنان

به گزارش خبرنگار مهر، به مناسبت سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) یادداشتی از مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه در پی می آید؛

پیش‌درآمد

گرایش به الگو و تأثیر پذیری از آن در امور مختلف زندگی فردی و اجتماعی، از جمله گرایش‌های فطری انسان است و فطرت كمال جویی انسان او را وا می‌دارد تا برای رسیدن به هدف و كمال از بهترین الگوها ‌استفاده كند. از طرفی قرآن كریم‌ که برای هدایت انسان و پاسخ‌گویی به نیازهای فطری او نازل شده ست، کامل ترین الگوها‌ را پیامبر اکرم(ص)  و اهل بیت آن حضرت برمی‌شمارد و به صراحت آنها را به عنوان برترین الگوها معرفی می‌کند. حضرت فاطمه زهرا(س) از جمله الگوهای معرفی شده از این خاندان مطهّر است. با این همه، شبهه ای که در فضای مجازی و غیر مجازی مطرح شده و می‌شود این است؛ زنی که در عصر صنعت و تکنولوژی زندگی می‌کند، چگونه می‌تواند زندگی حضرت زهرا(س) ا- را سرمشق و الگوی زندگی خود قرار دهد؟

چکیده

منظور از اسوه پذیری این نیست که در همه‌ رفتارها همان قالب های رفتاری فرد الگو را مد نظر قرار داده و به همان شکل عمل کنیم. هر یک از رفتارهای حضرت فاطمه(س) دارای حقیقت است که آن را به سادگی و با تحلیل و استنباط می‌توان در همه زمان‌ها ‌و در همه ابعاد فردی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به کار برد. البته رفتارهایی هم در سیره حضرت فاطمه – سلام الله علیها- وجود دارند که عیناً قابل اقتباس و پیروی است؛ مانند عبادت و دعا، احترام به همسر، رفتار مناسب و مهرورزی به خانواده. پس الگوها منحصر به زمان و مکان نیستند و در همه اعصار می‌توان برای الگوگیری به آن‌ها مراجعه نمود.

مقدمه

اسلام به‌عنوان آخرین و کامل ترین دین، گر چه چهارده ‌قرن پیش توسط خاتم انبیاء بر جامعه بشری عرضه شده است، اما برای همه ‌زمانها و تمامی انسانهاست. همین طور، کسانی که تجسم کامل دین ‌و تبلور عینی قرآن و وحی الاهی‌اند و ما از آنان به عنوان الگوی هدایت و اسوه تکامل نام می‌بریم، برای همه ‌انسان‌ها و در همه‌ی زمان‌ها الگو هستند و در مورد آنها دیروز و امروز مطرح نیست. آنان ‌همواره اسوه‌های روز و فراتر از زمانند؛ زیرا ما هر قدر مراتب رشد و کمال را بپیماییم، باز آنان جلوتر و کامل‌ترند. به عبارت دیگر، آنان چون تمامی‌مدارج تکامل را پیموده‌اند، در واقع درهر نقطه از مسیر هدایت، حضوردارند، برای هر مرتبه تکامل و هرانسانی الگو و اسوه‌اند. البته جامعه و شرایط زندگی‌هر دوره با دوره دیگر تفاوت دارد؛ اما سخن بر سر شرایط نیست. اسوه‌های انسانی هیچ‌گاه محصور در یک دوره و شرایطی خاص‌نیستند، وگرنه نمی‌توانستند اسوه والگو قرار گیرند. الگوپذیری انسان امروز از آن بزرگواران ‌در واقع، یافتن راه‌ها، خطوط اصلی زندگی اسوه‌های دینی و چگونگی‌ رسیدن به کمال و شکوفاسازی استعدادها است و این مساله ارتباطی به زمان و مکان خاصی ندارد.

«این شبهه از این جا نشأت می‌گیرد که برخی تصور می‌کنند با تغییر زمان و سبک زندگی، ارزشهای اخلاقی و معنوی نیز تغییر می‌کنند و جای فضایل با رذایل عوض می‌شود؛ درحالیکه آنچه تغییر و تحول پیدا می‌کند، عنصر زمان و مکان و ابزارهایی است که مفاهیم اخلاقی در آن ظهور و بروز پیدا می‌کند».

«مفاهیمی مانند حق، تقوا، احسان، راستگویی، صبر، حیا، عفت و پاکدامنی همیشه پسندیده و قابل ستایش بوده و باطل، ظلم، دروغگویی، بی عفتی و امثال آن در همه زمانها ناپسند است و با فطرت انسان ناسازگار می‌باشد و لذا فضای زندگی، قالب‌ها، امکانات، رنگها، ظواهر مادی، تکنولوژی، زندگی در آسمان خراش‌ها موجب نمی‌شود جای عفت را با بی عفتی عوض کنیم، دروغ را زیبا و راستگویی را زشت بدانیم.»[۱]

تفكیك میان قالب و محتوای سیره‌ها

الگوپذیری از حضرت زهرا – سلام الله علیها- به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم می تواند صورت پذیرد. الگوپذیری مستقیم آن است كه گفتار و رفتار آن بزرگوار را عیناً برنامه و راه و رسم زندگانی خویش قرار دهیم. در بعضی از موارد از جمله عبادت و دعا، با همان شكل و قالب رفتاری می تواند اسوه و الگوی ما قرار گیرد. برای نمونه در روایت آمده است كه حضرت زهرا(س) پس از هر نماز واجب ذكر مخصوص داشتند. (۳۴ مرتبه الله اكبر، ۳۳ مرتبه الحمدلله، ۳۳ مرتبه سبحان الله)؛ ذكری كه دستور آن را به عنوان هدیه‌ای عظیم از پدر بزرگوارشان دریافت كرده بود و همواره بر آن مداومت می ورزید و به شیعیان خویش نیز توصیه می‌فرمود. از این رو، ما نیز به آن حضرت اقتدا می‌نماییم و همان ذكر را با همان ترتیب بعد از هر نماز واجب به عنوان تعقیبات نماز می‌گوییم. چنین اقتدایی به آن بزرگوار، اسوه پذیری مستقیم خواهد بود.

الگو پذیری غیر مستقیم آن است كه روح و حقیقت گفتار یا كردار آن اسوه الاهی را درك نماییم و با تحلیل و استنباط از سیرة علمی و عملی آن بزرگوار، وظیفة خویش را در همة ابعاد زندگانی (فردی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ... ) دریابیم. بسیاری از شكل ها و قالب های رفتاری اسوه ها ویژه شرائط خاص بوده است؛ از این رو، منظور از اسوه پذیری از آن رفتارها این نیست كه همان قالب و شكل رفتاری خاص را اقتباس و تقلید كنیم؛ بلكه مطلوب و مقصود این است كه روح و محتوای آن سیره رفتاری را درك نماییم و آن را در شكل‌ها و كالبد‌هایی نوین، طبق اقتضای شرایط زمانی و مكانی خویش، تحقق دهیم.

برای نمونه در روایات می‌بینیم كه حضرت فاطمة زهرا و علی مرتضی – علیهما السّلام- در یك چهار دیواری كوچك و گلین زندگی می‌كنند. از یك پوست گوسفند، به عنوان رو اندازشان استفاده می‌كنند. حضرت زهرا (س) چادری از لیف خرما می‌بافد و از آن استفاده می‌كند. قالب و شكل این گونه رفتارها به هیچ وجه در عصر حاضر قابل تأسی نمی‌باشند؛ اما آن چه ارزشمند و قابل تأسی است، «حقیقت»، «محتوا» و «روح» این رفتارهاست. اسوه‌پذیران حقیقی آنانی‌اند كه روح این رفتارها را درك و اقتباس نمایند و در كالبد زندگی خویش به اجرا گذارند؛ مانند روح بی‌اعتنایی به دنیا و حقیر شمردن مظاهر فریبندة آن، روح پارسایی و رستگی از حبّ دنیا، روح ساده زیستی و پرهیز شدید از تجمّل‌گرایی. [۲]

الگوگیری از حضرت زهرا - سلام الله علیها- در رفتار با پدر

حضرت زهرا(س) درسنین شش هفت سالگی ‌قرار داشت که قضیه شعب ابی‌طالب پیش ‌آمد. شعب ابی‌طالب، دوران بسیارسختی در تاریخ صدر اسلام است؛ یعنی دعوت پیامبر اکرم(ص)  شروع شده بود، دعوت را علنی کرده بودند، بتدریج ‌مردم مکه - بخصوص جوانان و برده‌ها - به حضرت ‌می‌گرویدند؛ بزرگان طاغوت، مثل ‌ ابولهب، ابوجهل و دیگران ‌دیدند که هیچ چاره‌ای ندارند جز اینکه ‌پیامبر – صلی الله علیه و آله و سلّم- و پیروان تازه گرویده به آن حضرت را از مدینه اخراج کنند؛ تعداد زیادی از اینها را که ده‌ها خانوار می‌شدند از مکه بیرون کردند. جناب ‌ابی‌طالب در نزدیک مکه ‌و در شکاف کوه، ملکی داشت که از آن به ‌ «شعب ابی‌طالب» یاد می‌شد؛ این بزگوران به مدت سه سال در این ملک ساکن شدند و در این مدت در محاصره و تحریم کامل اقتصادی قرار داشتند. این دوره، یکی از دوران های بسیار سخت و طاقت فرسای پیامبر (ص)  بود. در همین اثنا، جناب ابی‌طالب و خدیجه کبری که از پشتیبانان و امید پیامبر(ص)  بودند، در ظرف یک هفته از دنیا رفتند. حضرت فاطمه زهرا (س)  در این دوره پر مشقت و طاقت فرسا، احساس مسئولیت می‌کند و مثل یک ‌مادر، یک مشاور و یک‌پرستار، تلاش می‌کند تا غبار غم و اندوه و مشکلات را از چهره پدر بزداید. لذا پیامبر گرامی اسلام  از ایشان به عنوان «ام‌ابیها» (مادر پدرش) یاد کرده است. آیا این نمی‌تواند برای یک نوجوان و جوان در همه زمان‌ها الگوباشد؟ [۳]

الگوگیری از حضرت زهرا - سلام الله علیها- در رفتار با همسر

در طول ده سالی که پیامبر – صلی الله علیه و آله وسلّم – در مدینه حضور داشت، حدود نه سالش حضرت ‌زهرا و حضرت امیرالمؤمنین(ع) به عنوان زن و شوهر در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند. در این نه ‌سال، حدود شصت جنگ اتفاق‌افتاده که در اغلب آنها امیرالمؤمنین‌ - علیه السّلام- شرکت داشته است. حالا شما ببینید او خانمی‌است که در خانه نشسته و شوهرش ‌مرتب در جبهه است و اگر در جبهه ‌نباشد، جبهه لنگ می‌ماند؛ از لحاظ زندگی هم وضع رو به راهی ندارند؛ انسان چقدر روحیه قوی‌ داشته باشد تا بتواند این ‌شوهر را تجهیز کند؛ دل او را از وسوسه اهل و عیال و گرفتاری‌های ‌زندگی خالی کند؛ به او دلگرمی بدهد؛ بچه‌ ها را به آن خوبی که ایشان تربیت‌ کرده، تربیت کند. این طور خانه‌ داری و شوهرداری نمی‌ تواند برای یک دختر جوان و یک خانم خانه‌ دار الگو باشد؟ [۴]

الگوگیری از حضرت زهرا - سلام الله علیها- در رفتار با فرزند

با كمى دقت در برخورد عاطفى و منطقى حضرت زهرا(س)  در مى‌یابیم كه آن بانوى بزرگوار، در ساختن روح و شخصیت فرزندان گرامى‌اش از ابزارى بسیار ظریف و دقیق استفاده كرده است، كه بسیارى از آن‌ها در حال حاضر، میان روان‌شناسان تربیتى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و خبرگان این فن، به نتایج مثبت آن ایمان آورده‌اند. بى‌شك، این توفیق بى‌نظیر در تربیت كودكان، ناشى از معرفت عمیق و صحیحى است كه اسلام در مورد انسان، ارائه داده است. بنابراین، اگر بگوییم هر مكتبى به اندازه شناخت درستى كه از انسان دارد، در نظام تربیتى خود، به توفیقاتى دست مى‌یابد، سخن به گزاف نگفته‌ایم. دین آسمانى و الاهى اسلام از كامل‌ترین و واقع بینانه‌ترین شناخت، در مورد انسان برخوردار است، لذا بیشترین توفیق را در مساله تربیت انسان بدست آورده است. روش تربیتى و اخلاقى حضرت فاطمه(س) که برگرفته از دین اسلام است، بهترین شیوه، و تجربه براى ساختن نسلى پاك و سعادتمند است. از این رو، جا دارد كه پیروان و ارادتمندان مكتب اسلام، با به كار بستن شیوه‌ها و ظرایف تربیتى آن حضرت در رشد و تربیت نسلى پاك، و پیشرو همت نموده، سعادت دنیا و آخرت فرزندان خود را بیمه كنند.

روح انسان به گونه‌اى ساخته شده كه نیاز به محبت و عطوفت، یكى از اساسى ترین نیازهاى او محسوب مى‌شود، بدین جهت، كودكان محروم از این موهبت، دچار كمبودها و مشكلات روانى، و گاه نواقصى جسمى خواهند شد. حضرت فاطمه(س) كه خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(ص) سیراب گشته و قلبش كانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در این جهت نیز وظیفه مادرى خود را به بهترین شكل انجام داد. حضرت فاطمه(س) فرزندان خود را به بازی و مسابقه تشویق و گاهی با آنان به بازی مشغول می شد و با حرکتها و گفتارهای شیرین مادرانه و بالا و پایین انداختن فرزندان خود آنان را از احساسات پاک مادری سیراب می نمود.

نقل شده است كه حضرت زهرا(س) با فرزندش امام حسن مجتبى(ع) بازى مى‌كرد و او را بالا مى‌انداخت و مى‌فرمود: «پسرم حسن، مانند پدرت باش. ریسمان ظلم را از حق بركن. خداى را بپرست كه صاحب نعمت‌هاى متعدد است، و هیچ‌گاه با صاحبان ظلم و تعدى، دوستى مكن».

الگوگیری از حضرت زهرا - سلام الله علیها- در رفتار با مردم

یكى از نقش‌آفرینى‌هاى درخشان فاطمه بالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فكر و اندیشه مردم و رفع مشكلات و شبهات آنان است. آن حضرت از مسائل ساده گرفته، تا پیچیده‌ترین مشكلات را پاسخگو بود، و این میسّر نبود، مگر با احاطه علمى، قوت فكرى و همت بلند ایشان. این بانوى بزرگ اسلام، زجر تبلیغ و رنج تعلیم و تربیت را تحمل نموده، چون مشعلى فروزان در راه هدایت جامعه، نورافشانى كرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمى بخشید و پاسدارى از ارزش‌ها و مفاخر اصیل، مبارزه پیگیر با بدعت‌ها، جهل، كجروى‌ها و ركود جامعه را خط مشى خود قرار داد. حضرت فاطمه(س) از كودكى در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. این بانو رابطه‌اى صمیمانه و عالمانه با یاران خود داشت.

زنى به خدمت حضرت زهرا(س) رسید و عرض كرد: مادر پیر و ناتوانى دارم كه در نماز بسیار اشتباه مى كند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم كه چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه مى‌خواهى بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح كرد، تا به ده سؤال رسید و حضرت(س) با روى گشاده جواب داد. زن از زیادى پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بیش از این زحمت نمى‌دهم. حضرت فاطمه(س) فرمود: باز هم بپرس. آن گاه براى تقویت روحیه وى چنین فرمود: اگر به كسى كارى واگذار كنند، براى مثال از او بخواهند كه بار سنگینى را به ارتفاع بلندى حمل كند و در برابر این كار صد هزار دینار به او جایزه بدهند، آیا او با توجه به آن پاداش احساس خستگى مى كند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشى كه جواب مى‌گویم از خدا پاداشى به مراتب بیشتر دریافت مى كنم و هرگز ملول و خسته نمى‌شوم. از رسول خدا(ص) شنیدم كه روز قیامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر مى‌شوند و به اندازه علم و تلاش و كوششى كه در راه آموزش و هدایت مردم داشته اند، از خداى خود پاداش مى‌گیرند.

[۱] . مؤمنی، علی اکبر، الگوی زنان بعد ار هزار سال، سایت تبیان، گروه خانواده و زندگی.

[۲] . مصباح، محمدتقی، جامی از زلال كوثر، چ اول، انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۰، ص ۹۲.

[۳] . بخشی از فرمایشات مقام معظم رهبری(ادام الله ظله) در جمعی از دانشجویان، به نقل از وبلاگ سبزترین پاسخ، به تاریخ ۱۵/۱/۱۳۹۲.

[۴] . همان.

ویدیو مرتبط :
حضرت زهرا (س) الگو برای امام معصوم